W związku z powtarzającymi się przypadkami przekazywania do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej wniosków o wszczęcie postępowania wyjaśniającego, skarg lub zażaleń  na działania instytucji obowiązanych w tym banków, uprzejmie informujemy, że zgodnie
z ustawą z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2023 r. poz. 1124 z późn. zm.), dalej jako ustawa, każda instytucja obowiązana w przypadku nawiązywania stosunków gospodarczych lub przeprowadzania transakcji okazjonalnej ma obowiązek, wynikający z art. 33 ust. 2 ustawy, rozpoznania ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanego z nawiązywanym stosunkiem gospodarczym lub transakcją okazjonalną oraz dokonania jego oceny. Kolejnym obowiązkiem instytucji obowiązanych jest zastosowanie wszystkich określonych w art. 34 ust. 1 ustawy środków bezpieczeństwa finansowego.    

Zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy, środki bezpieczeństwa finansowego obejmują:

1. identyfikację klienta oraz weryfikację jego tożsamości;
2. identyfikację beneficjenta rzeczywistego oraz podejmowanie uzasadnionych czynności w celu:

1. weryfikacji jego tożsamości,
2. ustalenia struktury własności i kontroli – w przypadku klienta będącego osobą prawną, jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej lub trustem;

3. ocenę stosunków gospodarczych i, stosownie do sytuacji, uzyskanie informacji na temat ich celu i zamierzonego charakteru;
4. bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta, w tym:

1. analizę transakcji przeprowadzanych w ramach stosunków gospodarczych w celu zapewnienia, że transakcje te są zgodne z wiedzą instytucji obowiązanej o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodne z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem,
2. badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta – w przypadkach uzasadnionych okolicznościami,
3. zapewnienie, że posiadane dokumenty, dane lub informacje dotyczące stosunków gospodarczych są na bieżąco aktualizowane.

Instytucje obowiązane zobligowane są do stosowania środków bezpieczeństwa finansowego
w zakresie i z intensywnością uwzględniającymi rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną. Sposób stosowania środków bezpieczeństwa finansowego powinien być określony w obowiązującej w instytucji obowiązanej Procedurze wewnętrznej dotyczącej przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Zgodnie z art. 50 ust. 1 i 2 ustawy, instytucje obowiązane wprowadzają wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Procedura ta określa, z uwzględnieniem charakteru, rodzaju i rozmiaru prowadzonej działalności, zasady postępowania stosowane w instytucji obowiązanej i obejmuje w szczególności określenie m.in.:

1. czynności lub działań podejmowanych w celu ograniczenia ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu i właściwego zarządzania zidentyfikowanym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu;
2. środków stosowanych w celu właściwego zarządzania rozpoznanym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu związanym z danymi stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną;
3. zasad stosowania środków bezpieczeństwa finansowego;
4. zasad wykonywania obowiązków obejmujących przekazywanie Generalnemu Inspektorowi informacji o transakcjach oraz zawiadomieniach.

Każda instytucja obowiązana zobligowana jest do realizacji ciążących na niej obowiązków
w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Gromadzenie informacji o klientach w celu stosowania określonych w ustawie środków bezpieczeństwa finansowego jest jednym z podstawowych obowiązków instytucji obowiązanych, koniecznym do prawidłowej realizacji przepisów ustawy.

Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy, w sytuacji, gdy instytucja obowiązana nie może zastosować jednego ze środków bezpieczeństwa finansowego, nie nawiązuje stosunków gospodarczych, nie przeprowadza transakcji okazjonalnej, nie przeprowadza transakcji za pośrednictwem rachunku bankowego, rozwiązuje stosunki gospodarcze. Ze względu na zabezpieczenie ewentualnych interesów instytucji obowiązanej, np. w przypadku sporu sądowego korzystne byłoby również dokumentowanie niemożności zastosowania danego środka bezpieczeństwa finansowego. Byłaby to praktyka ułatwiająca udowodnienie przez instytucję obowiązaną, że nie doszło po jej stronie do nadużycia w tym zakresie.

Instytucje obowiązane, realizując obowiązek określony w art. 33 ust. 2 ustawy, zobligowane są do rozpoznania ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanego ze stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną oraz oceny poziomu rozpoznanego ryzyka. Rozpoznanie i ocena ryzyka następuje z uwzględnieniem w szczególności:

• rodzaju klienta;
• obszaru geograficznego;
• przeznaczenia rachunku;
• rodzaju produktów, usług i sposobów ich dystrybucji;
• poziomu wartości majątkowych deponowanych przez klienta lub wartości przeprowadzonych transakcji;
• celu, regularności lub czasu trwania stosunków gospodarczych.

Należy podkreślić, że również od poziomu rozpoznanego ryzyka zależy, jakie środki bezpieczeństwa finansowego zastosuje instytucja obowiązana.

Instytucje obowiązane stosują określone w ustawie środki bezpieczeństwa finansowego
w przypadkach określonych w art. 35 ustawy. Dotyczy to m.in. sytuacji nawiązania stosunków gospodarczych z klientem. Fakt, że zgodnie z art. 33 ust. 4 instytucje obowiązane stosują środki bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością uwzględniającymi rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną oraz jego ocenę nie zwalnia żadnej instytucji obowiązanej z obowiązku zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego. W przypadku nawiązywania stosunków gospodarczych z klientem, instytucja obowiązana zobligowana jest do zastosowania wszystkich wskazanych w ustawie środków bezpieczeństwa finansowego, mając jedynie możliwość zmiany intensywności i zakresu ich stosowania w zależności od ryzyka, jakie generuje dany klient lub transakcja okazjonalna.

Bezwzględnym obowiązkiem każdej instytucji obowiązanej, w przypadku niemożności zastosowania jednego ze środków bezpieczeństwa finansowego, o których mowa w art. 34 ust. 1 ustawy, jest m.in. nienawiązywanie stosunków gospodarczych z klientem lub rozwiązanie istniejących relacji, a także nieprzeprowadzanie transakcji za pośrednictwem rachunku bankowego oraz rozważenie, czy nie zachodzą przesłanki określone w art. 41 ust. 2 ustawy.

Rezygnacja z nawiązania stosunku gospodarczego lub decyzja o rozwiązaniu stosunku gospodarczego nie może być jednak podyktowana jedynie faktem, że podmiot należy do grupy klientów o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy i finansowania terroryzmu (zgodnie
z wytycznymi Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego[1]). Każda decyzja dotycząca takiego klienta powinna zostać oparta na indywidualnej analizie. Instytucje obowiązane mogą rozważyć w powyższych sytuacjach podwyższonego ryzyka podjęcie czynności mających na celu:

• dostosowanie poziomu i intensywności monitoringu w sposób współmierny do ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu związanego z klientem,
• oferowanie wyłącznie podstawowych produktów i usług finansowych, które ograniczają możliwość nadużywania tych produktów i usług przez użytkowników do celów związanych z przestępstwami finansowymi. Takie podstawowe produkty i usługi mogą również ułatwić instytucjom identyfikację nietypowych transakcji lub schematów transakcji, w tym niezamierzonego wykorzystania produktu; ważne jest jednak, aby wszelkie ograniczenia były proporcjonalne i nie ograniczały w sposób nieuzasadniony lub niepotrzebny dostępu klientów do produktów i usług finansowych;
• dokonanie skutecznej weryfikacji i dokumentacji tożsamości, w przypadku klienta, będącego osobą fizyczną, o statusie podwyższonego ryzyka.

W ocenie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej ustawa daje instytucjom obowiązanym możliwość wyboru metod i sposobów realizacji nałożonych przez ustawę obowiązków. Ważne jest, aby przez ich realizację osiągnięty został cel ustawy, jakim jest przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Za prawidłową realizację powyższych obowiązków w tym za prawidłowe zarządzanie ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu oraz za podejmowanie decyzji o poziomie przypisanego ryzyka, a w konsekwencji decyzji o nawiązaniu lub odmowie nawiązania relacji
z klientem odpowiadają tylko i wyłącznie instytucje obowiązane.

Generalny Inspektor Informacji Finansowej nie ma ustawowej legitymacji do ingerencji
w powyższe decyzje instytucji obowiązanych, w szczególności nie może wpływać na ich zmianę, ale ma wpływ i będzie reagował w przypadku, gdy pojawią się systemowe problemy
w instytucjach obowiązanych z oceną ryzyka klientów, prowadzące do wykluczania całych ich kategorii ze stosunków gospodarczych.

GIIF nie ma również wpływu na politykę biznesową instytucji obowiązanych i ich relacje
z poszczególnymi klientami. Działania instytucji obowiązanych w tym zakresie nie podlegają ocenie i nadzorowi Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.

Zadaniem GIIF w tym zakresie – jako organu przeprowadzającego kontrole – jest natomiast ocena prawidłowości realizacji określonych w ustawie obowiązków oraz zgodności działalności instytucji obowiązanych z przepisami w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Treść niniejszego komunikatu skonsultowano z Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego.