Przepisy Unii Europejskiej dotyczące koordynacji związanej z poszukiwaniem pracy i możliwością otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych, koncentrują się na trzech zagadnieniach:

• zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek przebytych na terytoriach różnych państw członkowskich w sytuacji, gdy ktoś ubiega się o prawo do zasiłku dla bezrobotnych,
• zasadzie transferu zasiłku w przypadku, gdy bezrobotny poszukuje pracy w innym państwie członkowskim niż to, w którym przyznano mu świadczenie,
• prawidłowościach przyznawania prawa do zasiłku dla pracowników bezrobotnych, którzy byli zatrudnieni w jednym z państw członkowskich, innym niż miejsce ich zamieszkania (art. 65 rozporządzenia 883/2004).

1. Zasiłek podczas poszukiwania pracy za granicą.

Jakie warunki należy spełnić, aby transferować zasiłek dla bezrobotnych?

Transfer zasiłku dla bezrobotnych z Polski do krajów Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Lichtenstein, Norwegia, Islandia) i Szwajcarii:

Jeżeli w Polsce masz prawo do zasiłku dla bezrobotnych, należy ci się on także podczas poszukiwania pracy za granicą we wszystkich państwach UE, w państwach EOG oraz Szwajcarii.

Co się dzieje, gdy nie znajdziemy zatrudnienia?

Jeśli nadal, w myśl przepisów krajowych, mamy prawo do zasiłku powinniśmy wrócić do kraju. Inaczej stracimy prawo do świadczenia.

Piotr Nowakowski utracił pracę w Polsce. Powiatowy urząd pracy przyznał mu prawo do zasiłku dla bezrobotnych przez 365 dni (12 miesięcy). Przez okres 5 miesięcy mężczyzna ten pobierał zasiłek, a następnie wyjechał do Norwegii w celu poszukiwania pracy. Ponieważ w Norwegii pracy nie znalazł przed upływem wyznaczonego terminu 3 miesięcy (od dnia wyjazdu z Polski), wrócił do Polski i zgłosił się w swoim urzędzie pracy. W takim przypadku urząd pracy będzie zobowiązany wypłacać zasiłek tej osobie jeszcze przez okres 4 miesięcy, gdyż dotychczas urząd pracy łącznie wypłacił zasiłek za okres 8 miesięcy (5 miesięcy w Polsce + 3 miesiące w Norwegii).

Transfer zasiłków dla bezrobotnych z krajów UE, EOG i Szwajcarii:

Osoba bezrobotna, która nabyła prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia w państwie swojego ostatniego zatrudnienia, którym był kraj UE, EOG lub Szwajcaria i przyjeżdża do Polski w celu poszukiwania pracy, ma prawo do transferu zasiłku dla bezrobotnych. Należy w tym celu uzyskać odpowiedni dokument PD U2 uprawniający do transferu zasiłku (wcześniej był to formularz E 303).

Bardzo ważne jest to, że prawo do transferu (czyli wypłaty w innym państwie członkowskim) zasiłku

dla bezrobotnych jest ograniczone w czasie i przysługuje jedynie osobom spełniającym określone kryteria. Zasiłek może być wypłacany przez 3 miesiące (z możliwością przedłużenia do 6 miesięcy), podczas których należy aktywnie poszukiwać pracy.

Istotne jest również to, by celem podróży rzeczywiście było poszukiwanie pracy, a nie np. wyprawa turystyczna, podjęcie studiów czy rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.

Ważne jest by osoba, która zechce szukać pracy za granicą i tam dostawać zasiłek spełniła wszystkie kryteria przyznania świadczenia w swoim kraju (tam gdzie mieszka lub ostatnio pracowała). Jeśli więc Polak chce szukać pracy w państwach UE, EOG lub Szwajcarii i dostawać tam polski zasiłek musi spełnić polskie kryteria jego przyznania (pracować 365 dni w ciągu ostatnich 18 miesięcy). Osoba, która chce transferować zasiłek dodatkowo musi:

• być przynajmniej przez 4 tygodnie zarejestrowana jako bezrobotna (ale uwaga! może poprosić by czas ten skrócono; w tej sprawie decyzję musi wydać instytucja właściwa – w Polsce jest to odpowiedni wojewódzki urząd pracy),
• zgłosić instytucji właściwej zamiar wyjazdu w celu poszukiwania pracy w innym państwie członkowskim i złożyć wniosek o wydanie dokumentu PD U2 (niezgłoszenie faktu wyjazdu może spowodować utratę prawa do zasiłku w danym państwie),
• w ciągu 7 dni od momentu wyjazdu zgłosić się (zarejestrować) we właściwej instytucji (urzędzie pracy) państwa, w którym zamierza się poszukiwać pracy (termin ten w wyjątkowych sytuacjach może być przedłużony) – spełnienie tego warunku oznacza wypłatę zasiłku dla bezrobotnych również za okres pozostawania w podróży; jeśli nie zostanie zachowany termin 7 dni, wówczas zasiłek będzie przysługiwał dopiero od dnia zarejestrowania, pomniejszony o czas pozostawania w podróży,
• faktycznie poszukiwać pracy, czyli być w dyspozycji urzędu pracy.

Kto i na jakich zasadach wypłaca zasiłek transferowany ?

Zasiłek dla bezrobotnych jest wypłacany przez instytucję właściwą w państwie, z którego transferowany jest zasiłek – bezpośrednio na konto bankowe osoby bezrobotnej. Powiatowe urzędy pracy realizują zadania wynikające z koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, w tym przeprowadzają kontrolę osoby poszukującej pracy, tak jak gdyby zainteresowany był osobą bezrobotną w Polsce.

Zasiłek podczas poszukiwania pracy jest wypłacany maksymalnie przez 3 miesiące od dnia wyjazdu z państwa.

W niektórych przypadkach możliwe jest przedłużenie okresu transferu maksymalnie do 6 miesięcy. Aby przedłużyć okres transferu zasiłku, osoba bezrobotna powinna złożyć wniosek o przedłużenie w instytucji, która przyznała jej prawo do zasiłku, przed upływem pierwszych 3 miesięcy transferu.

Bezrobotny chcący przedłużyć okres transferu zasiłku dla bezrobotnych  o kolejne 3 miesiące musi uzasadnić, dlaczego nie udało mu się znaleźć pracy w ciągu pierwszych 3 miesięcy. Celem transferu zasiłku dla bezrobotnych jest bowiem poszukiwanie pracy przez bezrobotnego na terenie kraju, do którego zasiłek jest transferowany.

Decyzję w sprawie przedłużenia okresu transferu zasiłku dla bezrobotnych do Polski podejmuje instytucja właściwa w państwie, w którym został przyznany zasiłek i z którego jest on transferowany. Decyzja ta ma charakter indywidualny i uznaniowy. Prawo europejskie nie określa okoliczności, w których okres transferu zasiłku powinien zostać przedłużony

Składki na ubezpieczenie społeczne oraz podatek od wypłacanego zasiłku są płacone w kraju pochodzenia świadczenia (zgodnie z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania).

UWAGA!

Z możliwości otrzymywania zasiłku w państwie poszukiwania pracy bezrobotny może skorzystać przez maksymalny okres 3 miesięcy (ewentualnie 6 miesięcy) pomiędzy dwoma okresami zatrudnienia.

2. Zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia przebytych w jednym z państw członkowskich.

Zasada sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia gwarantuje, że ktoś, kto przenosi swoje miejsce zamieszkania do innego państwa, ma ochronę na wypadek bezrobocia.

Jeśli wymagany czas pracy i ubezpieczenia w Polsce, a także okres zatrudnienia i ubezpieczenia za granicą był zbyt krótki, by bezrobotny otrzymał prawo do zasiłku dla bezrobotnych, sumowanie czyli dodanie do siebie lat i miesięcy pracy we wszystkich krajach UE, EOG i  Szwajcarii, pozwala uzyskać wymagany okres, by nabyć prawo do zasiłku.

Oznacza to, że do okresu uprawniającego do zasiłku zalicza się także okresy zatrudnienia lub ubezpieczenia przebyte w innych państwach UE, EOG lub Szwajcarii. Sumowaniu podlegają zarówno okresy pracy najemnej, czyli np.: umowy o pracę, umowy zlecenia, jak i pracy na własny rachunek. Dokumentem potwierdzającym okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia jest dokument PD U1, o który bezrobotny może sam wystąpić do instytucji państwa ostatniego zatrudnienia. Jeśli osoba bezrobotna tego nie zrobi, wojewódzki urząd pracy w Polsce uzyska te informacje na specjalnych dokumentach SED od instytucji właściwej z odpowiedniego państwa UE, EOG i Szwajcarii.

Jan Pietrzak, majster budowlany, 5 lat pracował w Niemczech. Wrócił do kraju i podjął zatrudnienie.

Niestety po 4 miesiącach został zwolniony. Wystąpił do urzędu pracy o przyznanie mu prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Gdyby nie istniały zasady koordynacji, w tym zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania, mężczyzna nie uzyskałby prawa do zasiłku, bo miał za krótki staż pracy (nie spełniał warunku posiadania minimum 365 dni zatrudnienia w ostatnich 18 miesiącach).

Jednak mężczyzna ten ma łącznie 5 lat i 4 miesiące zatrudnienia, zatem spełnia krajowe wymogi do przyznania prawa do polskiego zasiłku. Ponieważ ostatnim okresem zatrudnienia była praca w Polsce - nie ma przeszkód

do przyznania i wypłaty polskiego zasiłku dla bezrobotnych.

Przepisy unijne stanowią, iż dostajemy zasiłek, jeśli spełniamy wszystkie wymogi, w państwie, w którym ostatnio pracowaliśmy.

UWAGA!

Gdy stracisz pracę np. w Szwecji, twoje prawo do zasiłku i jego wysokość zostaną określone według prawa szwedzkiego, a więc według ustawodawstwa państwa, w którym tracisz pracę.

Obywatel polski przepracował w Polsce 10 miesięcy, po czym stracił pracę. Wyjechał do Włoch, gdzie podjął zatrudnienie, ale po 5 miesiącach pracy został zwolniony. W takim przypadku - w myśl wewnętrznego ustawodawstwa każdego z tych państw - mężczyzna nie nabyłby prawa do zasiłku dla bezrobotnych, ze względu na zbyt krótkie okresy zatrudnienia. Jednak na mocy przepisów UE, tj. zasady sumowania okresów zatrudnienia (w Polsce i Włoszech) mężczyzna będzie miał większe szanse uzyskania prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Podstawą rozpatrzenia prawa do zasiłku w tej sytuacji będzie ustawodawstwo włoskie (państwa ostatniego miejsca zatrudnienia tego bezrobotnego) i ono przesądzi, czy mężczyźnie przysługuje prawo do zasiłku, a jeżeli tak, to w jakiej wysokości i na jaki okres. W przypadku przyznania prawa do zasiłku - instytucja włoska będzie również zobowiązana do jego wypłaty, a także do jego transferowania do innego państwa, jeżeli bezrobotny wyjedzie w celu poszukiwania pracy do innego państwa, nawet jeśli w tym celu wróci do Polski.

Wyjątek od powyższej reguły stanowią m.in.:

• osoby delegowane - podlegają one ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się siedziba firmy delegującej, a nie państwa, w którym pracują,
• osoby, które prowadzą działalność na własny rachunek na terytorium przynajmniej dwóch państw – są one objęte ustawodawstwem państwa zamieszkania, jeśli wykonują tam część działalności. Jeśli nie mieszkają w żadnym z państw, w którym prowadzą działalność, podlegają ustawodawstwu tego państwa, w którym wykonują większość tej działalności,
• marynarze – podlegają przepisom państwa, pod którego banderą pływają,
• pracownicy przygraniczni – podlegają przepisom państwa zamieszkania i jedynie w tym państwie mogą ubiegać się o prawo do zasiłku dla bezrobotnych po pracy w innym państwie członkowskim,
• pracownicy transgraniczni – mogą ubiegać się o zasiłek albo w państwie ostatniej pracy albo w państwie zamieszkania.

Jak oblicza się wysokość zasiłku?

Prawo dotyczące warunków nabycia i wysokości zasiłków z tytułu bezrobocia w krajach unijnych jest zróżnicowane.

 Państwa UE różnie obliczają wysokość zasiłku. Jest to albo:

• świadczenie w stałej wysokości, bez względu na to, ile ostatnio osoba bezrobotna zarabiała (tak jest np. w Wielkiej Brytanii i w Polsce, gdzie zarobki nie mają wpływu na wysokość świadczenia). O jego wysokości decyduje prawo kraju, który będzie wypłacał świadczenie,
• zasiłek  o zmiennej wysokości, wyliczony w oparciu o wysokość ostatnich zarobków. Tak jest np. w Niemczech. 

W przypadku pracownika przygranicznego lub transgranicznego – instytucja miejsca zamieszkania bierze pod uwagę wynagrodzenie, które pracownik otrzymywał w państwie swojego ostatniego zatrudnienia.

W przypadku pozostałych pracowników instytucja państwa przyznającego zasiłek bierze pod uwagę tylko wynagrodzenie uzyskiwane z pracy w tym państwie.

3. Pracownicy przygraniczni i transgraniczni.

Przepisy UE rozróżniają przy tym dwie specyficzne kategorie pracowników:

• pracowników przygranicznych - którzy pracują w jednym państwie członkowskim, a zamieszkują w innym państwie członkowskim, do którego powracają codziennie lub przynajmniej raz w tygodniu; np. obywatel polski, zamieszkały w polskim Zgorzelcu i pracujący w niemieckim Goerlitz, który przyjeżdża codziennie do swojego miejsca zamieszkania, ma status pracownika przygranicznego,
• pracowników transgranicznych – osoby mające miejsce zwykłego zamieszkania w jednym państwie członkowskim, a miejsce pracy w innym państwie członkowskim i nieposiadające statusu pracownika przygranicznego (tzn. nie muszą powracać do swojego miejsca zamieszkania codziennie lub raz w tygodniu); np. obywatel polski, który wyjechał na krótko do pracy w Irlandii, zostawiając w Polsce żonę i dzieci, które utrzymuje (czyli jego centrum interesów życiowych jest w RP) i po np. roku powraca do kraju, ma status pracownika transgranicznego. Za pracownika transgranicznego jest uważany również pracownik sezonowy. 

 

UWAGA!

Zwykłe miejsce zamieszkania ustala się w oparciu o indywidualną ocenę sytuacji życiowej według określonych kryteriów. Podstawowymi kryteriami ustalania miejsca zamieszkania są: długość i ciągłość pobytu w obu państwach, charakter pracy, sytuacja rodzinna, sytuacja mieszkaniowa, rezydencja podatkowa, prowadzenie działalności o charakterze niezarobkowym. W przypadku studentów bierze się pod uwagę również źródła ich dochodu.

Przypadek pracownika przygranicznego

Dodatkowo prawo do zasiłku dla bezrobotnych osoby będącej pracownikiem przygranicznym zależy od tego, czy osoba ta jest częściowo, czy też całkowicie bezrobotna. Częściowe bezrobocie oznacza tu sytuację, w której dana osoba nie wykonuje faktycznie pracy (bądź wykonuje ją w ograniczonym wymiarze godzin), ale pozostaje w zatrudnieniu (ma umowę o pracę). I tak:

• w przypadku częściowego lub doraźnego bezrobocia w zatrudniającym przedsiębiorstwie pracownik przygraniczny korzysta z prawa do zasiłku dla bezrobotnych na podstawie ustawodawstwa państwa właściwego, czyli państwa zatrudnienia. Pracownik ten traktowany jest w taki sposób, jak gdyby zamieszkiwał na terytorium tego państwa,
• w przypadku całkowitego bezrobocia pracownik przygraniczny korzysta ze świadczeń wyłącznie na mocy ustawodawstwa państwa miejsca zamieszkania, nawet jeżeli spełnia on warunki do nabycia prawa do zasiłku według ustawodawstwa państwa członkowskiego ostatniego miejsca zatrudnienia. Nie ma w tym przypadku prawa wyboru.

Przypadek pracownika transgranicznego

Pracownik transgraniczny podlega innym regułom:

• gdy pracownik jest częściowo lub doraźnie bezrobotny i pozostaje w dyspozycji swojego pracodawcy na terytorium państwa ostatniego zatrudnienia, korzysta ze świadczeń na mocy ustawodawstwa tego państwa i zasiłek jest wypłacany przez właściwą instytucję, tak jakby osoba ta mieszkała na terytorium tego państwa,
• gdy pracownik jest całkowicie bezrobotny i wybrał rejestrację w państwie ostatniego zatrudnienia, korzysta ze świadczeń na mocy ustawodawstwa tego państwa i zasiłek jest wypłacany przez właściwą instytucję, tak jakby osoba ta mieszkała na terytorium tego państwa,
• gdy pracownik jest całkowicie bezrobotny i wybrał rejestrację w służbach zatrudnienia państwa zwykłego zamieszkania, wówczas może korzystać ze świadczeń zgodnie z ustawodawstwem państwa miejsca zamieszkania, tak jakby był w nim ostatnio zatrudniony.

Niezbędne dokumenty:

Dla świadczeń z tytułu bezrobocia stosowane są dokumenty unijne z serii U (standardowe dokumenty elektroniczne - tzw. SED), które  dotyczą świadczeń  z tytułu bezrobocia i  są stosowane wyłącznie przez właściwe instytucje rozpatrujące uprawnienia do ww. świadczeń. Istnieją również dokumenty, które są wydawane przez właściwe instytucje na wniosek osoby bezrobotnej. Są to:

• PD U1 – dokument potwierdzający okresy, które należy uwzględnić przy przyznawaniu świadczeń dla bezrobotnych,
• PD U2 – dokument potwierdzający zachowanie prawa do zasiłku dla bezrobotnych (transferu zasiłku).

Zastąpiły one stosowane dotychczas formularze z  serii E-300.