Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej przewiduje w swoim ustawodawstwie  pomoc dla rodziny, jeśli znajdzie się ona w sytuacji kryzysowej.

Dzięki zasadom koordynacji twoja rodzina otrzyma pomoc bez względu na  to, w jakim kraju UE przebywasz, a w jakim pozostali członkowie rodziny. Musisz jednak spełnić wymagania, jakie nakładają na ciebie przepisy kraju, w którym jesteś ubezpieczony/zatrudniony.

1. Każde państwo ma swój odrębny system.

W Polsce świadczenia dla rodziny finansowane są z budżetu państwa, prawo do nich zależy od tego, w jakiej sytuacji znajduje się rodzina osoby, która występuje o świadczenie.

Niektóre państwa członkowskie uzależniają prawo do świadczeń rodzinnych od tego, jak długo pracowałeś i byłeś ubezpieczony, oraz czy mieszkasz na jego terytorium.

Świadczenia rodzinne są przyznawane nawet wówczas, gdy osoba uprawniona mieszka na terytorium innego państwa niż to, które jest zobowiązane do wypłaty tych świadczeń.

Świadczenia rodzinne przyznawane są także wtedy, gdy twoja rodzina mieszka w innym państwie niż to, które przyznało świadczenia, np. twoje dzieci mieszkają w Polsce, a ty pracujesz we Francji. Gdyby nie było tej możliwości, twoje dzieci musiałyby zamieszkać z tobą, a to przecież nie zawsze jest możliwe.

2. Które państwo przyznaje świadczenia w określonych sytuacjach?

W przypadku, gdy więcej niż jedno państwo powinno wypłacać świadczenia rodzinne, kolejność pierwszeństwa do wypłaty świadczeń jest następująca: w pierwszej kolejności z tytułu zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, w drugiej kolejności z tytułu otrzymywania emerytury lub renty i w ostatniej kolejności na podstawie miejsca zamieszkania. Zatem, jeśli pracujesz np. we Francji, a twoja niepracująca żona ma miejsce zamieszkania w Polsce – wówczas pierwszeństwo do wypłaty świadczeń ma ustawodawstwo francuskie.

Oprócz  tego istnieją również zasady dotyczące szczególnych przypadków:

• Pracujesz lub prowadzisz działalność na własny rachunek w jednym z krajów unijnych. Twoja żona i dzieci mieszkają w innym kraju. Pierwszeństwo do wypłaty świadczeń ma państwo, w którym ty pracujesz, o ile twoja żona nie pracuje w kraju zamieszkania. Jeśli jednak żona podejmie tam pracę, świadczenia wypłaca  państwo, w którym mieszkają  twoje dzieci.

• Twój pracodawca oddelegował cię do pracy za granicą - będziesz otrzymywał świadczenia rodzinne z Polski, ponieważ siedziba firmy mieści się w Polsce.  Świadczenia rodzinne będzie ci wypłacała  gmina. Nie ma znaczenia, czy rodzina pozostała w kraju, czy mieszka z tobą.

• Otrzymujesz emeryturę lub rentę z jednego z krajów unijnych. Żona pracuje w innym kraju. Pierwszeństwo do wypłaty świadczeń ma kraj zatrudnienia.

• Otrzymujesz emeryturę lub rentę z jednego z krajów unijnych, a twoja żona pobiera rentę/emeryturę np. z Polski, gdzie mieszka razem z dziećmi - pierwszeństwo do wypłaty świadczeń  ma Polska, gdyż tu zamieszkują dzieci.

• Jesteś sierotą - tak jak emerytom lub rencistom wychowującym dzieci, przysługują ci  świadczenia rodzinne  oraz – w niektórych krajach unijnych -   dodatkowe lub specjalne świadczenie rodzinne dla sierot.

• Jesteś osobą bezrobotną i otrzymujesz świadczenie z tytułu bezrobocia z jednego z krajów unijnych, a dzieci i żona, która nie pracuje,  mieszkają w innym kraju – pierwszeństwo do wypłaty  świadczeń rodzinnych ma państwo, które wypłaca ci świadczenia z tytułu bezrobocia.

• Wyjechałeś do innego państwa UE, ale nie pracujesz. Niepracująca żona z dziećmi zamieszkuje w Polsce – pierwszeństwo do wypłaty świadczeń ma Polska.

• Świadczenia rodzinne należą się tym samym członkom rodziny, w tym samym czasie, z dwóch państw, lecz zamieszkują oni w państwie trzecim – świadczenia rodzinne przyznaje i wypłaca państwo, w którym należą się wyższe świadczenia. W takim wypadku, instytucja drugiego państwa zwraca połowę wypłaconej, przez pierwszy kraj kwoty, nie więcej jednak niż kwota świadczeń przyznawana zgodnie z jego przepisami.

Warto wiedzieć, że kraj mający pierwszeństwo wypłaca świadczenia w pełnej wysokości – po spełnieniu kryteriów przewidzianych w jego ustawodawstwie. Drugie państwo wypłaca tzw. dodatek dyferencyjny, tj. różnicę między świadczeniami w dwóch zainteresowanych państwach, ale tylko wtedy, gdy kwota świadczeń w tym drugim państwie przewyższa kwotę świadczeń z państwa mającego pierwszeństwo. Taki dodatek dyferencyjny nie musi być jednak przyznawany z państwa, w którym osoba zamieszkuje i nie pracuje np. z Niemiec, a jej dzieci pozostały w Polsce.

3. Transfer świadczeń

„Transfer” świadczeń między krajami członkowskimi umożliwia tzw. neutralizacja wymogu zamieszkania. Dzięki niej pracownik albo osoba pracująca na własny rachunek, podlegający przepisom np. francuskim, jest uprawniony do otrzymywania francuskich świadczeń

rodzinnych na rzecz swojej rodziny, która mieszka np. w Polsce, tak jakby mieszkała we Francji. Dotyczy to także bezrobotnego, który np. pracował i stał się bezrobotnym we Francji, a teraz z rodziną mieszka np. w Polsce.

Aby uzyskać świadczenie rodzinne w kraju, w którym pracujesz, musisz złożyć wniosek  w instytucji właściwej do wypłaty świadczeń w tym kraju.

4. Sumowanie okresów ubezpieczenia, zatrudnienia i pracy na własny rachunek.

Niektóre kraje unijne uzależniają prawo do świadczeń rodzinnych od tego, czy masz wystarczające okresy ubezpieczenia (czyli czas opłacania składek na ubezpieczenie społeczne) oraz okresy zatrudnienia lub pracy na własny rachunek. Co więc masz zrobić, jeśli chcesz uzyskać świadczenia rodzinne w kraju, który wymaga dłuższego stażu pracy lub ubezpieczenia, niż ty masz? Stosuje się wtedy zasadę sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia,  pracy na własny rachunek.

Instytucja, która odpowiada za wypłatę świadczeń rodzinnych w kraju, w którym pracujesz, powinna uwzględnić  potrzebne okresy pracy i ubezpieczenia, które sobie uskładałeś – jeśli pracowałeś w kilku krajach, także w Polsce.

5. Czy świadczenia rodzinne się kumulują?

Załóżmy, że należą ci się świadczenia rodzinne w kraju, w którym pracujesz.

Jednocześnie twojej żonie i dzieciom, którzy mieszkają w innym państwie, świadczenia także przysługują.

Czy rodzina może otrzymywać świadczenia  jednocześnie z dwóch państw?

Rozporządzenia unijne przewidują specjalne uregulowania, aby uniknąć kumulacji praw do świadczeń – ustalają one tzw. reguły pierwszeństwa zbiegających się świadczeń. Reguły te  stosowane są wtedy, gdy masz prawo do dwóch świadczeń rodzinnych z różnych państw.

Każde państwo UE ma różną wysokość świadczeń rodzinnych. W sytuacji, gdy masz prawo do świadczeń z dwóch krajów – jedno państwo wypłaca ci całą kwotę, a drugie dopłaca różnicę między wyższą i niższą kwotą świadczenia tak, byś zawsze dostał świadczenie w najwyższej możliwej wysokości!

6. Niezbędne dokumenty.

Dla świadczeń rodzinnych stosowane są dokumenty unijne z serii F (standardowe dokumenty elektroniczne - tzw. SED), które  dotyczą świadczeń  rodzinnych i  są stosowane wyłącznie przez właściwe instytucje rozpatrujące uprawnienia do ww. świadczeń.

Zastąpiły one stosowane dotychczas formularze z serii E-400.