Usługi opiekuńcze – obejmują zaspokajanie codziennych potrzeb życiowych (sprzątanie, pranie, zakupy, sporządzanie posiłków), opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację, zapewnianie kontaktów z otoczeniem.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze - są dostosowane  do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności. Świadczą je osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.

Te usługi są bezpłatne lub odpłatne w części albo w całości. Decyduje o tym gmina.

Aby skorzystać z usług opiekuńczych wystarczy zgłosić taką potrzebę pracownikowi socjalnemu w ośrodku pomocy społecznej w gminie. Pracownik socjalny przeprowadzi wywiad środowiskowy, podczas którego oceni, jakiego rodzaju pomoc jest potrzebna. Ustali wówczas niezbędny zakres usług. Taki wywiad jest koniecznym warunkiem uzyskania pomocy.

Aby skorzystać  ze specjalistycznych usług opiekuńczych,  należy uzyskać zaświadczenie lekarskie od lekarza rodzinnego lub specjalisty, że taka pomoc jest niezbędna. Specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być udzielane w domu lub podczas pobytu w ośrodku wsparcia.

W roku 2015 z usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych  korzystały 93 272 osoby, a gminy wydały na ten cel ponad 407 mln zł. Ze specjalistycznych usług opiekuńczych korzystało 5 176 osób, a kwota świadczeń wynosiła prawie 16,5 mln zł. Ze specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi skorzystało 12 916 osób, przy czym liczba świadczeń wynosiła 3 960 436, a kwota świadczeń ponad 86 mln zł.

Ośrodki wsparcia pomagają rodzinie w opiece nad starszymi, niepełnosprawnymi członkami rodzin zapobiegając jednocześnie przed umieszczaniem ich w placówkach wsparcia całodobowego i  przeciwdziałają wykluczeniu z życia społecznego tych osób. Przy ośrodkach wsparcia mogą być prowadzone całodobowe miejsca okresowego pobytu.

Na koniec 2015 r. w Polsce funkcjonowały 1 853 ośrodki wsparcia. Skorzystało z nich 132 099 osób. W tym działało 757 środowiskowych domów samopomocy, w których przebywało 30 512 osób.

Środowiskowy dom samopomocy jest ośrodkiem wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi.  Uczestnicy otrzymają tam opiekę i pomoc w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych i posiłek. Środowiskowe domy samopomocy oferują indywidualne lub zespołowe treningi samoobsługi i treningi umiejętności społecznych, które służą nauce, rozwijaniu lub podtrzymywaniu umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego i funkcjonowania w życiu społecznym.

Rodzinny dom pomocy jest przeznaczony na pobyt stały lub okresowy dla osób wymagających pomocy z powodu wieku lub niepełnosprawności, którym nie można zapewnić usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Tego rodzaju wsparcie zapewnia usługi bytowe i opiekuńcze i jest świadczone w mieszkaniu (budynku mieszkalnym) przez osoby fizyczne lub organizacje pożytku publicznego.

Na koniec 2015 roku funkcjonowało 26 rodzinnych domów pomocy, w których w tym roku przebywało 241 osób.

Mieszkanie chronione to miejsce, w którym osoba otrzymuje okresowe (w wyjątkowych sytuacjach – stałe) wsparcie w funkcjonowaniu w codziennym życiu. Przygotowuje się tam do prowadzenia samodzielnego życia w integracji ze społecznością lokalną. Ta forma pomocy przeznaczona jest także dla osób, które wymagają stałego wsparcia, ale nie wymagają usług w takim wymiarze i zakresie, jaki jest świadczony w placówkach opieki całodobowej.

Na koniec 2015 roku działało 660 mieszkań chronionych, z których skorzystało ponad 2,5 tys. osób.

Domy pomocy społecznej są przeznaczone dla osób wymagających  całodobowej opieki ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność. Jest to placówka całodobowego stałego pobytu, zapewniająca usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne w przypadku dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.

Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny. Jako pierwsza opłatę ponosi osoba kierowana do domu pomocy (do 70 proc. dochodu własnego), w drugiej kolejności jej rodzina, trzecia w kolejności jest gmina.

Na koniec 2015 r. w Polsce działało 678 ponadgminnych domów pomocy społecznej, w których mieszkało 68 360 osób.

Jeśli ktoś zdecyduje się na rezygnację z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, ośrodek pomocy społecznej opłaca za niego składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Warunkiem jest, by dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekraczał 150 % kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, a ona sama nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymywała emerytury albo renty.

Bez względu na posiadany dochód, w ramach świadczeń niepieniężnych z pomocy społecznej oferowana jest praca socjalna, a ponadto prowadzone jest  poradnictwo specjalistyczne, w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, dla osób i rodzin, które mają trudności w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych lub potrzebują wsparcia.

W 2015 roku z pracy socjalnej skorzystało 914 327 rodzin, a z poradnictwa  (prawnego, psychologicznego i rodzinnego) 132 097 rodzin.

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, aby sprawować stałą opiekę nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W przypadku orzeczenia o niepełnosprawności wymagana jest konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Drugim przypadkiem jest konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Warunkiem otrzymania takiego świadczenia jest niepodjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Wynosi ono 520 zł miesięcznie.