Od stycznia 2019 r. nie będą wprowadzone żadne zmiany, które mogłyby spowodować utrudnienia w udzielaniu pomocy dla osób bezdomnych oraz powodować, że osoby bezdomne będą dłużej czekać na pomoc.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1508) do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym. W związku z tym, że zadanie to należy do zadań własnych o charakterze obowiązkowym, każda gmina musi je realizować.
Zgodnie ze standardową procedurą, wynikającą z ustawy o pomocy społecznej, kontrakt socjalny powinien być sporządzony i podpisany po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego, ale przed wydaniem stosownej decyzji administracyjnej o przyznaniu schronienia. Ponieważ kontrakt socjalny może wiązać się z pewnymi zobowiązaniami finansowymi, powinien być zawarty przez pracownika socjalnego zatrudnionego w ośrodku pomocy społecznej gminy ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały, gdyż zgodnie z art. 101 ust. 2, 3 i 7 ustawy o pomocy społecznej, to gmina ostatniego miejsca zameldowania osoby bezdomnej odpowiada za ostateczne sfinansowanie udzielanych osobie bezdomnej świadczeń.

Kolejną z możliwości jest zawarcie w kontrakcie kluczowych zobowiązań przez gminę ostatniego miejsca zameldowania osoby bezdomnej (np. na podstawie informacji przekazanych w rodzinnym wywiadzie środowiskowym, sporządzonym przez ośrodek w miejscu pobytu), a następnie przesłanie dokumentu do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce pobytu osoby bezdomnej. Wówczas, za pośrednictwem i we współpracy z tamtejszą jednostką, osoba bezdomna może podpisać kontrakt socjalny w miejscu pobytu.
Ośrodek pomocy społecznej w miejscu pobytu może również zaproponować pewne rozwiązania, które mogłyby znaleźć się w kontrakcie socjalnym, gdyż posiada szczegółową wiedzę na temat możliwości udzielenia pomocy dostępnych na danym obszarze. Współpraca w tym zakresie z ośrodkiem pomocy społecznej w miejscu pobytu osoby bezdomnej jest istotna również z punktu widzenia efektywności działań przewidzianych w kontrakcie, gdyż treść dokumentu powinna wskazywać na to, kto będzie jego realizatorem oraz kto i w jakim zakresie będzie współpracował z osobą bezdomną w wypełnianiu celów i postanowień tego kontraktu.

Należy jednak podkreślić, że to pracownik socjalny zatrudniony w ośrodku pomocy społecznej gminy ostatniego miejsca zameldowania na pobyt stały powinien formalnie zawrzeć z osobą bezdomną kontrakt socjalny. Gmina ostatniego miejsca zameldowania na pobyt stały jest bowiem właściwa do przyznania schronienia osobie bezdomnej i skierowania jej do schroniska.

W związku z trudnościami jakie mogłyby wiązać się z praktyczną realizacją takiego sposobu postępowania w sytuacjach nagłych, gdy konieczna jest natychmiastowa pomoc osobom bezdomnym, zrezygnowano w tym przypadku z wymogu zawarcia z osobą bezdomną kontraktu socjalnego. Przedmiotowe rozwiązanie usprawni proces udzielania pomocy osobie bezdomnej w miejscu jej pobytu.
Udzielenie schronienia w noclegowni czy ogrzewalni nie wymaga wydania decyzji administracyjnej, natomiast przy skierowaniu do schroniska zgodnie z art. 106 ust. 1 ww. ustawy, decyzja administracyjna jest wymagana. Wydanie decyzji powinno zostać poprzedzone przeprowadzeniem wywiadu środowiskowego (art. 106 ust. 4) oraz, co istotne w przypadku przyznania tymczasowego miejsca w schronisku dla osób bezdomnych, podpisaniem kontraktu socjalnego z tą osobą.

Na podstawie  art. 101 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, właściwą miejscowo gminą do wydania decyzji administracyjnej o przyznaniu świadczenia z pomocy społecznej, którego jedną z form jest udzielenie schronienia, w przypadku osoby bezdomnej, jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały. Natomiast w art. 101 ust. 3 ww. ustawy został określony wyjątek od tej zasady tj. „w przypadkach szczególnie uzasadnionych sytuacją osobistą osoby ubiegającej się o świadczenie, w sprawach niecierpiących zwłoki (…) właściwą miejscowo jest gmina miejsca pobytu tej osoby”. Nie ulega wątpliwości, iż przeniesienie właściwości miejscowej z gminy ostatniego miejsca zameldowania na gminę miejsca pobytu powinno występować w sytuacjach nagłych, mogących stanowić zagrożenia dla życia i zdrowia osoby ubiegającej się o świadczenie. Można przykładowo wskazać, iż sprawą niecierpiącą zwłoki może być udzielenie osobie bezdomnej schronienia w okresie zimowym.

Odnosząc się jeszcze do kwestii kontraktu socjalnego z osobą bezdomną kierowaną do schroniska dla osób bezdomnych, warto zaznaczyć, że ministerstwo planuje wprowadzić zmiany w ustawie o pomocy społecznej, poprzez doprecyzowanie przepisu w zakresie procedury zawierania kontraktu socjalnego z osobą bezdomną, który ułatwi sam tok postępowania jak i odpowiedzialność za jego realizację.