Cel świadczenia wychowawczego wskazany jest art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r.  o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Celem tym, jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.

Ustawodawca, kierując się poszanowaniem autonomii rodziny przyjął, że ewentualna ingerencja w funkcjonowanie danej rodziny, może nastąpić tylko w wyjątkowych, kryzysowych sytuacjach.

Ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci zawiera jednak możliwe do zastosowania w nadzwyczajnych, wyjątkowych sytuacjach, mechanizmy w przypadku marnotrawienia świadczenia wychowawczego lub zapobiegania wydatkowaniu świadczenia niezgodnie z jego przeznaczeniem. Rozwiązania te określa przede wszystkim art. 9 ww. ustawy, zgodnie z którym, w przypadku gdy osoba uprawniona do świadczenia wychowawczego marnotrawi wypłacane jej świadczenie wychowawcze lub wydatkuje je niezgodnie z celem, organ właściwy przekazuje należne osobie świadczenie wychowawcze w całości lub w części w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług.

W przypadku marnotrawienia świadczenia wychowawczego, organ wypłacający to świadczenie może zatem zamienić jego wypłatę na pomoc nie tylko w formie rzeczowej, np. żywność, ubrania, lekarstwa itp., ale także na pomoc rodzinie w formie opłacania usług, np. opłacanie kursów językowych, żłobka, przedszkola, basenu, teatru, kosztów internatu, wykupienie obiadów. czy czynszu itp.

W przypadku posiadania przez organ wypłacający świadczenie wychowawcze informacji lub sygnałów o marnotrawieniu świadczenia wychowawczego lub wydatkowania niezgodnie z przeznaczeniem, w celu ustalenia jak wygląda sytuacja w danej rodzinie, u takiej rodziny może zostać przeprowadzony przez pracownika socjalnego rodzinny wywiad środowiskowy, którego celem jest ustalenie, jak wygląda sytuacja w danej rodzinie.

Uniemożliwienie przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego lub nieudzielenia podczas tego wywiadu wyjaśnień co do okoliczności objętych wywiadem, na etapie ubiegania się o świadczenie wychowawcze skutkuje odmową przyznania świadczenia wychowawczego, zaś na etapie wypłacania świadczenia wychowawczego powoduje wstrzymanie wypłaty świadczenia.

Powyższe rozwiązania pozwalają w każdej konkretnej, indywidualnej sprawie określić jaka forma niepieniężna realizacji świadczenia wychowawczego będzie najbardziej właściwa dla danej rodziny, w przypadku potwierdzenia faktu marnotrawienia świadczenia wychowawczego lub wydatkowania niezgodnie z celem.

Należy jednak podkreślić, że w świetle powyższych regulacji, organ przyznający/wypłacający świadczenie wychowawcze, nie może z góry założyć, jeszcze przed pierwszą wypłatą świadczenia, że dana rodzina będzie wypłacane środki marnotrawiła i w związku z tym dokonać od razu zmiany formy wypłaty na formę rzeczową lub opłacanie usług. 

Należy podkreślić, że rozstrzygnięcie w powyższych sprawach dotyczących indywidualnych sytuacji związanych z marnotrawieniem świadczenia wychowawczego w oparciu o stan faktyczny i obowiązujący  prawny należy do organu właściwego (czyli do wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub upoważnionego kierownika/pracownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy) prowadzącego postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego lub wypłacającego przyznane świadczenia wychowawcze.