Brane jest także pod uwagę rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2018 r. poz. 2027) oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. Nr 17, poz. 162, ze zm.).

Zapewnieniu prawidłowości orzekania służy mechanizm instancyjnej kontroli wydawania orzeczeń polegający na weryfikacji orzeczeń przez organ wyższego stopnia. Zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych postępowanie orzecznicze jest zespołowe i dwuinstancyjne. Organami właściwymi do spraw orzekania o niepełnosprawności są:

• powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako pierwsza instancja,
• wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako druga instancja.

Natomiast od orzeczeń wydanych w drugiej instancji, tj. przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, służy odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Jeżeli orzeczenie wydane przez powiatowy zespół nie spełnia oczekiwań wnioskodawcy – może on w określonym terminie tj. w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia złożyć odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie. Natomiast od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności służy odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od dnia doręczenia orzeczenia. Odwołanie wnosi się w trybie analogicznym za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu, który orzeczenie wydał.

Należy przy tym podkreślić, iż sprawowany przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych nadzór nad orzekaniem o niepełnosprawności nie oznacza, iż organ nadzoru może ingerować w swobodę orzeczniczą zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności. Pełnomocnik nie posiada kompetencji do zmiany orzeczeń wydawanych przez zespoły orzekające gdyż służy temu opisany powyżej mechanizm instancyjnej kontroli wydawanych orzeczeń.

Jednocześnie uprzejmie informujemy, iż skład orzekający w powiatowym i wojewódzkim zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności kwalifikacji dziecka do osób niepełnosprawnych dokonuje po przeprowadzeniu postępowania orzeczniczego, gdzie ustalenie niepełnosprawności oraz związanych z nią wskazań następuje w oparciu o rzetelną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w szczególności opinii specjalistycznych i badania lekarskiego, których celem jest ustalenie ograniczeń funkcjonalnych, a następnie przyrównanie ich do definicji niepełnosprawności osób, które nie ukończyły 16 roku życia wyrażonej w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dzieci do 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Cytowana definicja niepełnosprawności w sposób jednoznaczny i nie budzący niejasności interpretacyjnych wskazuje, że nie jest osobą niepełnosprawną osoba, która ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, ale z tego powodu nie wymaga zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Oczywistym jest, że osoby, do których adresowany jest wyżej wskazany przepis z natury swojego rozwoju psychofizycznego nie są co do zasady zdolne do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Zatem przedmiotowa „zdolność”, która decyduje o możliwości lub nie, zaliczenia do osób niepełnosprawnych, wymaga odpowiedniej relatywizacji do normy wiekowej osób pełnosprawnych. Z kolei ocena konieczności zapewnienia podstawowych potrzeb życiowych musi być dodatkowo relatywizowana do sytuacji adekwatnej do dzieci zdrowych, które ze swej natury tę zdolność do samodzielnej egzystencji mają tylko pozornie.

Reasumując, o niepełnosprawności nie decyduje zatem sam fakt występowania stanu chorobowego lub opóźnienia w rozwoju dziecka, lecz ocena, czy i w jakim zakresie wywołuje on skutki polegające na konieczności zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy relatywnie do opieki i pomocy, jaka jest niezbędna dziecku w danym wieku chronologicznym.

W przypadku osób w wieku do 16 roku życia przepisy rozporządzenia z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia  (§ 2 ust. 1 pkt 9) w sposób jednoznaczny wskazują, iż do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą

1. wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii prowadzące do niedowładów, porażenia kończyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się,
2. wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego,
3. upośledzenie umysłowe, począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym,
4. psychozy i zespoły psychotyczne,
5. całościowe zaburzenia rozwojowe powodujące znaczne zaburzenia interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz nasilone stereotypie zachowań, zainteresowań i aktywności,
6. padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi,
7. nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia leczenia,
8. wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 5/25 lub 0,2 według Snellena po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi, lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni,
9. głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu niepoprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego.

Skład orzekający w powiatowym i wojewódzkim zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności kwalifikacji do osób niepełnosprawnych dokonuje z uwzględnieniem wieku życia, przebiegu choroby, zakresu i rodzaju koniecznej opieki i pomocy oraz ograniczeń w funkcjonowaniu występujących w życiu codziennym w porównaniu do osób z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną. Proces orzekania jest zatem działaniem o charakterze autonomicznym ze względu na charakter podmiotu tego procesu, którym jest każdorazowo indywidualna osoba – co oznacza, iż każda osoba musi być traktowana indywidualnie. Powyższe oznacza, że każdy przypadek jest odrębny i nie ma merytorycznej możliwości porównywania rozstrzygnięć wydanych w indywidualny sprawach różnych osób, także z taką samą chorobą.

Zgodnie z powyższym pragniemy podkreślić, że ocena stanu zdrowia (w tym deficytów rozwojowych) nie jest jedynym wyznacznikiem niepełnosprawności bowiem orzecznictwo o niepełnosprawności uwzględnia zarówno fizyczne, psychiczne jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Przyjęte zasady orzekania oznaczają, iż orzekanie o niepełnosprawności ma charakter kompleksowy. Wystąpienie tylko jednego z elementów np. naruszenia sprawności organizmu (potocznie utożsamianego z chorobą/dysfunkcją) nie musi zatem oznaczać, że mamy do czynienia z niepełnosprawnością. Natomiast intensywność tego czynnika nie wpływa bezpośrednio na ustaloną niepełnosprawność, jeżeli w następstwie jego występowania nie dochodzi do istotnych ograniczeń w sferze społecznej.

Niezależnie od powyższego pragniemy podkreślić, iż rolą systemu orzekania jest ustalenie statusu osoby niepełnosprawnej, natomiast zapewnienie wsparcia adekwatnego do aktualnych potrzeb osoby niepełnosprawnej należy do podmiotów udzielających tego wsparcia.