Obecnie obowiązują następujące umowy o zabezpieczeniu społecznym:

 

- Umowa z dnia 16 stycznia 1958 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym - w odniesieniu do: Bośni i Hercegowiny, Serbii oraz Czarnogóry,

- Umowa z dnia 6 kwietnia 2006 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym,

- Umowa z dnia 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki,

- Umowa z dnia 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą,

- Umowa z dnia 25 lutego 2009 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Korei,

- Umowa z dnia 7 października 2009 r. między Rzecząpospolitą Polską a Australią o zabezpieczeniu społecznym.

- Umowa z dnia 18 maja 2012 r. między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym,

- Umowa z dnia 9 września 2013 r. między Rzecząpospolitą Polską a Mołdawią o zabezpieczeniu społecznym,

- Porozumienie z dnia 3 czerwca 2015 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Quebecu,

- Umowa z dnia 22 listopada 2016 r. między Rzecząpospolitą Polską a Państwem Izrael o zabezpieczeniu społecznym,

- Umowa z dnia 17 października 2017 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Turcji o zabezpieczeniu społecznym.

- Umowa z dnia 24 stycznia 2018 r. między  Rzecząpospolitą Polską a Mongolią o zabezpieczeniu społecznym,

- Umowa z dnia13 lutego 2019 r. między  Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białorusi o zabezpieczeniu społecznym,

a także na podstawie zapisu w załączniku nr II Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04:

 

·        art. 33 ust. 3 umowy z dnia 7 września 1998r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2000 r. nr 104, poz. 1105),

·        umowa z dnia 9 października 1975 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym (Dz.U. z 1976 r. nr 16, poz. 101) pod warunkami i w zakresie określonym w art. 27 ust. 2-4 umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1991 r. nr 108, poz. 468),

·        art. 11 ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5, art. 28 ust. 2 umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1991r. nr 108, poz. 468).

Powyższe oznacza, że mimo obowiązywania od dnia 1 maja 2004r. w polsko-austriackich oraz polsko-niemieckich stosunkach z zakresu zabezpieczenia społecznego przepisów unijnych, tj. w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2010 r. Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71, a począwszy od 1 maja 2010 r. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04, nadal obowiązują także pewne szczególne (korzystne dla polskich obywateli) regulacje, wynikające z obowiązujących do dnia 30 kwietnia 2004r. między Polską a Austrią oraz Polską a Niemcami umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym.

Dwustronne umowy a Unia Europejska

Do dnia 30 kwietnia 2004 r. stosunki w zakresie zabezpieczenia społecznego między Polską a innymi państwami regulowały dwustronne umowy (konwencje) o zabezpieczeniu społecznym. W latach 1948-2004 Polska związała się tego typu umowami z kilkunastoma państwami. Wśród tych państw (potocznie zwanych „państwami umownymi”), były także państwa członkowskie Unii Europejskiej. Umowy te z dniem 1 maja 2004 r. zostały zastąpione przez przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 i już nie obowiązują. Do umów tych zaliczamy:

·        Umowę z dnia 7 września 1998 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2000 r. nr 104, poz. 1105),

·        Konwencję Generalną z dnia 26 listopada 1965 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Królestwem Belgii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1967 r. nr 40, poz. 201),

·        Umowę z dnia 5 kwietnia 1948 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką
o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1949 r. nr 6, poz. 34),

·        Umowę z dnia 5 kwietnia 1948 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką
o współpracy w dziedzinie polityki i administracji społecznej (Dz.U. z 1949 r. nr 6, poz. 32),

·        Konwencję Generalną z dnia 9 czerwca 1948 r. pomiędzy Polską a Francją o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1949 r. nr 24, poz. 158),

·        Umowę z dnia 3 maja 1985 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Greckiej o ubezpieczeniu społecznym osób zatrudnionych na terytorium drugiego Państwa (Dz.U. z 1986 r. nr 30, poz.147),

·        Umowę z dnia 3 maja 1985 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Greckiej o uregulowaniu niektórych problemów zabezpieczenia społecznego (niepublikowana),

·        Konwencję z dnia 22 lutego 2001 r. między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Hiszpanii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2004 r. nr 28, poz. 244),

·        Umowę z dnia 26 marca 2003 r. między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Niderlandów o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2005 r. nr 75, poz. 660),

·        Umowę z dnia 16 stycznia 1958 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1959 r. nr 19, poz.114) - w odniesieniu
do Republiki Słowenii,

·        Umowę z dnia 16 stycznia 1958 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U. z 1959 r. nr 19,
poz.116) - w odniesieniu do Republiki Słowenii,

·        Konwencję z dnia 1 lipca 1996 r. między Rzecząpospolitą Polską a Wielkim Księstwem Luksemburga
w sprawie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. z 2001 r. nr 143, poz. 1596),

·        Umowę z dnia 25 kwietnia 1973 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o ubezpieczeniu społecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego Państwa (Dz.U. z 1974 r.
nr 42, poz. 250),

·        Umowę z dnia 8 grudnia 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec
o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1991 r. nr 108, poz. 468),

·        Umowę z dnia 14 lutego 1959 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową
o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U. z 1959 r. nr 67, poz. 416),

·        Porozumienie z dnia 20 grudnia 1934 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Łotewską dotyczące ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 1935 r. nr 47, poz. 322),

·        Porozumienie z dnia 2 czerwca 1992 r. w sprawie wzajemnego przekazywania świadczeń
emerytalno-rentowych dla uprawnionych osób zamieszkałych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w Republice Litewskiej (niepublikowane).

 

Z dniem przystąpienia Bułgarii do Unii Europejskiej, tj. od 1 stycznia 2007 r. Rozporządzenie Rady (EWG)
nr 1408/71 zastąpiło także:

·        umowę z dnia 9 czerwca 2005 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2006 r., nr 172, poz. 1231).

 

Jednakże nie oznacza to, że obowiązywanie powyższych umów zostało przez zainteresowane państwa oficjalnie wypowiedziane i, że całkowicie zniknęły one z naszego porządku prawnego. Polska, jak też żadne z państw członkowskich UE/EOG związanych z Polską dwustronną umową o zabezpieczeniu społecznym oficjalnie nie dokonało wypowiedzenia żadnej z tych umów. Umowy te nie zostały wypowiedziane z uwagi na następujące czynniki:

 

1.      nadrzędność prawa wspólnotowego nad prawem krajowym - nie ma potrzeby wypowiadania dotychczas zawartych z państwami członkowskimi UE/EOG umów o zabezpieczeniu społecznym, gdyż do stanów prawnych obowiązujących od 1 maja 2004 r. automatycznie zastosowanie mają przepisy unijne, czyli w okresie
od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2010 r. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71, a począwszy od 1 maja 2010 r. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04,

 

2.      przeszłość (okres do dnia wejścia Polski do UE) - dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym nadal obowiązują w stosunku do praw (świadczeń) przyznanych na ich podstawie. W czasie obowiązywania tych umów wiele osób na podstawie ich postanowień uzyskało prawo do pewnych świadczeń. Umowy te stanowiły i nadal stanowią podstawę prawną przyznania im określonych praw. W przypadku jakichkolwiek dalszych działań dotyczących tych świadczeń (np. postępowanie sądowe toczące się w sprawie) nadal mają zastosowanie przepisy umów, na podstawie których prawo (świadczenie) zostało przyznane lub odmówiono jego przyznania. Oznacza to, że nawet po wejściu Polski do Unii umowy te mają zastosowanie do świadczeń nabytych w okresie ich obowiązywania,

 

3.      prawo korzyści - zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w pewnych sytuacjach, istnieje możliwość przyznania prawa do świadczenia na podstawie umowy, mimo że w danym państwie obowiązują już postanowienia unijnych rozporządzeń o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Trybunał stwierdził, że jeżeli pracownikowi na podstawie umowy o zabezpieczeniu społecznym zawartej między państwami członkowskimi przysługują pewne prawa i umowa ta jest dla niego bardziej korzystna niż przepisy unijne, które go objęły, wówczas prawa wynikające z tej umowy są przez pracownika nabywane trwale. W takim przypadku jest więc możliwe niestosowanie przepisów unijnych rozporządzeń, lecz korzystanie z postanowień umowy. Zastosowanie korzystniejszych postanowień umowy międzynarodowej, a nie postanowień unijnych, jest możliwe, o ile spełnione są dwa warunki:

·        pracownik skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się przed wejściem w życie postanowień unijnych,

·        okresy ubezpieczenia uwzględniane do przyznania prawa do świadczenia zostały przebyte w całości lub części w przedziale czasowym poprzedzającym obowiązywanie w danym państwie postanowień unijnych.