Dostępność cyfrowa

Osoby, które nie posługują się wzrokiem, nie są w stanie zobaczyć na przykład tekstu, zdjęć, wykresów, scen w filmach. Nie widzą także, gdzie na danej podstronie czy ekranie aplikacji znajdują się poszczególne elementy, na przykład menu czy wyszukiwarka (i jakiego koloru są na przykład przyciski).

Dzięki technologiom asystującym mogą jednak korzystać swobodnie ze stron internetowych i aplikacji mobilnych, o ile te spełniają zasady dostępności cyfrowej.

Poznaj perspektywę osoby niewidomej, którą przedstawiamy w naszej serii „Korzystam z dostępności”.

Z jakich rozwiązań korzystają osoby niewidome

Czytnik ekranu jest głównym narzędziem, który osoby niewidome wykorzystują do obsługi komputera i urządzeń mobilnych. Ten specjalny program przetwarza tekst na mowę. Pozwala też nawigować po takich elementach jak na przykład: nagłówki, listy, linki. Dokładniejszy opis, jak działa czytnik, znajdziesz w artykule o testowaniu dostępności cyfrowej z wykorzystaniem technologii asystujących.

Niektórzy użytkownicy korzystają z monitora brajlowskiego. Gdy podłączą go do komputera lub urządzenia mobilnego, to monitor brajlowski przetworzy tekst, który jest na ekranie, na odpowiednie znaki w alfabecie Braille’a. Użytkownik może czytać na nim treści stron, aplikacji czy dokumentów, za pomocą dotyku. 

Co jest ważne, gdy tworzysz rozwiązania przyjazne dla osób niewidomych

• prawidłowo przygotowane formularze — przede wszystkim jasno informuj, co użytkownik ma wpisać w poszczególne pola i podpowiadaj, co ma zrobić, gdy przy wypełnianiu dostanie informację o błędzie. Więcej o tym znajdziesz w Formularze; 
• zrozumiałe linki i przyciski — wiele problemów mogą osobom niewidomym sprawiać linki typu: czytaj więcej. Osoby te nie widzą, gdzie znajdują się linki lub przyciski. Rozpoznają ich rolę, gdy czytnik im przekazuje (słyszą) ich treść. Więcej o tym znajdziesz w Linki i przyciski;
• logiczna struktura informacji — prawidłowo stosuj nagłówki i twórz spójny układ poszczególnych podstron lub ekranów. Dzięki temu osoby niewidome, choć nie widzą układu logicznego stron, aplikacji czy dokumentów, to mogą go rozumieć i wykorzystać do nawigacji. Więcej na ten temat znajdziesz w artykułach Nawigacja oraz Naglowki;
• teksty alternatywne — opisują treść (lub funkcje) grafik, zdjęć itp. Przeczytaj o tym w Elementy graficzne;
• audiodeskrypcja w filmach, w których obraz przekazuje ważne informacje — to dodatkowa ścieżka lektorska w filmie. Opisuje układ scen i ważne informacje, które film przekazuje wyłącznie obrazem. Więcej o tym znajdziesz w Multimedia;
• samodzielna decyzja o odtwarzaniu treści audio i wideo — to zarówno możliwość obsługi odtwarzacza i skorzystania na przykład z audiodeskrypcji, jak i zatrzymywania treści multimedialnych, które włączają się automatycznie. To ważne, bo czytniki ekranu przekazują informacje dźwiękiem, a automatyczny materiał audiowizualny może zakłócać odbiór tych informacji. Przeczytaj o tym w  Automatycznie zmieniające się treści i Multimedia.

Osoby słabowidzące są w stanie wzrokowo korzystać z komputera lub smartfona, jednak ich widzenie, nawet przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych lub pomocy optycznych, nie jest pełne. Poziom widzenia osób słabowidzących różni się, dlatego stosują różne rozwiązania. Na przykład jedni używają powiększonej czcionki, inni zwiększonego czy odwróconego kontrastu treści do tła.

Z jakich rozwiązań korzystają osoby słabowidzące

Aby dostosować widok do swoich potrzeb, korzystają między innymi z systemowych funkcji powiększenia. Pozwala ona na powiększenie czytanego tekstu, wyświetlanej strony internetowej lub okna aplikacji mobilnej.

Mogą  także używać oprogramowania powiększającego, które posiada dodatkowe funkcje w stosunku do rozwiązań systemowych, na przykład: jednoczesne powiększenie lupą ekranową, zmiana kolorów treści wyświetlanych w lupie i odczyt tekstu syntezą mowy.

Korzystają również z urządzeń, które mają duże wyświetlacze. Pozwala im to na wygodne przeglądanie powiększonych treści i usprawnia jej czytanie oraz nawigację na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej. Na dużym wyświetlaczu mogą wyświetlać powiększony widok mobilny strony, który nie wymaga przewijania treści w lewo i w prawo — takie rozwiązanie ułatwia nawigację po treści.

Opcje dostępności w ustawieniach urządzeń mobilnych, pozwalają na zmianę wyglądu oraz rodzaju czcionki, a także obszaru powiększanego tekstu. Niektóre urządzenia mają funkcję: Czytaj zaznaczone, która umożliwia odczyt głosowy zaznaczonego fragmentu tekstu. To przydatne funkcje dla osób słabowidzących.

Co jest ważne, gdy tworzysz rozwiązania przyjazne dla osób słabowidzących

• odpowiedni kontrast treści do tła  — nie musi to oznaczać czarnego tekstu na białym tle. Więcej o tym znajdziesz w: Kontrast kolorów;
• logiczna struktura strony lub aplikacji — brak spójnej struktury na podstronach i ekranach znacznie utrudnia orientację, zwłaszcza gdy użytkownik korzysta z nich w dużym powiększeniu. Logiczną strukturę wykorzystują też funkcje ułatwiające odczytywanie treści w przeglądarkach internetowych.
• Instrukcje, które nie bazują wyłącznie na kolorach czy kształtach — nie wyróżniaj informacji wyłącznie kolorem czy odwoływaniem się do kolorów lub kształtów na przykład: wciśnij zielony przycisk, żeby zaakceptować. Takie wyróżnienia są bezużyteczne dla osób słabowidzących, które nie rozróżniają kolorów. Więcej o tym znajdziesz w: Cechy wizualne;
• powiększenia tekstu z zachowaniem jego czytelności i wyglądu — powiększenie widoku strony internetowej lub ekranu aplikacji mobilnej pozwala słabowidzącym użytkownikom nie tylko odczytać widoczny tekst, ale również na swobodną nawigację. Gdy tekst się rozjeżdża lub nie dopasowuje się do wielkości wyświetlacza, użytkownik musi wykonać dodatkowe czynności, by poprawić czytelność treści;
• swoboda zmiany orientacji widoku — ekran aplikacji lub widok strony iw urządzeniach mobilnych powinien wyświetlać się zarówno w widoku poziomym, jak i pionowym. Osoby słabowidzące zmieniają orientację na poziomą ze względu na jej szerszy układ. Więcej na ten temat znajdziesz w: Obsługa ekranem dotykowym.

Niektóre osoby słabowidzące mają duże ograniczenia w postrzeganiu treści wzrokiem. Wtedy w większym stopniu korzystają z rozwiązań, które wykorzystują osoby niewidome.

Osoby głuche (Głusi) nie słyszą od urodzenia lub straciły zdolność słyszenia we wczesnym dzieciństwie. Język polski jest dla nich językiem obcym, a jego składnia trudna. Niektóre osoby głuche mają zdolność pisania i czytania w języku polskim, jednak ich komunikacja w języku pisanym zwykle jest uproszczona. Na co dzień posługują się polskim językiem migowym (PJM). W tym języku w pełni odbierają treści.

Z jakich rozwiązań korzystają osoby głuche

Rozwiązania, które umożliwiają komunikację i odbiór informacji w polskim języku migowym, to podstawa dla użytkowników głuchych. Korzystają oni między innymi z komunikatorów wideo, które umożliwiają swobodną rozmowę w języku migowym.

Do komunikacji z osobami słyszącymi mogą wykorzystywać funkcję tłumacza PJM on-line. Polega ona na połączeniu wideo z tłumaczem, który jest pośrednikiem pomiędzy rozmawiającymi osobami. 

Co jest ważne, gdy tworzysz rozwiązania przyjazne dla osób głuchych

• tłumaczenie na polski język migowy — zapewnia dostępność filmów i jest także metodą na wytłumaczenie trudnych informacji. Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych (dalej ustawa o dostępności cyfrowej) nie wymaga tego, ale to dobra praktyka, którą warto stosować;
• zrozumiała treść — osoby głuche nie posługują się swobodnie językiem polskim i mogą nie rozumieć trudnego słownictwa lub długich i złożonych zdań;
• alternatywna forma kontaktu — nie wystarczy kontakt telefoniczny — niezbędna jest rozmowa poprzez tłumacza PJM czy kontakt za pomocą SMS-u.

Osoby niesłyszące i słabosłyszące straciły zdolność pełnego lub częściowego słyszenia w późniejszym etapie swojego życia, nawet w dorosłości. Znają język polski i są w stanie zrozumieć napisane treści. Niektóre z tych osób mogą również posługiwać się polskim językiem migowym. PJM nie jest dla nich naturalną formą kontaktu.

Osoby te mają problemy ze zrozumieniem treści audio, których nie słyszą w pełni.

Z jakich rozwiązań korzystają osoby słabosłyszące i niesłyszące

Potrzebują alternatywy dla treści dźwiękowych. Korzystają z rozwiązań, które rozpoznają mowę i zamieniają ją na tekst. W ten sposób działa na przykład funkcja automatycznych napisów w niektórych serwisach z filmami, czy funkcja dodawania napisów na żywo (w trakcie rozmowy na komunikatorze np. MS Teams).

Pomocna może być dla nich także funkcja zamiany mowy na tekst, która jest dostępna na wielu urządzeniach mobilnych i w komputerach. Funkcja ta umożliwia głosowe dyktowanie treści wiadomości, ale równie dobrze może wspierać osoby słabosłyszące, zamieniając na tekst słowa, które wypowiada druga osoba.

Mogą także wykorzystywać aplikacje przeznaczone do tego, aby automatycznie tworzyć napisy i rozróżnić wypowiadające się osoby (np. Ava: Transcriptions & Captions).

Co jest ważne, gdy tworzysz rozwiązania przyjazne dla osób słabosłyszących i niesłyszących

• napisy rozszerzone do filmów ze ścieżką dźwiękową — to specjalne napisy, które oprócz lektora i dialogów, prezentują na przykład informacje o ważnych dźwiękach w tle. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Multimedia;
• transkrypcja do materiałów audio — to tekstowy zapis ścieżki dźwiękowej, podobnie jak w napisach rozszerzonych, z informacją o ważnych dźwiękach w tle. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Multimedia;
• alternatywna forma kontaktu — nie wystarczy kontakt telefoniczny — niezbędna jest rozmowa poprzez tłumacza PJM czy kontakt za pomocą SMS-u, chatu lub e-maila.

Niektóre osoby z niepełnosprawnością ruchową nawigują po stronach internetowych i w aplikacjach mobilnych na przykład za pomocą samej klawiatury, ruchów gałek ocznych czy głosowo. Nawigacja, która polega na obsłużeniu czegoś myszą czy stosowania złożonych gestów na ekranie dotykowym, może być dla nich utrudniona lub niemożliwa.

Z jakich rozwiązań korzystają osoby z niepełnosprawnością ruchową

Osoby, które nie są w stanie precyzyjnie poruszać myszą, korzystają z klawiatury fizycznej lub oddzielnego przycisku, podłączanych do komputera lub urządzenia mobilnego. Wykorzystują równie trackballe (specjalne urządzenia do poruszania kursorem, bez konieczności przesuwania myszy) lub klawiatury z powiększonymi przyciskami.

W urządzeniach mobilnych ten sposób nawigacji wspierają dodatkowe opcje SwitchAccess (Android) i SwitchControl (iOS).

Osoby z bardzo ograniczoną sprawnością ruchową całego ciała mogą korzystać ze specjalnie zaprojektowanej myszy, którą sterują ruchem głowy (tzw. headmouse). Są także rozwiązania, które śledzą ruch gałek ocznych i umożliwiają nawigację wzrokiem. Obsługę urządzeń mobilnych mogą dodatkowo wspierać ustawieniami ułatwień dostępu, które dotyczą sterowania ruchem głowy.

Assistive touch to udogodnienia, które zmniejszają trudności osobom z niesprawnością rąk. Umożliwiają zmianę gestów lub siły do ich wykonywania. Ustawienia assistive touch usuwają również problemy związane z przypadkowym dotknięciem ekranu dotykowego.

Coraz popularniejsze staje się sterowanie głosowe, na przykład przy pomocy asystenta Google w urządzeniach mobilnych z systemem Android, oraz iOS lub Siri dla urządzeń z systemem iOS i komputerów Mac. Pozwala ono na obsługę stron internetowych i aplikacji mobilnych za pomocą poleceń głosowych.

Co jest ważne, gdy tworzysz rozwiązania przyjazne dla osób z niepełnosprawnością ruchową

• standardy sieciowe dla stron internetowych i rozwiązania przeznaczone na konkretny system operacyjny aplikacji mobilnych — zwiększają szansę, że użytkownik takie rozwiązanie obsłuży klawiaturą, bez dodatkowych działań;
• dobrze widoczny fokus — fokus to graficzne wyróżnienie elementu przy nawigacji klawiaturą i jest niezbędny przy nawigacji bez użycia myszy. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Obsługa klawiaturą;
• przyspieszanie nawigacji — przejście przez samo menu może przy nawigacji klawiaturą oznaczać kilkanaście, a czasem nawet kilkadziesiąt wciśnięć przycisku TAB, i to na każdej podstronie. Możesz to zmienić, gdy zastosujesz tak zwane skip linki. Pozwalają one pominąć na przykład całą sekcję nawigacji. Przetestuj ich działanie na naszej dowolnej stronie — pierwsze wciśnięcie TAB na danej stronie wyświetli pierwszy skip link, użyj go przyciskiem Enter;
• odpowiedni czas na wykonanie działania — przy nawigacji klawiaturą, wykonanie niektórych działań może zająć więcej czasu. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Limity czasowe;
• podpowiedzi i autouzupełnianie w formularzach — funkcje te mogą ułatwić wypełnianie formularzy i ograniczyć liczbę ruchów, które wykona użytkownik. Więcej o tym znajdziesz w: Formularze;
• proste gesty i brak wymuszanej zmiany orientacji ekranu — każdy złożony gest na ekranie dotykowym powinien mieć odpowiednik w przycisku, bo niektóre osoby nawigują jednym palcem. Czasem urządzenia mobilne tych użytkowników mogą być zamocowane na statywach. Tacy użytkownicy nie mogą samodzielnie zmienić orientacji ekranu. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Obsługa ekranem dotykowym;
• widoczne etykiety przycisków i pól — osoba, która nawiguje głosowo musi je widzieć, aby wiedzieć, w jaki sposób może aktywować dane pole lub przycisk;
• brak ograniczeń sposobów wprowadzania danych — użytkownik powinien mieć możliwość wpisania informacji za pomocą klawiatury mechanicznej, ekranowej, podyktowania;
• zapewnienie różnych form kontaktu — nie wystarczy jeden sposób kontaktu. Możliwość komunikacji głosowej i pisemnej sprawia, że mogą z nich korzystać osoby o różnych potrzebach i możliwościach.

Osoby z ograniczeniami poznawczymi oraz niepełnosprawnością intelektualną mogą mieć trudności z obsługą złożonych i dynamicznie zmieniających się stron internetowych i ekranów aplikacji mobilnych. Działanie takich rozwiązań będzie dla nich mało zrozumiałe. Szczególnie osoby z niepełnosprawnością intelektualną potrzebują prostych tekstów i instrukcji, aby móc z nich w pełni korzystać.

Z jakich rozwiązań korzystają osoby z ograniczeniami poznawczymi i niepełnosprawnością intelektualną

Rozumienie treści może wspierać odbieranie jej jednocześnie na dwa sposoby. Niektórzy użytkownicy śledzą tekst wzrokiem i jednocześnie odsłuchują go dzięki oprogramowaniu, które przetwarza tekst na mowę.

Tam, gdzie na przykład układ treści na stronie internetowej jest wielokolumnowy, prezentowane są ruchome treści czy obrazy w krzykliwych kolorach, użytkownicy z ograniczeniami poznawczymi i niepełnosprawnością intelektualną wspierają się tak zwanym Trybem czytania, który włączają w przeglądarce internetowej. Tryb ten blokuje wyświetlanie tego typu rozpraszaczy i pokazuje tekst w powiększonym, jednokolumnowym widoku.

Natomiast osobom z niepełnosprawnością intelektualną obraz ułatwia rozumienie treści. Chętnie korzystają z tak zwanych tekstów łatwych do czytania, czyli ETR (od angielskiego easy to read). Przygotowanie takich tekstów to zadanie redaktorów stron i aplikacji, ale rozwijają się także rozwiązania do automatycznego ich tworzenia, na przykład EasyReading.

Co jest ważne, gdy tworzysz rozwiązania przyjazne dla osób z problemami poznawczymi i niepełnosprawnością intelektualną

• prosty język w publikowanych treściach — bez długich zdań czy wtrąceń, które utrudniają zrozumienie treści. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Prosty język;
• spójne nazewnictwo i nawigacja — spójność nazw i wyglądu przycisków oraz linków i spójność sposobu ich działania wspierają rozumienie danej strony internetowej lub aplikacji mobilnej. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w: Nawigacja;
• ograniczenie rozpraszaczy —  rezygnacja z elementów, które migają i zmieniają się automatycznie, poprawia przyjazność stron internetowych i aplikacji mobilnych dla osób z ograniczeniami poznawczymi, w tym z zaburzeniami uwagi;
• odpowiedni czas na wykonanie zadania — osoba z ograniczeniami poznawczymi czy z niepełnosprawnością intelektualną może potrzebować więcej czasu na wykonanie części działań. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule Limity czasowe;
• mała liczba elementów nawigacyjnych — rozbudowane lub wielopoziomowe menu jest trudne w obsłudze i zrozumieniu;
• czytelna czcionka — przepisy prawne i wymagania WCAG nie określają konkretnego kroju czcionki, który jest dopuszczalny, ale proste, znane czcionki, bez dodatkowych ozdobników są najbardziej przyjazne dla każdego, w tym dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Czasem jedna osoba może mieć kilka niepełnosprawności. To zróżnicowana grupa odbiorców dostępności cyfrowej, a potrzeby dostosowania różnią się w zależności od rodzaju i stopnia danej niepełnosprawności.

Osoby ze sprzężonymi niepełnosprawnościami mogą łączyć korzystanie z różnych rozwiązań. Na przykład osoba głuchoniewidoma może korzystać z czytnika ekranu i jednocześnie z transkrypcji materiałów audio, które odczytuje na monitorze brajlowskim. Osoba słabowidząca z dodatkową niesprawnością rąk może nawigować samą klawiaturą w widoku powiększonym do kilkuset procent.

Nie można przewidzieć wszystkich możliwych sprzężeń, ale uwzględnienie takich osób w testach z użytkownikami może być dobrym sposobem, aby poznać perspektywę przynajmniej kilku z nich.

Dysleksja nie jest w Polsce traktowana jako niepełnosprawność, ale dostępność cyfrowa wspiera także osoby dyslektyczne.

Głównym problemem dla osób z dysleksją jest czytanie długich i skomplikowanych tekstów, które nie są podzielone na logiczne podrozdziały i są pisane słabo czytelną czcionką. Użytkownicy tacy wykorzystują jednoczesne czytanie i słuchanie tego samego tekstu lub korzystają z uproszczonego widoku treści (tzw. tryb czytania).

Choć posługują się wzrokiem, to mogą korzystać z podobnych rozwiązań, jak osoby słabowidzące, na przykład z opcji odczytania tekstu zaznaczonego na ekranie smartfona.

Rozwiązania cyfrowe są przyjazne dla osób z dysleksją, gdy teksty nie są justowane (wyrównywane do obu zewnętrznych krawędzi), mają czytelne czcionki, przejrzystą strukturę treści, a ich układ i działanie są proste i przewidywalne.

Seniorzy mogą mieć różne ograniczenia w zakresie wzroku, słuchu, ruchu czy rozumienia, które wpływają na korzystanie przez nich ze stron internetowych i aplikacji mobilnych. Osoby starsze mogą nie mieć nawet podstawowych kompetencji cyfrowych. Wielu z tych użytkowników ma również ograniczone zaufanie do treści w Internecie oraz do wykonywania działań za pomocą stron internetowych i aplikacji mobilnych.

Stosuj wszystkie rozwiązania, które zapewniają dostępność cyfrową stron internetowych i aplikacji mobilnych. Będą pomocne nie tylko dla osób z niepełnosprawnościami, ale również przyjazne osobom starszym.

Staraj się również wyjaśniać starszym użytkownikom Internetu, że strony internetowe i aplikacje mobilne podmiotów publicznych są bezpieczne. Pokazuj im, że rozsądne korzystanie z nowoczesnych narzędzi autoryzacji lub podpisu nie jest zagrożeniem, a może ułatwiać załatwianie codziennych spraw.

Z informacji i usług, które udostępniają w internecie podmioty publiczne, mogą korzystać także osoby, dla których język polski nie jest językiem ojczystym. Z roku na rok coraz więcej takich osób jest w Polsce.

Jest to bardzo zróżnicowana grupa użytkowników. Osoby te pochodzą z różnych krajów. Dodatkowo mogą wśród nich być osoby starsze, z niepełnosprawnościami czy z niskimi kompetencjami cyfrowymi.

Podobnie jak w przypadku seniorów, stosuj wszystkie rozwiązania, które zapewniają dostępność cyfrową stron internetowych i aplikacji mobilnych. Zwróć także szczególną uwagę na prosty język — nawet jeśli informacja wciąż będzie trudna do zrozumienia, to taka osoba dużo łatwiej przetłumaczy ją automatycznym tłumaczem.

Złamana ręka, głośne otoczenie, które uniemożliwia słyszenie dźwięku nagrania, oświetlony słońcem ekran urządzenia czy głosowa obsługa aplikacji mobilnej podczas jazdy samochodem — w różnych sytuacjach każdy z nas może potrzebować dostępności cyfrowej. Dostępność cyfrowa jest bowiem niezbędna dla niektórych, ale przydatna dla wszystkich.