Wraz z dniem wejścia w życie Umowy o wystąpieniu rozpocznie się okres przejściowy (okres wdrażania), którego zakończenie nastąpi w dniu 31 grudnia 2020 r.

W zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Umowa o wystąpieniu przewiduje utrzymanie zasad i celów określonych w dotychczas obowiązujących regulacjach prawnych, tj. w rozporządzeniu (WE) nr 883/2004 oraz rozporządzeniu (WE) nr 987/2009, w odniesieniu do osób objętych zakresem podmiotowym tej Umowy.

Zakres podmiotowy Umowy o wystąpieniu określono w art. 30 tej Umowy. Obejmuje on m.in.:

1. obywateli Unii (np. Polski) podlegających ustawodawstwu brytyjskiemu w dniu zakończenia okresu przejściowego, a także członków ich rodzin i osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci,
2. obywateli Zjednoczonego Królestwa podlegających ustawodawstwu państwa członkowskiego (np. Polski) w dniu zakończenia okresu przejściowego, a także członków ich rodzin i osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci,
3. obywateli Unii zamieszkujących w Zjednoczonym Królestwie i podlegających ustawodawstwu państwa członkowskiego w dniu zakończenia okresu przejściowego, a także członków ich rodzin i osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci,
4. obywateli Zjednoczonego Królestwa zamieszkujących w państwie członkowskim i podlegających ustawodawstwu brytyjskiemu w dniu zakończenia okresu przejściowego, a także członków ich rodzin i osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci,
5. osoby, które nie należą do żadnej z powyższych kategorii, ale są:
   • obywatelami Unii (np. Polski), którzy w dniu zakończenia okresu przejściowego są pracownikami lub prowadzą działalność jako osoby pracujące na własny rachunek w Zjednoczonym Królestwie i którzy na podstawie tytułu II rozporządzenia nr 883/2004 podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego (np. Polski), lub są członkami ich rodzin bądź osobami pozostałymi przy życiu po ich śmierci; lub
   • obywatelami Zjednoczonego Królestwa, którzy w dniu zakończenia okresu przejściowego są pracownikami lub prowadzą działalność jako osoby pracujące na własny rachunek w państwie członkowskim (np. w Polsce) i którzy na podstawie tytułu II rozporządzenia nr 883/2004 podlegają ustawodawstwu Zjednoczonego Królestwa, lub są członkami ich rodzin bądź osobami pozostałymi przy życiu po ich śmierci,
6. bezpaństwowców i uchodźców zamieszkujących w państwie członkowskim lub w Zjednoczonym Królestwie, którzy znajdują się w jednej z sytuacji opisanych w lit. a)–e), a także członków ich rodzin i osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci,
7. obywateli państw trzecich oraz członków ich rodzin i osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci, którzy znajdują się w jednej z sytuacji opisanych w lit. a)–e), pod warunkiem że spełniają wymogi przewidziane w rozporządzeniu Rady (WE) nr 859/2003.

Należy podkreślić, że Umowa o wystąpieniu będzie miała zastosowanie do ww. osób, pod warunkiem że nieprzerwanie będą znajdować się w jednej z opisanych sytuacji, dotyczących jednocześnie państwa członkowskiego i Zjednoczonego Królestwa.

Niezależnie od powyższego, Umowa o wystąpieniu zapewni również ochronę w zakresie zabezpieczenia społecznego osobom, które nie spełniają tego warunku, tj.:

1. obywatelom Unii (np. Polski), bezpaństwowcom i uchodźcom zamieszkującym w państwie członkowskim (np. w Polsce lub w innym państwie UE) oraz obywatelom państw trzecich spełniającym warunki rozporządzenia (WE) nr 859/03, którzy podlegali ustawodawstwu Zjednoczonego Królestwa przed zakończeniem okresu przejściowego, a także członkom ich rodzin i osobom pozostałym przy życiu po ich śmierci,
2. obywatelom Zjednoczonego Królestwa, bezpaństwowcom i uchodźcom zamieszkującym w państwie członkowskim (np. w Polsce) oraz obywatelom państw trzecich spełniającym warunki rozporządzenia (WE) nr 859/03, którzy podlegali ustawodawstwu państwa członkowskiego (np. Polski) przed zakończeniem okresu przejściowego, a także członkom ich rodzin i osobom pozostałym przy życiu po ich śmierci.

Osoby te będą objęte Umową o wystąpieniu na potrzeby sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, włączając w to prawa i obowiązki wynikające z tych okresów zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 883/2004. Oznacza to, że po zakończeniu okresu przejściowego osoby te będą miały prawo do zsumowania okresów ubezpieczenia przebytych np. w Polsce i w Zjednoczonym Królestwie, w celu nabycia prawa do emerytury. Sumowaniu podlegać będą okresy przypadające zarówno przed zakończeniem okresu przejściowego, jak i po jego zakończeniu.

3. Zasady przedstawione w art. 67, 68 i 69 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 będą miały zastosowanie jeśli:

- obywatele Unii Europejskiej (oraz bezpaństwowcy i uchodźcy zamieszkujący w Zjednoczonym Królestwie oraz obywateli państw trzecich spełniający warunki rozporządzenia (WE) nr 859/2003),  ubiegający się o świadczenia w dniu zakończenia okresu przejściowego:

• zamieszkują w państwie członkowskim,
•  podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego,
•  mają członków rodziny zamieszkujących w Zjednoczonym Królestwie,

- obywatele Zjednoczonego Królestwa, (bezpaństwowcy i uchodźcy zamieszkujący w Zjednoczonym Królestwie oraz obywatele państw trzecich spełniający warunki rozporządzenia (WE) nr 859/2003 i zamieszkujący w Zjednoczonym Królestwie) w dniu zakończenia okresu przejściowego:

• podlegają ustawodawstwu Zjednoczonego Królestwa,
• mają członków rodziny zamieszkujących w państwie członkowskim,

Zasady dot. przyznania świadczeń rodzinnych przedstawione w art. 67, 68 i 69 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 wskazują, iż osoba jest uprawniona do świadczeń rodzinnych zgodnie z ustawodawstwem właściwego Państwa Członkowskiego, włącznie ze świadczeniami dla członków rodziny, którzy zamieszkują w innym Państwie Członkowskim, tak jak gdyby zamieszkiwali oni w pierwszym Państwie Członkowskim. Ww. regulacje w dalszej kolejności ustalają zasady pierwszeństwa w przypadku zbiegu praw do świadczeń oraz regulują współpracę między instytucjami właściwymi Państw Członkowskich, które od momentu wejścia w życie Umowy o wystąpieniu będą miały zastosowanie również przy współpracy  miedzy instytucjami Państw Członkowskich a instytucjami Zjednoczonego Królestwa.

Praktyczne wyjaśnienia w zakresie praw przysługujących na podstawie Umowy o wystąpieniu zawarto w dokumencie, zamieszczonym na stronie internetowej Komisji Europejskiej w listopadzie 2018 r. (dokument jest dostępny w polskiej wersji językowej) W pkt 9 tego dokumentu zawarto pytania i odpowiedzi dotyczące świadczeń z zabezpieczenia społecznego.

W dniu 24 grudnia 2020 r. zakończono negocjacje Umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony. W ramach tej Umowy uregulowano również kwestie dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia (Protokół dotyczący Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego).

Prawo do świadczeń

Umowa zakresem podmiotowym obejmuje osoby, które podlegają lub podlegały ustawodawstwu co najmniej jednego państwa, w tym bezpaństwowców i uchodźców,
oraz członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu. Natomiast zakresem przedmiotowym objęte są:

1. świadczenia z tytułu choroby;
2. świadczenia z tytułu macierzyństwa i równoważne świadczenia dla ojca;
3. świadczenia z tytułu inwalidztwa;
4. świadczenia z tytułu starości;
5. renty rodzinne;
6. świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej;
7. świadczenia z tytułu śmierci;
8. świadczenia dla bezrobotnych;
9. świadczenia przedemerytalne.

Jednocześnie należy podkreślić, że Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej pozostaje w pełni w mocy. Właśnie wynegocjowana Umowa o handlu i współpracy, a w ramach niej Protokół dot. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego dotyczy przyszłych zdarzeń transgranicznych, tj. tych które zaistnieją dopiero od 1 stycznia 2021 r. a zatem nie dotyczą osób objętych ochroną Umowy o wystąpieniu. Nowe zasady zatem dotyczyć będą osób, które przybędą do UK/UE po 31.12.2020r. i będzie to kategoria zdecydowanie węższa niż miało to miejsce w ramach dotychczasowej swobody przepływu osób między UE a UK  jako państwem członkowskim.

Ustawodawstwo właściwe

Kwestie związane z ustalaniem ustawodawstwa właściwego w zakresie zabezpieczenia społecznego w sytuacjach  transgranicznych z udziałem Wielkiej Brytanii zostały uregulowane na podstawie Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wlk. Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (art. 30  Umowy).

Należy zatem wskazać, że w sytuacji transgranicznej UE –UK, która została zapoczątkowana przed  zakończeniem okresu przejściowego (tj. przed dniem 31.12.2020r.), dla której został wydany dokument PD A1, istnieje możliwość stosowania zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (np. delegowanie) na cały okres wskazany w dokumencie PD A1, również po dniu 1 stycznia 2021, tak długo, jak dana sytuacja pozostanie niezmieniona.

Wymaga podkreślenia, że dla nowych sytuacji, zapoczątkowanych już po zakończeniu okresu przejściowego, tj. po dniu 31.12.2020 r. wspomniana wyżej Umowa o wystąpieniu
nie ma zastosowania.

Należy jednak wskazać, iż na podstawie art. SSC 11 Protokołu w sprawie Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego, przewiduje się możliwość kontynuacji stosowania zasad tożsamych z określonymi w rozporządzeniu nr 883/2004 w sprawie delegowania,
jako środka przejściowego,  w przypadku, gdy w wymaganym instrukcyjnie  terminie państwo członkowskie notyfikuje taki zamiar Komisji Europejskiej. Polska zamierza dokonać takiej notyfikacji.

Powołany wyżej art. SSC 11 Protokołu w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego przewiduje zastosowanie zasady delegowania do nowych sytuacji,
tj. zapoczątkowanych w dniu  01.01.2021 r. oraz takich, do których nie ma zastosowania ww. Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (np. sytuacje delegowania związane ze świadczeniem usług – w opinii Komisji Europejskiej dokumenty PD A1 wydane dla tych przypadków po dniu 31.12.2020 r. straciłyby ważność).

Podsumowując, zatem, zastosowanie zasad delegowania pracowników (lub wykonywania pracy równoległej w Zjednoczonym Królestwie i państwie członkowskim) w relacjach
ze Zjednoczonym Królestwem będzie możliwe albo na podstawie Umowy o wystąpieniu,
albo na podstawie Umowy o handlu i współpracy.

W związku z powyższym, do pracowników będzie miało zastosowanie ustawodawstwo państwa wysyłającego, tam też powinny być opłacane składki na ubezpieczenie społeczne.

Poniżej znajdują się linki do wskazanych wyżej dokumentów:

Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wlk. Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej:

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12019W/TXT&from=PL

Umowa o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony:

https://ec.europa.eu/info/european-union-and-united-kingdom-forging-new-partnership/publications-and-news/documents-related-work-task-force-relations-united-kingdom_en