Mając na względzie powtarzające się w ostatnim czasie przypadki udzielania odmowy ambasadom i urzędom konsularnym państw trzecich, przedstawicielstwom organizacji międzynarodowych mających siedzibę w Polsce, jak również członkom ich personelu, dostępu  do usług bankowych Ministerstwo Spraw Zagranicznych przygotowało informacje dotyczące statusu ww. podmiotów oraz ich personelu w Polsce. 

Szczególny status w Polsce 

Ambasady (zwane także misjami lub przedstawicielstwami dyplomatycznymi), urzędy  konsularne (konsulaty) państw obcych oraz przedstawicielstwa organizacji międzynarodowych (zwane również biurami, delegaturami itp.) są podmiotami reprezentującymi dane państwo /organizację w Polsce¹. 

W związku z tym przysługuje im w Polsce szczególny status wynikający z przepisów prawa międzynarodowego. Również osoby stanowiące delegowany personel tych podmiotów, aby  mogły w sposób nieskrępowany realizować powierzone im funkcje oraz członkowie ich rodzin przebywający wraz z nimi w Polsce, korzystają ze szczególnego statusu, w tym należnych im przywilejów i immunitetów.  

W odniesieniu do ambasad oraz urzędów konsularnych państw obcych, jak również ich personelu wspomniane przepisy zawarte są w Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r. (dalej „KWSD”) oraz Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 r. (dalej „KWSK”). Status w Polsce przedstawicielstw organizacji międzynarodowych określają z kolei umowy międzynarodowe zawarte przez Polskę z daną organizacją (tzw. hosting agreements). Ze względu na ich wagę powyższe umowy mają w  polskim prawie status umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w  ustawie, co zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP oznacza że mają one „pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić 
z umową”.  

Wspomniane umowy międzynarodowe przyznają ww. podmiotom oraz ich personelowi szereg przywilejów i immunitetów oraz nakładają na państwa przyjmujące szereg zobowiązań, w tym w  szczególności do udzielenia misjom dyplomatycznym oraz urzędom konsularnym państw obcych wszelkich ułatwień w wykonywaniu ich funkcji.

Zgodnie z art. 25 KWSD oraz  art. 28 KWSK władze państwa przyjmującego powinny dokładać wszelkich starań, aby misja dyplomatyczna lub urząd konsularny państwa obcego mogły wykonywać powierzone im funkcje w bezpiecznych warunkach i w sposób nieskrępowany, gdyż wszelkie uchybienia w tym zakresie mogą się spotkać z zarzutami ze strony państwa wysyłającego o nieprzestrzegania zobowiązań międzynarodowych. Analogiczne postanowienia zawierają również wspomniane hosting agreements w odniesieniu do przedstawicielstw organizacji międzynarodowych. 

Dostęp do usług bankowych
Jednym z warunków wykonywania funkcji w Polsce przez wspomniane podmioty, zaś w  przypadku ich personelu, normalnego funkcjonowania w Polsce, jest możliwość dostępu do usług świadczonych przez banki (w szczególności otwieranie rachunków bankowych i  dokonywanie za ich pośrednictwem transakcji finansowych). A zatem nieuzasadnione ograniczanie ww. podmiotom dostępu do usług banków narażałoby Polskę na  zarzut naruszania 25 KWSD oraz art. 28 KWSK.

Ponadto na podstawie art. 22 KWSD oraz art. 31 KWSK pomieszczenia zarówno misji dyplomatycznej oraz urzędu konsularnego a także mienie ruchome i nieruchome misji lub urzędu korzystają z  immunitetu nietykalności. W praktyce oznacza to, że pomieszczenia misji oraz urzędu konsularnego są wolne od wszelkiej ingerencji administracyjnej i sądowej państwa przyjmującego, od egzekucji, środków zabezpieczających, rekwizycji, zajęcia, wywłaszczenia lub innych form przymusowego zatrzymania. Z analogicznej ochrony korzysta mienie przedstawiciela dyplomatycznego konieczne do wykonywania funkcji w  państwie przyjmującym (art. 30 ust. 2 KWSD). 

Nietykalność kont bankowych
Mimo, że Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r. wprost nie reguluje kwestii nietykalności kont bankowych misji dyplomatycznych oraz członków jej personelu, to zgodnie z normami zwyczajowego praw międzynarodowego i powszechną praktyką państw, środki zgromadzone na rachunku bankowym nie podlegają jakiejkolwiek formie zajęcia lub egzekucji. Powyższe dotyczy również środków finansowych na rachunkach bankowych przedstawicielstw organizacji międzynarodowych w Polsce. 

Tak więc, ze względu na immunitet egzekucyjny, który  - w przeciwieństwie do immunitetu jurysdykcyjnego – ma charakter absolutny i nieograniczony – zajęcie rachunku bankowego misji dyplomatycznej jest sprzeczne z prawem międzynarodowym. 

Rodzi to jednak wiele problemów w praktyce: dla przykładu można wskazać wydawane przez krajowe sądy pracy wyroki zasądzające od ambasad – pracodawców naruszających prawo pracy i ubezpieczeń społecznych należności pieniężne/odszkodowania na rzecz ich pracowników lokalnych. Z uwagi na wspomniany immunitet realizacja wyroku  (wypłata zasądzonych środków) zależy w  istocie od dobrej woli placówki.  Podkreślić jednak należy, że w takim przypadku, kiedy państwo obce odmawia wykonania prawomocnego orzeczenia sądu państwa przyjmującego, MSZ tego państwa może podjąć stosowne działania na drodze dyplomatycznej - nie posiada jednak instrumentów prawnych umożliwiających przymusową egzekucję wyroku. W  praktyce zdarzały się jednak przypadki, że komornik – dysponując orzeczeniem sądowym zaopatrzonym w klauzulę wykonalności – skutecznie dokonywał zajęcia rachunku bankowego. W takich przypadkach MSZ zawsze reaguje, wskazując na naruszanie immunitetu egzekucyjnego państwa obcego.

Szczególny tytuł pobytowy personelu  
Zgodnie z regulacjami wewnętrznymi szeregu banków, warunkiem korzystania przez cudzoziemca z ich usług jest legitymowanie się przez nich dokumentem poświadczającym prawo do pobytu w Polsce. 

W związku z tym, należy zwrócić uwagę, że osoby stanowiące personel ambasad, konsulatów lub przedstawicielstw organizacji międzynarodowych, jak również członkowie ich rodzin przebywający wraz z nimi w Polsce, z uwagi na ich szczególny status w Polsce, uprawnione są do posługiwania się dokumentem potwierdzającym ich status oraz prawo pobytu w  Polsce wydawanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP (tzw. legitymacja MSZ). 

Dokument ten wydawany jest na podstawie art. 61 ustawy o  cudzoziemcach z 12 grudnia 2013 r. (Dz. U. z 2024 r. poz. 769), który stanowi, że „członkom misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych oraz innym osobom zrównanym z nimi na podstawie ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych minister właściwy do spraw zagranicznych wydaje dokumenty potwierdzające pełnienie funkcji, a członkom ich rodzin pozostającym z nimi we wspólnocie domowej dokumenty określające ich status”. 

Legitymacja MSZ stanowi tytuł pobytowy w Polsce, bowiem zgodnie z art. 62 ustawy, „dokumenty, o których mowa w art. 61, uprawniają do wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i pobytu na tym terytorium”. Wzór legitymacji (w zał.) określają przepisy rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie wiz oraz dokumentów potwierdzających pełnienie funkcji członków misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych z 8 kwietnia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 535), wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w art. 63 ustawy.

Podsumowanie
MSZ zwraca się z prośbą o rozpatrywanie przez banki wniosków ambasad i urzędów konsularnych państw obcych, przedstawicielstw organizacji międzynarodowych w Polsce, jak również ich personelu i członków ich rodzin o dostęp do ich usług, z uwzględnieniem przedstawionych wyżej informacji dotyczących szczególnego statusu wspomnianych podmiotów i osób w Polsce. 

Ponadto, o ile zachodzi taka potrzeba, MSZ zwraca się o rozważanie uzupełnienia wykazów tytułów pobytowych uprawniających cudzoziemców do korzystania z usług bankowych o  dokument, o którym mowa w art. 61 ustawy o cudzoziemcach. 

W przypadku wątpliwości Protokół Dyplomatyczny MSZ służy pomocą w wyjaśnianiu statusu misji, urzędów lub przedstawicielstw organizacji międzynarodowych, ich personelu i członków rodzin, przebywających we wspólnym gospodarstwie domowym.

Publikacja została opracowana przez Departament Protokołu Dyplomatycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. 
Protokół Dyplomatyczny
Ministerstwo Spraw Zagranicznych 
PD.Sekretariat@msz.gov.pl
tel. (22) 523 92 20

Ponadto, Generalny Inspektor Informacji Finansowej przypomina, że jako państwo członkowskie Unii Europejskiej Rzeczpospolita Polska zobowiązana jest do transpozycji unijnych regulacji związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu do prawa krajowego. W związku z tym instytucje obowiązane, w tym banki działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zobowiązane są do przestrzegania ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, dalej ustawa AML, implementującej do porządku krajowego te unijne regulacje.

Ustawa AML w art. 44 ust. 1 nakazuje obligatoryjnie stosować wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego w przypadku stosunków gospodarczych lub transakcji związanych z państwem trzecim wysokiego ryzyka, zidentyfikowanym przez Komisję Europejską w akcie delegowanym przyjętym na podstawie art. 9 dyrektywy 2015/849. Przepisy ww. dyrektywy definiują państwa trzecie wysokiego ryzyka jako państwa, które mają strategiczne braki w swoich systemach AML/CFT (Motyw 22). Lista tych państw została określona rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2016/1675 z dnia 14 lipca 2016 r. uzupełniającym dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 przez wskazanie państw trzecich wysokiego ryzyka mających strategiczne braki i jest aktualizowana kolejnymi rozporządzeniami delegowanymi Komisji.

Dodatkowo, na podstawie art. 43 ust. 1 instytucje obowiązane stosują wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego każdorazowo w przypadkach podwyższonego ryzyka. Zgodnie z art. 43 ust. 2 pkt 10, o podwyższonym ryzyku może świadczyć m. in. powiązanie stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z: 
a) państwem trzecim wysokiego ryzyka, tj. państwem identyfikowanym na podstawie informacji pochodzących z wiarygodnych źródeł, w tym raportów z ewaluacji krajowych systemów AML/CFT przeprowadzanych przez Grupę Specjalną do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF) oraz organy lub organizacje z nią powiązane, jako nieposiadające skutecznego systemu AML/CFT lub posiadające znaczące braki w tym systemie,
b) państwem określanym przez wiarygodne źródła jako państwo o wysokim poziomie korupcji lub innego rodzaju działalności przestępczej, państwo finansujące lub wspierające popełnianie czynów o charakterze terrorystycznym, lub z którym łączona jest działalność organizacji o charakterze terrorystycznym,
c) państwem, w stosunku do którego ONZ lub UE podjęły decyzję o nałożeniu sankcji lub szczególnych środków ograniczających.

W związku z tym, w celu określenia podwyższonego ryzyka, instytucje obowiązane w swojej działalności mogą brać pod uwagę m. in.: 

• listy państw wysokiego ryzyka objętych zwiększonym monitorowaniem, publikowane przez FATF²,  
• wykazy krajów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową/rajów podatkowych (np. wykaz ujęty w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych, wydawanym na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych, wykaz ujęty w Konkluzjach Rady w sprawie unijnego wykazu jurysdykcji niechętnych współpracy do celów podatkowych), 
• publikowany na stronie OECD wykaz państw, które nie przyjęły przepisów w zakresie CRS³,
• Bazylejski Indeks AML (Basel AML Index)⁴, 
• Indeks Percepcji Korupcji (Corruption Perception Index) publikowany przez Transparency International⁵, 
• Globalny Indeks Przestępczości Zorganizowanej (Global Organised Crime Index)⁶, 
• listy krajów wspierających terroryzm publikowane przez Departament Stanu USA⁷.  

Wszystkie czynności instytucji obowiązanych w stosunku ambasad, konsulatów oraz przedstawicielstw organizacji międzynarodowych, oraz ich personelu w Polsce powinny uwzględniać ww. regulacje prawne. 
 

¹ Lista ambasad i urzędów konsularnych państwo obcych, przedstawicielstw organizacji międzynarodowych oraz ich personelu dostępna jest na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych, pod adresem: https://www.gov.pl/web/dyplomacja/misje-dyplomatyczne-urzedy-konsularne-i-organizacje-miedzynarodowe-w-polsce 
² The Financial Action Task Force - https://www.fatf-gafi.org/en/home.html
³ CRS Common Reporting Standard to wytyczne opracowane przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju „OECD” dotyczące globalnego standardu w zakresie automatycznej wymiany informacji w sprawach podatkowych, wprowadzone Dyrektywą Rady nr 2014/107/UE zmieniająca Dyrektywę Rady z dnia 15 lutego 2011 roku nr 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania; https://www.gov.pl/web/finanse/lista-panstw-uczestniczacych-crs
⁴ https://index.baselgovernance.org/
⁵ https://www.transparency.org/en/cpi/2023
⁶ https://ocindex.net/ 
⁷ https://www.state.gov/state-sponsors-of-terrorism/