1. Czemu służy wprowadzenie procedury cofnięcia skutków unikania opodatkowania?

Od 2016 r. organy podatkowe mogą przeciwdziałać praktykom agresywnej optymalizacji podatkowej stosując przepisy ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Pozwala ona na zakwestionowanie rozliczeń podatkowych w sytuacji, gdy można ustalić, że podejmowane przez podatnika działania miały charakter sztuczny, a ich zasadniczym celem było uzyskanie korzyści podatkowej sprzecznej z przepisami prawa. GAAR jest więc narzędziem pozostającym w wyłącznej dyspozycji organu podatkowego (Szefa KAS), jeżeli kontrola podatkowa lub celno-skarbowa albo postępowanie podatkowe ujawni przez Szefa KAS nieprawidłowości wymagające interwencji, która nie może się wyłącznie sprowadzić do zastosowania poszczególnych przepisów prawa materialnego.

Niejednokrotnie procesy agresywnego planowania podatkowego mają charakter bardzo złożony w sensie gospodarczym i prowadzą do stworzenia relacji majątkowych, kapitałowych itp., które nie mogą być w prosty sposób przez podatnika konwalidowane w aspekcie cywilno-prawnym i podatkowym. Wiążą się one również w wielu przypadkach z długoterminowym planowaniem liczonym w latach, rzutując na ocenę ekonomiczną inwestycji, która może zakładać - jako element ustalenia np. stopy zwrotu z kapitału lub zdolności kredytowej – dyskontowanie powstałej korzyści podatkowej, mogącej jednak podlegać GAAR oraz związanej z nią sankcji.

W takich okolicznościach podatnik może nie być po pewnym czasie zainteresowany utrzymywaniem stanu, który rodzi ryzyka podatkowe, regulacyjne albo może wpływać na wiarygodność wycen, reputację firmy lub zawodową itp. Wpływać na to mogą także takie okoliczności jak sukcesja w firmie lub wejście nowego inwestora, który może nie być zainteresowany kontynuowaniem dotychczasowych agresywnych strategii podatkowych. Należy zwrócić uwagę także na fakt, iż zmiany prawne pozwalają organom podatkowym na korzystanie z nowych formuł, takich jak Jednolity Plik Kontrolny, raportowanie schematów podatkowych (MDR), międzynarodowa wymiana informacji, pozwalających w lepszy sposób analizować obszary ryzyka w skali makro i mikro.

2. Na czym polega procedura cofnięcia skutków unikania opodatkowania?      

Podatnik nie jest uprawniony do samodzielnego korygowania rozliczeń podatkowych związanych z unikaniem opodatkowania, a tym samym do wyliczania w deklaracji podatkowej skutków z fikcyjnej czynności odpowiedniej. Podatnik może jednak wystąpić – z własnej inicjatywy – do Szefa KAS z wnioskiem o wszczęcie procedury, której efektem może być wydanie decyzji administracyjnej określającej warunki cofnięcia skutków unikania opodatkowania. Tryb ten jest więc pełnoprawnym postępowaniem administracyjnym, w którym prawa i obowiązki wnioskodawcy i organu regulowane są przepisami Ordynacji podatkowej, a rozstrzygnięcie również przyjmuje formę aktu administracyjnego.

Pozwala on więc w legitymizowany prawnie sposób określić zasady rozliczenia podatkowego, w oparciu także o skutki podatkowe wynikające z fikcyjnej czynności odpowiedniej, nawet w sytuacjach, w których doszło do zmian własnościowych lub strukturalnych, które co do zasady wykluczałyby możliwość korygowania pozycji podatkowej przez dany podmiot „na własną rękę”. Może to więc dotyczyć choćby przypadków, gdy nie może on złożyć np. deklaracji ze względu na fakt, iż nie jest już podatnikiem (np. spółka komandytowa przekształcona ze spółki z o.o.) lub nie posiada przedmiotu opodatkowania (np. sprzedanego budynku albo budowli).

W przypadku zakończenia postępowania przed Szefem KAS wydaniem decyzji, wnioskodawca może w ciągu 14 dni cofnąć skutki unikania opodatkowania, poprzez złożenie deklaracji lub tzw. informacji zastępczej, jeżeli złożenie deklaracji lub jej skorygowanie nie byłoby zgodne z przepisami. Wnioskodawca nie ma obowiązku korzystania z efektu decyzji Szefa KAS określającej skutki unikania opodatkowania, choć – należy podkreślić – po upływie ww. terminu wnioskodawca nie będzie uprawniony do samodzielnego rozliczenia skutków zastosowania klauzuli generalnej. Cofnięcie skutków unikania opodatkowania w ramach tej procedury nie obejmuje wartości dodatkowego zobowiązania podatkowego (sankcji), które zostałoby ustalone w wymiarowym postępowaniu podatkowym.

3.    Czy wstępne zainteresowanie się procedurą cofnięcia skutków unikania opodatkowania może mieć negatywne konsekwencje dla podatnika, jeżeli finalnie nie złoży takiego wniosku?  

Nie. Należy mieć na uwadze, iż procedura może mieć bardzo szeroki zakres podmiotowy i przedmiotowy, wyznaczany zastosowaniem samej GAAR. Nie ma więc jednego konkretnego algorytmu, który prowadziłby do wycofania skutków optymalizacji podatkowej w każdym przypadku. Stąd możliwe jest zwrócenie się do Szefa KAS – przed złożeniem ewentualnego wniosku – z prośbą o wyjaśnienie wątpliwości co do celowości wszczęcia procedury, jej zakresu, a nawet przewidywanego terminu jej zakończenia. Dokumenty i informacje uzyskane w następstwie takiego „wstępnego wywiadu” nie mogą być wykorzystane w kontroli lub innym postępowaniu, chyba że uzyskane zostałyby w drodze odrębnych czynności organu. W ramach tych wstępnych czynności Szef KAS nie oczekuje jednak od zainteresowanych lub ich przedstawicieli wskazania konkretnych podmiotów lub precyzowania czynności, które mogły skutkować unikaniem opodatkowania. Zakres przekazywanych przed złożeniem wniosku informacji zależy od uznania podmiotów zainteresowanych.

4.    Jakie są najważniejsze wymagania formalne?

Procedura ma charakter wnioskowy, a więc jej sprawny przebieg i satysfakcjonujący efekt końcowy determinowany jest przede wszystkim zobowiązaniem się wnioskodawcy do pełnego przedstawienia:

• dokonanej czynności, prowadzącej do uniknięcia opodatkowania,
• wskazania podmiotów w nią zaangażowanych, oraz
• samodzielnego określenia skutków podatkowych, w tym uzyskanej korzyści.

Wnioskowi inicjującemu procedurę powinna towarzyszyć niezbędna dokumentacja i powinien być on sporządzony przez profesjonalnego pełnomocnika. Szczegółowy zakres wniosku określa art. 119zfd Ordynacji podatkowej.

Istotne jest, że wszczęcie procedury zakłada istnienie po stronie wnioskodawcy rzeczywistej woli cofnięcia zidentyfikowanych przez siebie konkretnych skutków unikania opodatkowania – we współpracy z Szefem KAS. Procedura ta – z punktu widzenia wnioskodawcy – nie może być więc rozumiana jako swoista fishing expedition, nakierunkowana jedynie na rozpoznanie stanu wiedzy organu podatkowego co do okoliczności faktycznych i możliwych do zidentyfikowania korzyści podatkowych, objętych potencjalnie GAAR.

Wniosek o wydanie decyzji, dotyczący korzyści podatkowej uzyskanej do dnia 1 stycznia 2019 r. można złożyć w ciągu 24 miesięcy od tej daty.

5.    Jakie są koszty związane z procedurą?

Złożenie wniosku podlega opłacie w wysokości:

• 0,2% kwoty korzyści podatkowej, dotyczącej powstania lub zawyżenia straty podatkowej
• 1% kwoty korzyści podatkowej, w innych przypadkach niż pkt 1, przy czym opłata nie może być niższa niż 1000 zł i nie wyższa niż 15 000 zł.

Opłata będzie podlegała zwrotowi w wysokości 60% jej wartości, jeżeli cofnięcie skutków unikania opodatkowania będzie polegało jedynie na wyłączeniu działania przepisu prawa podatkowego będącego podstawą nienależnego przyznania korzyści podatkowej, procedura zakończy się cofnięciem skutków unikania opodatkowania i wpłatą kwoty unikniętego podatku wraz z odsetkami za zwłokę.

6.    Czy decyzja w sprawie cofnięcia skutków unikania opodatkowania wywołuje skutek dla innych podmiotów?

Biorąc pod uwagę, że schemat unikania opodatkowania, którego skutki wnioskodawca pragnie wycofać może obejmować rozliczenia podatkowe innych podmiotów, szczególnie powiązanych, procedura przewiduje możliwość korekty dla zainteresowanych, którzy nie byli podmiotem, który uniknął opodatkowania.

Mają oni możliwość złożenia - w ciągu 3 miesięcy – skorygowania własnych deklaracji, uwzględniając ustalenia Szefa KAS wynikające z decyzji dla współuczestniczącego podatnika, lub wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty lub zwrot podatku, jeżeli podatnik, do którego skierowana była decyzja cofnął skutki unikania opodatkowania i wpłacił należny podatek z odsetkami.

7.    W jaki sposób można dowiedzieć się więcej na temat procedury unikania opodatkowania.

Podatnicy zainteresowani skorzystaniem z procedury wycofania się z optymalizacji mogą skorzystać z dodatkowych wyjaśnień kontaktując się z Departamentem Kluczowych Podmiotów Ministerstwa Finansów (tel. sekretariatu 22 694 4564).