Zakończył się trwający ponad 2 lata projekt "oto-GOZ" współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w I konkursie programu "Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków" GOSPOSTRATEG.

Projekt realizowany był przez konsorcjum, którego liderem było Ministerstwo Rozwoju i Technologii (MRiT), a partnerami - Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN (IGSMiE PAN, Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie (UEK). 

Głównym celem projektu było opracowanie systemu wskaźników pomiarowych, umożliwiających ocenę postępu w transformacji w kierunku o obiegu zamkniętym oraz wpływu gospodarki cylkularnej na rozwój społeczno- gospodarczy na poziomie mezoekonomicznym (regionów) i makroekonomicznym (gospodarki narodowej). W wyniku projektu powstało 8 indeksów GOZ, które zostały wykorzystane przez następujace instytucje na poziomie:

1. lokalnym - wdrożenie do strategii na przykładzie miasta Kraków (2 indeksy) i Krakowskiego Holdingu Komunalnego S.A. (2 indeksy)

2. regionalnym - wdrożenie do strategii na przykładzie Województwa Małopolskiego (2 indeksy)

3. krajowym - 2 indeksy, które zostały zitegrowane z projektem Strategii Produktywności.

Poniżej prezentujemy wyniki projektu "oto-GOZ". Szczegółowa analiza, informacje na temat przyjętej metodologii badań znajdują się w załączonym Raporcie końcowym. Dla ułatwienia zapoznania się z wynikami projektu przygotowaliśmi także Broszurę informacyjną, zawierającą kluczowe zagadnienia poruszane w ww. Raporcie.

Zachęcamy również do zapoznania się z wypracowanymi podczas prac nad projektem katalogami eko-rozwiązań w kluczowych branżach oraz ze Strategiami Rozwoju województw w Polsce, uwzględniających zagadanienia GOZ.

Materiały do pobrania znajdują się na dole strony.

---

W związku z realizacją projektu GOSPOSTRATEG "Oto-GOZ", którego celem jest opracowanie dwóch zestawów wskaźników pomiarowych, umożliwiających ocenę postępu w transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym w Polsce oraz ocenę wpływu gospodarki o obiegu zamkniętym na rozwój społeczno-gospodarczy, polecamy zapoznać się z zapytaniem ofertowym Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN w sprawie realizacji usługi dotyczącej opracowania metodyki wraz z propozycją wskaźników GOZ dla gospodarki Polski w perspektywie obszarów wiejskich. Kliknij, aby przejść do zapytania.  

Gospodarka o obiegu zamkniętym (circular economy) jest koncepcją gospodarczą, w której produkty, materiały oraz surowce powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak jest to możliwe, a wytwarzanie odpadów powinno być jak najbardziej zminimalizowane. Idea ta uwzględnia wszystkie etapy cyklu życia produktu, zaczynając od jego projektowania, poprzez produkcję, konsumpcję, zbieranie odpadów, aż do ich zagospodarowania. Mówimy zatem o odejściu od gospodarki linearnej, opierającej się na zasadzie „weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć”, w której odpady często traktowane są jako ostatni etap cyklu życia. W gospodarce o obiegu zamkniętym istotne jest to, żeby odpady – jeżeli już powstaną – były traktowane jako surowce wtórne. Temu mają służyć wszystkie działania poprzedzające powstanie odpadów. Jednocześnie, podejście gospodarki o obiegu zamkniętym, realizowane np. w odniesieniu do projektowania produktów czy do procesów produkcyjnych ma na celu zwiększenie innowacyjności europejskich przedsiębiorców oraz podniesienie ich konkurencyjności w stosunku do podmiotów z innych części świata.

Rada Ministrów przyjęła projekt Mapy drogowej GOZ

Mapa drogowa GOZ to dokument zawierający zestaw narzędzi, nie tylko legislacyjnych, które mają na celu stworzenie warunków do wdrożenia w Polsce nowego modelu gospodarczego. Proponowane działania dotyczą przede wszystkim prac analityczno-koncepcyjnych, informacyjno-promocyjnych oraz koordynacyjnych w obszarach znajdujących się we właściwości poszczególnych resortów.

Rozdział I „Zrównoważona produkcja przemysłowa” ma zwrócić uwagę na istotną rolę przemysłu w polskiej gospodarce oraz na nowe możliwości jego rozwoju. Rozdział II „Zrównoważona konsumpcja” pokazuje, jak duży potencjał istnieje na tym – dotychczas często pomijanym – etapie cyklu życia. Rozdział III „Biogospodarka” dotyczy gospodarowania surowcami odnawialnymi (cyklu biologicznego GOZ), które w polskich realiach mają duży potencjał. Rozdział IV „Nowe modele biznesowe” wskazuje możliwości przeorganizowania sposobów funkcjonowania różnych uczestników rynku w oparciu o ideę GOZ. Rozdział V dotyczy wdrażania i monitorowania GOZ. Mapa Drogowa GOZ jest jednym z projektów Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.

Ślad środowiskowy 

Ślad środowiskowy to wszystkie lub wybrane oddziaływania produktu, usługi lub organizacji na środowisko. Jednym z najbardziej zaawansowanych sposobów obliczenia śladu środowiskowego jest zastosowanie metodyki LCA (oceny cyklu życia, life cycle assessment). Zgodnie z normą ISO 14040s, cykl życia definiowany jest jako „kolejne i powiązane ze sobą etapy wyrobu, od pozyskania lub wytworzenia surowca z zasobów naturalnych do jego ostatecznej likwidacji”.

Podstawowym etapem wykonania badania LCA jest przeprowadzenie szczegółowego bilansu wykorzystania materiałów oraz energii. Wykonanie takiego badania może przyczynić się nie tylko do zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko, ale również wymiernych oszczędności finansowych np. dzięki identyfikacji najmniej efektywnych etapów cyklu produkcyjnego (zwiększenie efektywności wykorzystania energii i surowców). Dodatkowo, przeprowadzenie analizy LCA jest konieczne w przypadku woli otrzymania niektórych oznaczeń środowiskowych – szczególnie tych, które są stosowane w państwach Europy Zachodniej.

Metoda oceny cyklu życia opiera się na danych ilościowych. Interpretacja tych informacji oraz przetłumaczenie ich na oddziaływania środowiskowe jest dość skomplikowane. Na rynku obecnych jest kilkadziesiąt sposobów obliczania śladu środowiskowego. Taki stan rzeczy prowadzi do sytuacji braku zaufania konsumentów oraz producentów wobec pojawiających się wyników analiz śladu środowiskowego.

Ślad środowiskowy w polskich dokumentach

W polskich dokumentach temat LCA został również podkreślony: w Mapie drogowej przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym przewidziano zadania z nim związane (opracowanie materiałów  informacyjno-edukacyjnych  dotyczących  obliczania oddziaływania produktów i działalności gospodarczych na środowisko w oparciu o metodyki wypracowane przez Komisję Europejską - do końca 2020 r.).

Temat śladu środowiskowego obecny jest również w przygotowywanej obecnie przez MR Strategii Produktywności. Znajduje się on tu w kontekście zwiększania wydajności gospodarowania surowcami w całym cyklu życia. Regulacje w zakresie śladu środowiskowego mogą być istotnym narzędziem politycznym napędzającym transformację, w tym głównie:

• w zakresie określania kryteriów wyboru produktów i usług w sferze zamówień publicznych, 
• w zakresie konstrukcji instrumentów wsparcia dla przedsiębiorstw i branż,
• w zakresie różnicowania stawek podatkowych w zależności od wyniku analizy środowiskowej.

Prace Komisji Europejskiej

Komisja Europejska w 2013 r. opublikowała zalecenia w sprawie stosowania wspólnych metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów i organizacji oraz informowania o niej (2013/179/UE). W opublikowanym dokumencie zachęca do stosowania metodyki LCA w ramach działań mających na celu optymalizację procesów produkcyjnych przedsiębiorstw oraz do zwiększania świadomości konsumentów w obszarze odpowiedzialnej konsumpcji poprzez komunikowanie informacji dotyczących efektywności środowiskowej produktów.
Specyfika badań LCA sprawia, że przyjęcie pewnych założeń na początku badania może w pewien sposób determinować jej końcowy wynik. W przypadku zastosowania jednolitej, europejskiej metodyki LCA, np. w ramach prawa zamówień publicznych, sposób jej obliczania może mieć bezpośredni wpływ na konkurencyjność produktów na rynku UE.

Etap pilotażowy wdrażania metodyki obliczeniowej śladu środowiskowego trwał trzy lata (2013-2016) i miał trzy główne cele:

• testowanie procesu opracowywania przepisów dotyczących produktów i sektorów;
• testowanie różnych podejść do weryfikacji;
• testowanie narzędzi komunikacyjnych służących do komunikowania wyników, w zakresie ochrony środowiska w całym cyklu życia produktu, partnerom biznesowym, konsumentom i innym zainteresowanym stronom w przedsiębiorstwie.

W okresie pomiędzy zakończeniem fazy pilotażowej wdrażania metodyki obliczeniowej śladu środowiskowego a ewentualnym przyjęciem polityki ją wdrażającej ustanowiono fazę przejściową. Główne jej cele to zapewnienie ram dla:

• monitorowania wdrażania istniejących przepisów dotyczących śladu ekologicznego produktu (PEFCR) oraz przepisów sektorowych dotyczących śladu ekologicznego organizacji (OEFSR);
• opracowania nowych PEFCR/OEFSR;
• nowych osiągnięć metodologicznych.

Przedstawiciele Polski (Ministerstwo Rozwoju i Ministerstwo Środowiska) biorą aktywny udział w pracach fazy przejściowej. Sposób podejmowania decyzji w ramach prac nad metodyką PEFCR/OEFCR sprawia, że skuteczność podejmowanych kroków mających na celu reprezentowanie interesów przedsiębiorców działających w Polsce uzależniona jest od współdziałania administracji publicznej, biznesu, ośrodków naukowych oraz organizacji pozarządowych.

Wobec tego zachęcamy Państwa do zapoznania się z informacjami dotyczącymi sposobu udziału w fazie pilotażowej.

Szczegóły w tym zakresie dostępne są na stronie internetowej Komisji Europejskiej.

W przypadku pytań lub woli udziału w fazie przejściowej prosimy o kontakt z Departamentem Innowacji Ministerstwa Rozwoju: sekretariatDIN@mr.gov.pl.

Projekt Gospostrateg Oto-GOZ

Celem projektu oto-GOZ jest opracowanie zestawu wskaźników pomiarowych (tzw. indeksów GOZ), umożliwiających ocenę postępu w transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) oraz ocenę wpływu gospodarki o obiegu zamkniętym na rozwój społeczno-gospodarczy na poziomie mezoekonomicznym (regionów) i makroekonomicznym (gospodarki narodowej). 

Projekt oto-GOZ realizowany jest w dwóch fazach: W fazie badawczej opracowana zostanie definicja GOZ dostosowana do polskich uwarunkowań, wskazane zostaną obszary GOZ o priorytetowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego, wskazane zostaną mierniki i wskaźniki odnoszące się do zagadnień GOZ, a także zostaną opracowane tzw. „indeksy GOZ” tj. zagregowane wskaźniki GOZ (do pomiaru transformacji w kierunku GOZ i oceny wpływu GOZ na rozwój społeczno-gospodarczy), które zostaną wykorzystane w praktyce w kształtowaniu krajowych i regionalnych polityk rozwojowych. W fazie przygotowań wyników badań naukowych do zastosowania w praktyce opracowane indeksy GOZ zostaną przetestowanie i wdrożone w wybranych polskich dokumentach planistycznych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Uwzględnienie indeksów GOZ w dokumentach planistycznych/ strategicznych na poziomie regionalnym i krajowym stanie się bodźcem do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz umożliwi monitorowanie przechodzenia na GOZ w Polsce. Indeksy opracowane w ramach projektu będą miały istotne znaczenie dla strategicznego planowania rozwoju kraju nie tylko w zakresie GOZ, ale także w obszarze wspierania innowacyjności, edukacji, zatrudnienia, rozwoju przemysłu i usług, etc. Będą one tworzyć istotną część bazy informacyjnej, na podstawie której kształtowane i modyfikowane są krajowe strategie i polityki, zgodnie z zasadą prowadzenia polityki opartej na dowodach (evidence-based policy). Będą one stanowić istotną referencję dla polskich decydentów politycznych, którzy na ich podstawie będą mogli ocenić skuteczność swoich działań oraz potrzebę ich ewentualnego skorygowania. Ponadto, zagregowane indeksy w znaczny sposób uproszczą komunikowanie informacji nt. GOZ zarówno społeczeństwu, jak i decydentom politycznym i przedsiębiorcom na poziomie regionalnym, krajowym, europejskim i światowym. Polskie społeczeństwo posiada niedostateczną wiedzę nt. gospodarowania zasobami środowiska w zrównoważony sposób i nie w pełni rozumie wagę tego zagadnienia dla zapewnienia trwałego rozwoju gospodarczego i dobrobytu. Opracowanie zagregowanych indeksów, za pomocą których można wskazać poziom transformacji w kierunku GOZ w Polsce/ regionie w znacznym stopniu ułatwiłoby promocję i komunikację nt. GOZ, np. w ramach kampanii społecznych lub materiałów edukacyjno-promocyjnych. Zagregowane indeksy poziomu transformacji w kierunku GOZ oraz wpływu tej transformacji na rozwój społeczno-gospodarczy byłyby również niezwykle użyteczne dla celów promocyjnych i komunikacyjnych na międzynarodowym poziomie politycznym, np. w stosunku do KE lub innych państw na świecie wdrażających koncepcję GOZ.

Grupę docelową odbiorców wyników projektu można podzielić na 3 kategorie:

1. przedstawiciele sektora biznesu (mikro-, małe i średnie, duże przedsiębiorstwa) i nauki (szkoły wyższe, instytuty naukowe),
2. instytucje otoczenia biznesu (przede wszystkim organizacje ściśle współpracujące i wspierające przedsiębiorstwa z obszaru GOZ) oraz organizacje biznesu,
3. administrację publiczną.

Powyższe podmioty w sposób bezpośredni będą mogły korzystać z wyników GOZ (polityk, strategii, dokumentów operacyjnych i konkretnych rozwiązań), danych szczegółowych, ekspertyz i analiz opracowywanych na potrzeby przeprowadzenia oceny GOZ, uczestniczyć w spotkaniach (konferencjach, warsztatach, posiedzeniach gremiów odpowiedzialnych za GOZ).

Ekoprojektowanie

W październiku 2019 r. Komisja Europejska przyjęła pakiet 10 rozporządzeń zawierających zalecenia dotyczące ekoprojektowania takich sprzętów, jak zmywarki, lodówki, pralki czy telewizory. Po raz pierwszy zostaną wprowadzone wymogi dla lodówek przeznaczonych do bezpośredniej sprzedaży oraz sprzętu spawalniczego. 

Zmiany dotyczą następujących produktów:

• lodówki,
• pralki,
• zmywarki,
• wyświetlacze elektroniczne,
• oświetlenie i urządzenia nim sterujące,
• zewnętrzne źródła zasilania,
• silniki elektryczne,
• transformatory,
• sprzęt spawalniczy.

Celem przepisów jest wydłużenie cyklu życia urządzeń oraz łatwiejsza ich naprawa. Wprowadzony został wymóg, by części wymienne były dostępne przez minimum 7-10 lat dla lodówek, zmywarek, pralek i pralko-suszarek. Ponadto, produceni urządzeń mają obowiązek zapewnić dostawę części zamiennych w ciągu 15 dni roboczych, a także zobowiązani są do udostępnienia dokładnych instrukcji naprawy wyprodukowanych sprzętów. Zgodnie z zasadami ekoprojektowania części zamienne powinny być opracowane tak, by możliwa była ich wymiana przy użyciu zwykłych narzędzi oraz bez ryzyka zniszczenia całego urządzenia.

3 grudnia 2015 r. Komisja Europejska przedstawiła zmieniony pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, a w nim pakiet odpadowy złożony z 4 wniosków legislacyjnych. Jego przedmiotem są problemy środowiskowe o skutkach transnarodowych, np. wpływ niewłaściwej gospodarki odpadowej na emisje gazów cieplarnianych, zanieczyszczenie powietrza i zaśmiecanie m.in. ekosystemu morskiego. Cel jest taki, by użyteczne materiały z odpadów były w skuteczny sposób ponownie wykorzystywane, poddawane recyklingowi i ponownie wprowadzane do europejskiej gospodarki. Tym samym pakiet ma pomóc przechodzić na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w której odpady stopniowo stają się zasobem i w której powstają nowe możliwości ekonomiczne.

Pakiet odpadowy został przyjęty przez Radę 22 maja 2018 r. Ustanawia nowe przepisy o gospodarce odpadowej i prawnie wiążące cele recyklingowe. Kliknij, aby przejsć do informacji o pakiecie odpadowym.