Dostępność cyfrowa

Badaj rozwiązania z użytkownikami z niepełnosprawnościami przed uruchomieniem

Testy z użytkownikami odpowiedzą na pytanie, czy rozwiązanie cyfrowe jest przyjazne, zrozumiałe i użyteczne dla tych osób. Stałe badanie stron internetowych i aplikacji mobilnych wychwyci problemy, które mogą wykraczać poza wymagania Ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (ustawa o dostępności cyfrowej), ale mogą być kluczowe dla użytkowników.

Pozytywny wynik takich testów może być jednym z warunków odbioru realizacji nowej strony internetowej czy aplikacji mobilnej. Pamiętaj jednak, by zapewnić sobie możliwość nie tylko wykonania takich testów, ale również wdrożenia poprawek, które z nich wynikają.

Włączaj użytkowników z niepełnosprawnościami w proces projektowania

Jeśli projektujesz: z osobami z niepełnosprawnościami, możesz stworzyć rozwiązanie bardziej dostępne cyfrowo, niż gdy projektujesz: dla osób z niepełnosprawnościami.

Angażuj osoby o różnym zakresie słuchu, ruchu, wzroku, czy zdolności poznawczych w cały proces tworzenia rozwiązania cyfrowego. Pytaj je o ich potrzeby, przyglądaj się, jak korzystają z podobnych rozwiązań. Pozwól im proponować konkretne rozwiązania i decydować o doborze konkretnych funkcji i elementów stron czy aplikacji mobilnych.

Jeśli współpracujesz już w taki sposób z innymi użytkownikami, to poszerz ten zespół również o osoby z niepełnosprawnościami.

Traktuj dostępność cyfrową jako jeden z elementów User Experience Design

Myśl o dostępności cyfrowej szerzej niż tylko w perspektywie wytycznych WCAG. Peter Morville (który zajmuje się architekturą informacji) umieścił dostępność w swoim modelu projektowania, tak zwanym Plastrze Miodu (Peter Morville’s User Experience Honeycomb). Wskazał on dostępność wśród sześciu cech, które są niezbędne, aby tworzyć rozwiązania wartościowe dla użytkowników.

Gdy wdrażasz dostępność cyfrową, zastanów się, jak dzięki niej możesz zapewnić takie same lub porównywalne doświadczenia użytkownikom z niepełnosprawnościami. Na przykład sprawdź, czy podpowiedzi do pól formularzy są zrozumiałe i wspierają osoby, które nie posługują się wzrokiem.

Stosuj wzmocniony fokus

Fokus to wyróżnienie wizualne elementu, który wybierasz za pomocą klawiatury. Jest on niezbędny dla osób, które posługują się wzrokiem, ale nie korzystają z myszki czy ekranu dotykowego. Większość przeglądarek internetowych ma swój domyślny widok fokusu (np. w Chrome to błękitna ramka), ale może on być słabo widoczny dla niektórych użytkowników.

Możesz wzmocnić widoczność fokusu, by poprawić jego przyjazność dla użytkowników i dopasować go do kolorystyki konkretnej strony internetowej czy aplikacji mobilnej.

Więcej na ten temat znajdziesz w artykule Obsługa klawiaturą.

Opracuj wewnętrzne standardy dostępności cyfrowej

Ustawa o dostępności cyfrowej określa ogólne, wspólne dla wszystkich podmiotów, wymagania dla stron internetowych i aplikacji mobilnych.

Podmioty publiczne mogą opracowywać swoje wewnętrzne standardy, które uwzględnią wymagania prawne i jednocześnie odpowiadają na konkretne potrzeby. Takie wewnętrzne standardy są szczególnie przydatne podmiotom, które mają wiele stron i aplikacji mobilnych. Dobrym przykładem są Standardy dostępności cyfrowej Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy lub stosowanie przez administrację rządową zasad prostego języka dla treści publikowanych na stronach internetowych, które zalecił Szef Służby Cywilnej.

Planuj wdrażanie dostępności cyfrowej

Dbanie o dostępność cyfrową to złożony proces. Warto dobrze go zaplanować. Uwzględnij w takim planie cele, planowane działania i ich rezultaty. Wskaż osoby odpowiedzialne za ich realizację oraz harmonogram prac. Staraj się na bieżąco analizować, a w razie potrzeby aktualizować ten plan.

Plan wdrażania dostępności cyfrowej może być dokumentem wewnętrznym, ale możesz go także opublikować, na przykład na stronie internetowej. Jeżeli są w nim konkretne terminy na poprawianie dostępności cyfrowej jakichś elementów, możesz odwoływać się do nich w deklaracji dostępności danej strony internetowej lub aplikacji mobilnej.

Wdrażaj jeden standard dostępności wszystkich dokumentów

Ustawa o dostępności cyfrowej określa wymagania do treści (w tym dokumentów), które podmioty publiczne publikują na stronach internetowych (w tym na stronach intranetowych) i w aplikacjach mobilnych.

Jeśli podmiot przestrzega zasad dostępności cyfrowej, wobec wszystkich tworzonych i przetwarzanych w podmiocie dokumentów, może przynieść to wiele korzyści:

• z dokumentów takich skorzystają pracownicy podmiotu, którzy mogą być osobami z niepełnosprawnościami (pamiętaj, że nie każda niepełnosprawność jest widoczna),
• inne podmioty będą mogły opublikować te dokumenty, bez obawy o stan dostępności cyfrowej,
• pracownicy podmiotu będą tworzyć dokumenty w jeden, spójny sposób, jedną wersję dokumentu — bez zastanawiania się, czy będzie on publikowany w Internecie, czy nie, czy dokument, który otrzymali od innego pracownika, mogą opublikować czy może trzeba go najpierw odpowiednio (czyli ponownie) przygotować lub poprawić.

Umożliwiaj różne formy kontaktu z podmiotem publicznym

Niepełnosprawność użytkowników może wpływać na to, w jaki sposób mogą skontaktować się z podmiotem publicznym. Zapewniaj różne formy kontaktu — zarówno głosowe, pisemne, w formie komunikacji wideo, jak i dodatkowe rozwiązania: na przykład wideorozmowa z udziałem tłumacza języka migowego.

Zapewnij różne formy kontaktu do zgłaszania problemów z dostępnością cyfrową (przywołaj je w deklaracji dostępności) i do obsługi sekcji, na przykład: Pomoc, jeśli taka znajduje się na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej.

Stosuj różne metody badania dostępności cyfrowej

Inne problemy z dostępnością cyfrową możesz zidentyfikować w trakcie badań automatycznych, inne przy testach eksperckich, a inne podczas testów z użytkownikami. Jeśli połączysz różne metody badawcze, otrzymasz dokładniejsze wyniki i szeroką perspektywę badawczą. Nie zawsze musisz stosować pełne (a przez to czasochłonne i kosztowne) audyty eksperckie.

Sprawdź, jakie są zalety i wady poszczególnych metod badania dostępności cyfrowej.

Używaj przyjaznego języka

Myśl o odbiorcy, przyjmij jego perspektywę. Nie twórz barier i poczucia zależności lub niższości u odbiorcy. Unikaj języka urzędniczego i jego oficjalnego tonu w dokumentach lub pismach z bezosobowymi sformułowaniami w stronie biernej.

Wykorzystuj określenia i zwroty, które nie piętnują i nie wykluczają nikogo. Podkreślaj indywidualność, a nie stan fizyczny. Unikaj zwrotów takich jak skazany na, cierpi na, przykuty do, dotknięty. Tego typu wyrazy sugerują bierność i brak kontroli nad własnym życiem.

Nie łącz niepełnosprawności z ograniczeniem. Pisz o osobach z niepełnosprawnością lub z niepełnosprawnościami zamiast inwalidach, kalekach, chorych, niepełnosprawnych, o osobach niewidomych zamiast ślepych, o osobach głuchoniewidomych, osobach niesłyszących, Głuchych zamiast głuchoniemych. Pisz do klientów, użytkowników, czytelników, interesariuszy zamiast do petentów. Zwracaj się do nich w sposób przyjazny. Taki empatyczny język, który łączy, a nie dzieli lub wyklucza, to język inkluzywny. Jest wolny od stereotypów, także związanych z wiekiem. Używaj takich sformułowań jak senior, seniorka, osoba starsza, starsi koledzy, starsze koleżanki, starsi ludzie.

Możesz przyczynić się do przezwyciężania stereotypów, by nawet niechcący nie dyskryminować i nie krzywdzić tych osób, które na co dzień i tak są zagrożone wykluczeniem społecznym.

Jeśli nie wiesz, jakiego sformułowania użyć, szukaj informacji. Pytaj i rozmawiaj.

Twórz formularze w formacie HTML zamiast .docx

Dostępne cyfrowo formularze to spore wyzwanie techniczne. Najlepiej, jeśli przygotujesz je w formacie HTML. Dzięki temu, bez względu na używane urządzenie czy oprogramowanie, formularze takie będą każdemu działać podobnie.

Formularze w formacie HTML mają też wiele dodatkowych opcji. Na przykład mogą dynamicznie zgłaszać błędy i wyświetlać podpowiedzi jak je poprawić.

Choć przygotowanie formularzy w programie MS Word ma długą tradycję i może wydawać się prostsze, to staraj się korzystać z tego rozwiązania tylko wtedy, gdy nie masz innego wyjścia.

Wyjaśniaj skróty i skrótowce przy pierwszym użyciu

Choć wyjaśnianie skrótów i skrótowców (akronimów) to kryterium wymagane w wytycznych dla dostępności treści internetowych (WCAG) dopiero na poziomie AAA, to jest to bardzo dobra praktyka. Jest to także jedna z zasad prostego języka, która sprawia, że skróty i skrótowce nie ograniczają zrozumiałości tekstu na przykład użytkownikom z ograniczeniami poznawczymi czy osób, dla których język polski nie jest językiem ojczystym. Poza tym tak samo wyglądające skrótowce — w zależności od indywidualnego doświadczenia czy kontekstu — mogą  być różnie rozwijane (rozumiane) np. RPO to zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich, jak i Regionalny Program Operacyjny.

Unikaj automatycznego dzielenia wyrazów

Słowa, które podzielisz między linijkami tekstu, są dużo trudniejsze do zrozumienia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, ograniczeniami poznawczymi czy dysleksją.

Takie słowa mogą być również odczytywane w zaskakujący sposób przez część czytników ekranu — zwłaszcza gdy użytkownik korzysta z odczytywania w trybie: wyraz po wyrazie lub znak po znaku.

Nie wyrównuj tekstu do obu marginesów jednocześnie

Równoczesne wyrównywanie tekstu do obu marginesów (justowanie) może powodować utrudnienia w czytaniu na przykład dla osób:

• z dysleksją — nieregularne, rozszerzone odstępy między wyrazami, które powstają w wyniku justowania, odwracają uwagę i utrudniają skupienie na treści,
• słabowidzących — równe kończenie wiersza (linijki) tekstu utrudnia przechodzenie między kolejnymi linijkami, a w razie zgubienia się w tekście — odnalezienie tej właściwej (wszystkie wyglądają podobnie).

Stosuj wyrównywanie tekstu do lewego marginesu. Jest to naturalny sposób wyrównywania we wszystkich językach, w których tekst zapisujemy od lewej do prawej. Pamiętaj! Wyrównywanie do lewej nie oznacza, że śródtytuł czy elementy listy nie mogą być nieco wcięte w porównaniu do reszty tekstu. Takie niewielkie wcięcia nie powodują problemów, które wymieniliśmy powyżej.

Używaj odpowiedniej wielkości i kroju czcionki

Ustawa o dostępności cyfrowej czy wytyczne WCAG nie narzucają dopuszczalnej wielkości czcionki, czy konkretnego jej kroju, ale możesz dobierać je tak, aby zapewnić maksymalną przyjazność dla użytkowników.

Często o czytelności czcionki nie decyduje to, czy jest szeryfowa, czy bezszeryfowa, a to:

• jak wyglądają poszczególne litery lub podobne znaki — na przykład czy mała litera „l” („L”) wygląda inaczej niż wielka litera „I” („i”), czy „d” różni się od „b” nie tylko kierunkiem, ale też kształtem brzuszka;
• jak wyglądają połączenia między literami — na przykład czy połączenie „rn” nie jest bliźniacze do litery „m”.

Najbardziej przyjazne dla czytelników są te kroje czcionek, które czytelnicy dobrze znają. Są to na przykład czcionki Arial, Times New Roman, Verdana, Helvetica, Calibri, Open Sans (z tej korzystamy w portalu GOV.pl).

Pamiętaj o odstępach między treściami

Odstępy między treściami mogą wspierać czytelność treści, podobnie jak krój czy wielkość czcionki. Odstęp między wersami w zakresie 1,15-1,5 wyraźniej rozdziela poszczególne wersy, co ułatwia odczytywanie treści.

Najlepiej, gdy odstępy pomiędzy akapitami tekstu też ustawisz odpowiednio większe — przynajmniej dwukrotnie od odstępów między wersami.

Odstęp przed nagłówkiem (śródtytułem) ustaw większy niż odstęp po nagłówku. Dzięki temu także wizualnie będzie on bardziej przynależał do tekstu, którego dotyczy, niż do tekstu, który poprzedza.

Zapewnij tłumaczenie na polski język migowy (PJM)

Takie tłumaczenie nie jest wymagane w ustawie o dostępności cyfrowej, ale dla osób, które nie słyszą od urodzenia (Głuchych), to jedyny sposób zapoznania się z treścią przekazywaną dźwiękiem.

O jakości tłumaczenia na polski język migowy decydują nie tylko umiejętności tłumacza, ale też:

• jego odpowiedni ubiór — który kontrastuje z dłońmi,
• oświetlenie — bez cieni, które dobrze oświetla twarz i dłonie tłumacza,
• wielkość okna z tłumaczem — przynajmniej 1/12 ekranu, a najlepiej 1/8 lub więcej (jeśli pozwala na to kontekst materiału).

Tłumaczenie na polski język migowy może być także sposobem, aby udostępniać skomplikowaną lub ważną informację. Przykładem takiego materiału jest film w polskim języku migowym na stronie z ogłoszeniem wyników naboru do Rady ds. komunikacji wspomagającej i alternatywnej oraz tekstu łatwego do czytania i zrozumienia.

Zapewnij transkrypcję także dla materiałów wideo

Transkrypcja tekstowa to wymagana prawnie alternatywa dla materiałów audio, ale warto stosować ją także do materiałów wideo. Dzięki temu także osoby głuchoniewidome mogą zapoznać się z treścią filmu. Na przykład przekształcą transkrypcję na alfabet Braille’a i odczytają go za pomocą monitora brajlowskiego.

Opisz zawartość filmu

Skrócony opis zawartości filmu umożliwia szybką orientację w jego treści. Może być także dobrym miejscem, aby umieścić linki do dodatkowych materiałów na przykład do wersji filmu ze ścieżką audiodeskrypcji lub do strony, na której znajduje się transkrypcja tekstowa filmu.

Takie opisy możesz opublikować na przykład na liście multimediów na stronie internetowej. Część portali do publikacji filmów, na przykład Youtube, umożliwia publikację opisu w przeznaczonym do tego polu i łatwe wyświetlanie go pod filmem.

Informuj, jeśli film nie wymaga alternatywy

Filmy i animacje najczęściej wymagają dodatkowo napisów rozszerzonych i audiodeskrypcji. Zdarza się jednak, że takie alternatywy nie są potrzebne, na przykład:

• cała treść ścieżki dźwiękowej jest pokazana także wizualnie, na przykład film składa się ze slajdów z napisami, których treść odczytuje lektor — wtedy napisy rozszerzone nie są potrzebne,
• film nie przekazuje żadnych ważnych informacji za pomocą obrazu, na przykład jest to tylko wypowiedź jakiejś osoby na stałym lub nieistotnym tle — wówczas audiodeskrypcja nie jest potrzebna.

Jeśli alternatywy nie są potrzebne, poinformuj o tym użytkowników, na przykład w opisie filmu. Nie będą wówczas zastanawiać się, czy jakieś informacje nie uciekają im ze względu na brak alternatyw.

Ogranicz liczbę emotikonów

Emotikony lub emoji, choć mogą zastępować wiele słów, a przy publikowaniu wpisów w mediach społecznościowych pozwalają skrócić wpis o wiele znaków, to mogą także sprawiać problemy niektórym użytkownikom.

Jeśli dodajesz emotikony lub emoji do swoich wpisów, staraj się je zamieszczać raczej na końcu niż na początku zdania. Staraj się także ograniczać ich liczbę. Nawet jeśli czytnik ekranu odczyta poprawnie tekst alternatywny emoji, to przy wielokrotnym ich powtórzeniu także odczyta wielokrotnie tekst alternatywny, co znacznie wydłuży czas czytania kluczowej informacji wpisu i może utrudnić użytkownikowi jej zapamiętanie lub zrozumienie.

Hashtagi rozdzielaj wielkimi literami

Hashtagi (słowa lub wyrażenia, które poprzedza symbol #, są formą znacznika w mikroblogach i mediach społecznościowych) mogą być mało czytelne, zwłaszcza gdy składają się z kilku słów. Czytelność ogranicza brak spacji między wyrazami, które tworzą hashtag.

Gdy tworzysz hashtagi, wyróżniaj poszczególne wyrazy wielką literą. Hashtag #DostepnoscToProstszeNizMyslisz jest bardziej czytelny niż #dostepnosctoprostszenizmyslisz.

Sprawdzaj pisownię

Edytory treści (np. MS Word) i systemy zarządzania treścią na stronach internetowych (np. WordPress) mają często opcje automatycznego sprawdzania pisowni. Takie programy nie analizują jednak poprawności językowej w polu wpisywania tekstu alternatywnego dla elementu graficznego. Takiej automatycznej treści nie ma też np. MS Excel.

Zawsze sprawdzaj poprawność wprowadzanych treści. Zwróć uwagę na polskie znaki typu ą, ę, ń. Błędy w tym zakresie potrafią nie tylko utrudnić zrozumienie treści, ale nawet zmienić jej znaczenie.

Ukrywaj puste kolumny i wersy (MS Excel)

Obszar arkusza w programie Excel jest rozległy. Jeśli jakieś jego komórki nie są wykorzystywane do zbierania czy prezentowania danych, możesz je ukryć — sprawdź Ukrywanie lub wyświetlanie wierszy, lub kolumn.

Dzięki takiemu ukryciu obszar roboczy arkusza będzie jasno określony dla użytkowników, także tych, którzy korzystają z technologii asystujących (np. czytników ekranu).

Nie podawaj ważnych informacji wyłącznie w nagłówku lub w stopce (MS Word)

Program MS Word pozwala dodawać treści w nagłówku i stopce dokumentu — czyli w sekcji na górze i na dole strony. Dostęp do tych treści jest ograniczony, zwłaszcza dla użytkowników, którzy korzystają z czytnika ekranu, a jeśli dokument przetworzysz na format PDF, dostępu tego nie ma.

Staraj się nie zamieszczać w nagłówku i stopce informacji ważnych dla treści dokumentu. Na przykład, jeśli czekasz na reakcję na Twoje pismo, nie zamieszczaj danych do kontaktu wyłącznie w stopce, ale podaj je także w treści samego pisma.

Ta lista nie jest zamknięta i staramy się ją uzupełniać. Jeśli masz pomysł na kolejną dobrą praktykę, napisz o niej na dostepnosc.cyfrowa@kprm.gov.pl.

---