Poniżej przedstawiamy rozwiązania, o których mowa.

W ramach realizowanego od 2017 roku Programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” - Działanie 3.2, zaplanowano dofinansowanie zadań w zakresie rozwoju sieci środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi i ze spektrum autyzmu. W ramach tego działania przewidziane jest również tworzenie miejsc całodobowego pobytu w tych jednostkach.
W roku 2017 ze środków Programu uruchomiono 71 miejsc dla osób ze spektrum autyzmu
i niepełnosprawnościami sprzężonymi, w tym, 20 miejsc w 1 nowym środowiskowym domu samopomocy, 40 miejsc w 4 nowych filiach śds, a także 11 miejsc
w domach już istniejących. W roku 2018 planowano uruchomienie ogółem 380 nowych miejsc dla osób ze spektrum autyzmu lub niepełnosprawnościami sprzężonymi, z czego 162 miejsca w nowych 8 śds oraz 80 miejsc w 4 nowych filiach domów już istniejących.

Ponadto na podstawie art. 51c ust. 5 ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2018, poz. 1508) uruchomiono dodatkowe środki na podwyższenie dotacji (do 30%) na jednego uczestnika ŚDS ze spektrum autyzmu lub z niepełnosprawnością sprzężoną. W bieżącym roku wysokość dodatkowej dotacji wynosi 525,75 zł.

Należy podkreślić, że nakłady finansowe z budżetu państwa na rozwój sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi  w okresie od roku 2015 do 2018 wzrosły
o ponad 58% (w roku 2015 wynosiły 332.621.000 zł, zaś w roku 2018 - 527.597.000 zł).

W związku z realizacją ww. Programu znowelizowano przepisy rozporządzenia Ministra Rodziny Pracy i Polityki Społecznej w sprawie środowiskowych domów samopomocy (Dz. U. z 2010 r., poz. 1586 z późn. zm.). Wprowadzono zmiany służące poprawie funkcjonowania tej grupy osób w tego typu ośrodkach. Zmiany te dotyczą przede wszystkim standardu świadczonych usług, wyposażenia obiektu oraz  wskaźnika zatrudnienia:

-wskaźnik zatrudnienia pracowników zespołu wspierająco-aktywizującego wynosi nie mniej niż jeden pracownik na 3 uczestników, co oznacza, że kierownik Domu może zatrudnić więcej pracowników, nawet w systemie 1:1;

- jednostka jest wyposażona w pokój wyciszeń;

- dla tej grupy osób wprowadza się trening umiejętności komunikacyjnych, w tym
z wykorzystaniem alternatywnych i wspomagających sposobów porozumiewania się osób niemówiących (AAC).

Inne zmiany dotyczące tej grupy osób niepełnosprawnych, wprowadzone w związku
z realizacją Programu „Za Życiem” dotyczą mieszkań chronionych. Zakłada się tworzenie mieszkań chronionych dla osób niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności z powodu zaburzeń psychicznych, niepełnosprawności intelektualnej, całościowych zaburzeń rozwojowych lub epilepsji oraz osób niewidomych. Wprowadzono podział mieszkań chronionych na mieszkania chronione treningowe i mieszkania chronione wspierane. W mieszkaniu chronionym treningowym zapewnia się usługi bytowe oraz naukę, rozwijanie lub utrwalanie samodzielności, sprawności w zakresie samoobsługi, pełnienia ról społecznych w integracji ze społecznością lokalną, w celu umożliwienia prowadzenia samodzielnego życia. Natomiast w mieszkaniu chronionym wspieranym zapewnia się usługi bytowe oraz pomoc w wykonywaniu  czynności niezbędnych w życiu codziennym i realizacji kontaktów społecznych, w celu utrzymania lub rozwijania samodzielności osoby na poziomie jej psychofizycznych możliwości.

 W ramach celu 4.7 Programu „Tworzenie mieszkań chronionych dla osób niepełnosprawnych” zaplanowano budowę lub adaptację lokali na mieszkania chronione dla osób niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności
z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, całościowych zaburzeń rozwojowych lub epilepsji oraz dla osób niewidomych. W latach 2017-2021 na mieszkania chronione zaplanowano w budżecie państwa łącznie 108 mln zł, w tym 12 mln w 2017 roku
i po 24 mln zł od roku 2018. W roku 2017 r. uruchomiono środki rezerwy budżetu państwa na tworzenie nowych mieszkań chronionych w wysokości 1 931 994 zł, dzięki czemu powstało 38 nowych mieszkań chronionych. W roku 2018 planowano utworzenie 102 mieszkań dla 352 osób.

Ponadto, w odniesieniu do dzieci, należy wspomnieć o specjalistycznych usługach opiekuńczych. Kwestie dotyczące przyznawania tej formy pomocy reguluje ustawa o pomocy społecznej oraz rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r.
w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r. Nr 189 poz. 1598, ze zm.).

Przepis art. 18 ust. 1 pkt 3 w/w ustawy określa, że organizowanie i świadczenie takich usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez gminę. Samorząd podejmuje decyzję dotyczącą wniosku o przyznanie SUO, ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia, biorąc pod uwagę m. in. zasadność wniosku, możliwość zapewnienia odpowiedniego specjalisty oraz wielkość środków finansowych przekazanych na ten cel z budżetu państwa. Zaznaczyć należy ponadto, że pomoc społeczna jest instytucją wspomagającą rodziny w ich trudnej sytuacji i nie może zastępować innych podmiotów (system oświaty, system ochrony zdrowia), które w pierwszej kolejności zobowiązane są do działań na rzecz osób potrzebujących.

W przytoczonych w artykule sytuacjach rodzin z osobami ze spektrum autyzmu, informujemy, że w aktualnie obowiązującym porządku prawnym istnieją uregulowania, dzięki którym samorząd lokalny, może zapewnić opiekę osobie niepełnosprawnej w przypadku, gdy jej opiekun okresowo nie może pełnić swoich obowiązków ze względu np. na konieczność pobytu w szpitalu. Zgodnie z przepisami przywoływanej już ustawy o pomocy społecznej do form takiej pomocy można zaliczyć:

- usługi opiekuńcze i/lub specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania lub
w ośrodku wsparcia (np. środowiskowym domu samopomocy),

-umieszczenie w ośrodku interwencji kryzysowej,

- umieszczenie w domu pomocy społecznej,

- umieszczenie w ośrodku wsparcia prowadzącym miejsca całodobowe okresowego pobytu (np. środowiskowym domu samopomocy),

- usługi opiekuńcze i bytowe w rodzinnym domu pomocy,

- pobyt w mieszkaniu chronionym.

Przepisy o pomocy społecznej szczegółowo określają tryb postępowania w sprawie przyznawania każdego z wymienionych świadczeń. 

Ponadto przepis § 9  rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2012 r. poz. 964) przewiduje w nagłych wypadkach, wynikających ze zdarzeń losowych, możliwość skierowania
i umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej poza kolejnością oraz bez przedłożenia dokumentów, stanowiących podstawę do skierowania do domu pomocy społecznej, o których mowa w § 8 ust. 1 i 2.

Jeśli chodzi o projektowane zmiany dotyczące osób ze spektrum autyzmu informujemy, że obecnie w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej trwają prace nad Programem, który zapewni kompleksowe zabezpieczenie potrzeb dorosłych osób niepełnosprawnych ze spektrum autyzmu oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi. Wstępna wersja projektu została omówiona na spotkaniu Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych ze środowiskiem osób zainteresowanych, które odbyło się w styczniu br.

Rozważana jest również nowelizacja rozporządzenia w sprawie środowiskowych domów samopomocy, która zakłada wprowadzenie oddzielnego typu śds - D dla osób ze spektrum autyzmu i niepełnosprawnościami sprzężonymi.