Aktualnie na terenie Polski funkcjonują 64 ośrodki adopcyjne. Raport  NIK odnosi się do wyników przeprowadzanych w 15 z nich i dotyczy ich funkcjonowania w okresie 2015- I poł. 2017 r.

Kwestie przysposobienia, z uwagi na ich szczególny charakter, znajdują się w stałym kręgu zainteresowań resortu rodziny,  który każdego roku podejmuje interwencje mające na celu zapewnienie odpowiedniego stosowania przepisów w tym zakresie, współpracując
z wojewodami, marszałkami województw, czy też poszczególnymi ośrodkami adopcyjnymi.

Zgodnie z art. 175 a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j.  Dz. U. z 2018 r. poz. 998) kontrolę nad ośrodkami adopcyjnymi sprawuje zarząd województwa. Dodatkowo, wojewoda sprawuje całościową kontrolę nad realizacją zadań z zakresu adopcji wykonywanych przez jednostki organizacyjne wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

Resort rodziny przeprowadza także stałą ewaluację toczących się procedur przysposobienia na terenie całego kraju. Corocznie przygotowywana jest bowiem Informacja o realizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w której jedna z części
w całości poświęcona jest analizom odnoszącym się do spraw adopcyjnych. Dodatkowo w związku z tym, że organizacja i prowadzenie ośrodków adopcyjnych jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej realizowanym przez samorząd województwa, resort rodziny analizuje sposób wypełniania zadań w poszczególnych województwach na etapie zgłaszania przez nie corocznie zapotrzebowania na środki finansowe. Należy zaznaczyć, iż wówczas następuje zarówno analiza ilościowa, jak i jakościowa zadań realizowanych przez poszczególne podmioty. Sam minister ds. rodziny inicjuje także - w ramach monitorowania realizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej – działania kontrolne służb wojewody w zakresie działania ośrodków adopcyjnych.

Ponadto, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, z uwagi m.in. na zadania organu centralnego, o którym mowa w art. 6 Konwencji z dnia 29 maja 1993 r. o ochronie dzieci o współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 448 oraz z 2002 r. Nr 1, poz. 17), a także opiniowanie kwalifikacji małoletnich do przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, o którym mowa w art. 164 ust. 11 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy, bierze udział w niektórych  etapach  procedur adopcyjnych.

Efektem ww. działań jest m.in. opracowanie w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projektu nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw, który znajduje się aktualnie na końcowym etapie uzgodnień międzyresortowych i szerokich konsultacji społecznych (projekt wraz z uzasadnieniem jest dostępny na stronie rządowego centrum legislacji, pod numerem UD376). Przedmiotowa propozycja zmian w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustawach zawiera rozwiązania, które w wielu miejscach są zbieżne z postulatami wynikającymi z przedstawionej Informacji o wynikach kontroli.

Wśród nich należy przede wszystkim już teraz wskazać:

1. Wprowadzenie pewnych elementów standaryzacji prowadzenia procedur przysposobienia przez ośrodki adopcyjne poprzez wskazanie wzoru opinii kwalifikacyjnej, czy też zakresu gromadzonych danych osobowych. W opinii resortu rodziny całkowite ujednolicenie funkcjonowania wszystkich ośrodków adopcyjnych nie jest wskazane. Różnorodność w ich funkcjonowaniu z punku widzenia kandydatów jest bowiem w wielu sytuacjach rozwiązaniem korzystnym. Niemniej jednak będziemy dalej analizować zasadność dalszej standaryzacji, zwłaszcza z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb kandydata do adopcji dziecka.

2. Wprowadzenie obowiązku wydawania wstępnej oceny o kandydatach do przysposobienia dziecka oraz opinii kwalifikacyjnej. Gdy są one negatywne, wymagana jest forma pisemna ze szczegółowym uzasadnieniem jej przyczyn, ewentualnym wskazaniem obszarów wymagających poprawy, z jednoczesnym pouczeniem o przysługującym prawie złożenia skargi do sądu administracyjnego.

Wiele wniosków przedstawionych w Informacji o wynikach kontroli,  stało się także przedmiotem analiz na obecnym etapie procedowania projektu nowelizacji. W opinii resortu rodziny zasadnym wydaje się uwzględnienie w szczególności postulatu udziału pracowników urzędów marszałkowskich lub innych osób w posiedzeniach komisji kwalifikacyjnych w ośrodkach adopcyjnych.

Dodatkowo kwestie dostosowania godzin pracy i prowadzenia szkoleń do potrzeb kandydatów na rodziców adopcyjnych, skrócenia czasu oczekiwania na szkolenie dla kandydatów do przysposobienia dziecka, czy też uzupełnienie programu szkolenia dla kandydatów do przysposobienia o elementy praktyczne, nie wymagają zmian legislacyjnych i z powodzeniem mnogą już na podstawie aktualnego stanu prawnego zostać wdrożone przez poszczególne ośrodki adopcyjne, na co resort rodziny zwróci zarówno uwagę im, jak
i marszałkom województw.

Z niepokojem natomiast należy odnieść się do informacji dotyczących korupcji i nacisków wywieranych na kandydatów w kwestii składania ewentualnych darowizn. Minister Elżbieta Rafalska pismem z dnia 22.06.2017 r. skierowanym do Wojewodów i Marszałków Województw, zwracała podmiotom zaangażowanym w procedury adopcyjne uwagę na konieczność zachowania bezwzględnej przejrzystości w prowadzonych przez nie działaniach wskazując, iż pobieranie jakichkolwiek opłat z tytułu świadczonych przez nie usług jest nieprawidłowe. Minister zaznaczyła dodatkowo wyraźnie, że niewskazane jest także zachęcanie m.in. kandydatów na rodziców adopcyjnych do przekazywania darowizn na wskazane cele, czy przyjmowania jakichkolwiek środków finansowych od tych osób przez ośrodki adopcyjne i podmioty je prowadzące.