• Global Compact Network Poland po raz kolejny przedstawił analizę aktualnej sytuacji oraz ocenę skali szarej strefy w Polsce.
• Minister finansów Marian Banaś i zastępca szefa Krajowej Administracji Skarbowej Piotr Dziedzic 3 lipca 2019 r. wzięli udział w konferencji na ten temat.
• Podczas konferencji zaprezentowano dwa raporty stworzone wspólnie z partnerami, instytucjami i gronem ekspertów.

Szara strefa w gospodarce to jeden z największych hamulców rozwojowych Polski. Choć w ostatnich latach udało się w dużej mierze uszczelnić system podatkowy, to ograniczenie szarej strefy, w tym w obrocie olejami, pozostaje wyzwaniem. Global Compact Network Poland od 2015 roku przygotowuje coroczną analizę szarej strefy w Polsce, w ujęciu horyzontalnym i branżowym, wraz z oceną wdrożenia przez rząd rekomendacji i analizą osiągniętych skutków w ograniczaniu zjawiska szarej strefy.

W tegorocznej edycji zostały opublikowane dwa raporty. W przygotowanych raportach Global Compact Network Poland przedstawia analizę aktualnej sytuacji oraz ocenę skali szarej strefy w Polsce. Przedstawione są także propozycje zmian przepisów, które pozwolą m.in. ograniczyć nielegalne spalanie olejów zużytych, zmniejszyć skalę szarej strefy olejów smarowych i przemysłowych i w konsekwencji poprawić jakość powietrza. W konferencji na ten temat wzięli udział minister przedsiębiorczości i technologii Jadwiga Emilewicz i minister finansów Marian Banaś.

Udało nam się zmniejszyć szarą strefę w wielu obszarach. Jednak ten problem dotyka kolejnych dziedzin naszego życia. Jedną z nich jest gospodarka olejami. Brak odpowiedniego poziomów odzysku i recyklingu to nie tylko strata dla państwa, ale również zagrożenie dla życia i zdrowia obywateli. Zużyte oleje trafiają do nieprzystosowanych do tego pieców olejowych i w rezultacie wydzielane metale ciężkie trafiają do powietrza, którym oddychamy my wszyscy – powiedziała minister Jadwiga Emilewicz.

Szara strefa hamuje rozwój gospodarczy zaburzając równą konkurencję, zmniejszając zasoby środków produkcji i efektywność ich wykorzystania, osłabiając zaufanie społeczeństwa do państwa. Chcąc wygrać z nią musimy z jednej strony informować i edukować wszystkich obywateli, a z drugiej tworzyć jasne prawo i ścigać tych, którzy go nie przestrzegają – powiedział minister Marian Banaś.

Szara strefa w Polsce jest z roku na rok coraz mniejsza. Im mniejsza skala szarej strefy tym silniejsze i bardziej przejrzyste Państwo i tym mocniejsza, oparta o przejrzyste reguły gospodarka. Dla utrzymania pozytywnego trendu spadkowego szarej strefy w Polsce kluczowe jest stałe, regulacyjne doszczelnianie systemu. Specyfika zjawiska szarej strefy cechuje się jej przenoszeniem z obszaru i branży gdzie jest spójna i szczelna regulacja do branży, gdzie jeszcze do doszczelnienia systemu nie doszło. Przykład reformy olejów zużytych i wprowadzenia regulacji ograniczającej szarą strefę w branży olejów smarowych i przemysłowych pokazuje, że zwalczając szarą strefę, równolegle poprawiamy jakość powietrza w Polsce, a w konsekwencji zdrowie mieszkańców – powiedział Kamil Wyszkowski, przedstawiciel i prezes rady Global Compact Network Poland.

Global Compact Network Poland (GCNP), jako sekretariat krajowy UN Global Compact, współpracuje na bazie dwustronnych porozumień z MPiT w zakresie zrównoważonego rozwoju, rozwoju przedsiębiorczości, ochrony środowiska i walki z zanieczyszczonym powietrzem oraz Ministerstwem Finansów w kwestiach dot. walki z korupcją. Podczas konferencji GCNP zaprezentowało dwa raporty stworzone wspólnie z partnerami, instytucjami i gronem ekspertów.

O raporcie „Przeciwdziałanie Szarej Strefie w Polsce”:

Według szacunków Ministerstwa Finansów, w 2018 r. luka podatkowa uległa ograniczeniu (o 2,9 pkt. proc.), i choć wciąż wynosiła około 25 mld zł, tj. ok. 12,5 proc. potencjalnych wpływów, to proces jej redukcji postępuje. Wyłudzenia VAT są problemem, z którym walczy od dłuższego czasu cała Unia Europejska. Doświadczenia Polski pokazują, że możliwe są takie zmiany organizacyjne i legislacyjne, które zwiększają odporność finansów publicznych na szybko adaptujące działania grup przestępczych.

W czwartym już raporcie GCNP, eksperci mierzą i opisują walkę z szarą strefą w Polsce oraz analizują niepokojące zjawiska wśród zagrożonych branż (w szczególności paliwową, hazardową, odpadową czy urządzeń elektrycznych i elektronicznych). Pokazujemy nowe trendy w działaniach przestępców gospodarczych i podmiotów działających na granicy prawa przez sprawne wykorzystywanie jego luk. Podkreślamy, że nie tylko nowe regulacje ograniczają wielkość szarej strefy, ale także praca organów ścigania oraz egzekucja samego prawa.

Obserwujemy, że obecnie szara strefa przenosi się w te obszary gdzie regulacje nie obowiązują lub są nieszczelne. Choć zorganizowane grupy adaptują się i próbują wdrażać metody obchodzenia systemu, wzrosła liczba wykrywalności przestępstw (na podstawie danych policyjnych) szczególnie tych dotyczących wyłudzeń VAT, czy oszustw związanych z obrotem elektroniką czy paliwami. Partnerów zapytujemy, czy zwiększona wykrywalność przestępstw i grup przestępczych przekłada się na wyroki skazujące i odzyskiwanie należnego dla Skarbu Państwa podatku.

Proponowane regulacje to m.in. wyznaczanie i rozliczanie celów instytucji kontroli i katalogu podmiotów jej podlegających, opis algorytmu finansowania podmiotów zwalczających szarą strefę, czy np. prowadzenie limitu efektywności dla kontroli podatkowej.

Dla każdej z analizowanych branż oraz dla działań horyzontalnych opracowany został ponownie barometr rekomendacji w ramach, którego procentowo oceniamy poziom wdrożenia regulacji i innych procesów powiązanych mogących docelowo ograniczyć zjawisko szarej strefy w Polsce.

O raporcie „Gospodarka olejami zużytymi”

GCNP we współpracy z Ministerstwem Przedsiębiorczości i Technologii oraz przy wsparciu partnerów merytorycznych, Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naftowego, Polskiej Izby Gospodarczej Ekorozwój oraz kancelarii DZP opracowali projekt rozwiązania zmian obecnych przepisów, które ograniczy nielegalne spalanie olejów zużytych.

Planowane zmiany to wprowadzenie zachęt do oddawania zużytego oleju smarowego do punktów jego odbioru, oraz wprowadzenie nowych wytycznych i obowiązków dla działania podmiotów zajmujących się odzyskiem i regeneracją olejami utworzenie ogólnokrajowego systemu zbiórki olejów zużytych. Przyczyni się to bezpośrednio do zwiększenia poziomu odzysku olejów zużytych, a tym samym zlikwiduje zjawisko szkodliwego spalania. Podstawowym mechanizmem stymulującym do racjonalnego i bezpiecznego dla środowiska gospodarowania tymi substancjami ma być wprowadzenie kaucji depozytowej, która stworzy efektywną zachętę do przekazywania olejów zużytych do uprawnionych podmiotów.

Wpływ na środowisko

Problem spalania zużytych olejów smarowych w celu ogrzewania budynków jest niestety znaczącym zjawiskiem i jest jednym z czynników, który przyczynia się do złej jakości powietrza w Polsce oraz chorób tym spowodowanych.

Szkodliwe działanie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i życie człowieka, zyskało już empiryczne potwierdzenie. Wg raportów Światowej Organizacji Zdrowia oraz Europejskiej Agencji Środowiska, zanieczyszczenie powietrza w Polsce w znacznym stopniu przyczynia się do ok. 45 000 przedwczesnych zgonów wywołanych przeważnie przez choroby układu krążenia oraz układu oddechowego. To wielokrotnie więcej niż liczba zgonów w wypadkach komunikacyjnych.

Według raportu opublikowanego przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii w 2018 r., szacuje się ok. 19 000 takich przedwczesnych zgonów jest wywołanych przez zanieczyszczenia emitowane w wyniku tzw. niskiej emisji, tj. ogrzewania niskiej jakości paliwami lub odpadami domów mieszkalnych, małych zakładów itp. Potwierdza to także opublikowana w ostatnim czasie przez NFZ „Analiza przyczyn wzrostu liczby zgonów w Polsce w 2017 r.”, zgodnie z którą za znaczny wzrost zgonów w styczniu 2017 r. w stosunku do stycznia 2016 r. (aż o 23%) odpowiedzialność ponosi znaczne pogorszenie jakości powietrza oraz wzrost stężeń pyłów zawieszonych w powietrzu niekorzystnie wpływających na układ krążeniowo-oddechowego osób szczególnie podatnych.

Pomimo przepisów, zgodnie z którymi oleje zużyte powinny być poddawane regeneracji, rocznie spalanych jest ich kilkadziesiąt tysięcy ton - w nieprzystosowanych do tego instalacjach olejowych, powodując emisję wielu silnie toksycznych substancji - mających wielokrotnie bardziej agresywny charakter, niż powszechnie stosowane paliwa (ich wysokie stężenia w silny sposób działają mutagennie oraz rakotwórczo).

Wpływ na budżet państwa

Według danych Ministerstwa Środowiska coroczna strata budżetu państwa szacowana jest na ok. 150 mln PLN, a powstająca wskutek braku zapłaty opłaty produktowej, VAT, CIT, może być wysoce niedoszacowana. Do tego należy doliczyć straty z tytułu nieodprowadzonej akcyzy z tytułu nielegalnego użycia olejów odpadowych jako paliw opałowych, czyli wpływy z akcyzy nawet na poziomie ok. 182,2 mln PLN. Według obecnych wysoce nieprecyzyjnych danych o wielkości rynku smarów oraz wielkości ich zbiórki i sposobu zagospodarowania, szara strefa na tych rynkach szacowana jest na kilkaset milionów złotych strat budżetowych z tytułu wszystkich należności publicznoprawnych w skali roku. Do tego należy dodać straty finansowe wynikające z zaburzenia konkurencji, a co za tym idzie spadku legalnej sprzedaży olejów smarowych przez uczciwych przedsiębiorców, którzy nie mogą konkurować z tanią konkurencją unikającą bezprawnie zapłaty danin publicznych i podatków.

Pomimo przepisów, zgodnie z którymi oleje zużyte powinny być poddawane regeneracji, rocznie spalanych jest ich kilkadziesiąt tysięcy ton - w nieprzystosowanych do tego instalacjach, powodując emisję wielu silnie toksycznych substancji - mających wielokrotnie bardziej agresywny charakter, niż powszechnie stosowane paliwa (ich wysokie stężenia w silny sposób działają mutagennie oraz rakotwórczo).

United Nations Global Compact jest największą na świecie inicjatywą skupiającą biznes działający na rzecz zrównoważonego rozwoju. Od momentu inauguracji w 2000 r.ro przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofi Annana do Inicjatywy przystąpiło już ponad 13 500 członków ze 170 krajów.

Global Compact Network Poland to polska sieć członków United Nations Global Compact, uruchomiona w lipcu 2001 r., z niezależnym krajowym sekretariatem autoryzowanym przez UNGC.