Państwa członkowskie Unii Europejskiej zmagają się problemem efektywnej ściągalności podatków, zwłaszcza w zakresie podatku od towarów i usług (VAT). Oszacowanie skali unikania opodatkowania jest niełatwym zadaniem, z czego zapewne wynikał dotychczasowy brak publikacji danych na ten temat. Celem tej analizy jest identyfikacja czynników wpływających na poziom luki VAT w krajach Unii Europejskiej w oparciu o badanie panelowe. Efektywność systemu podatkowego oraz kondycja makroekonomiczna gospodarki może wpływać na wielkość luki podatku od towarów i usług, ale te aspekty nie wyjaśniają w pełni analizowanego zjawiska. Jakość instytucji oraz zaufanie społeczne do państwa mogą także przyczynić się do bardziej efektywnej ściągalności podatków. Z drugiej strony, czynniki powszechnie uważane za istotne w analizowaniu luki VAT nie znalazły potwierdzenia w badaniu empirycznym, tj. liczba stawek VAT czy ich rozpiętość, co wskazuje na brak uzasadnienia dla powtarzanej od lat rekomendacji w zakresie podjęcia przez Polskę działań w celu ograniczenia stosowania obniżonych stawek VAT. Dokładne zrozumienie mechanizmu powstawania luki podatkowej umożliwia dobór odpowiednich narzędzi polityki gospodarczej, które doprowadzą do zmniejszenia skali zjawiska. Systematyczne gromadzenie danych statystycznych pozwalających na prowadzenie rzetelnych, regularnych analiz oraz współpraca międzyinstytucjonalna w zakresie wykrywania oszustw podatkowych może znacząco wpłynąć na ograniczenie nadużyć w zakresie prawa podatkowego. Ponadto, popularyzacja transakcji bezgotówkowych, elektroniczny rejestr faktur i paragonów oraz zwiększenie przejrzystości działalności instytucji publicznych istotnie zmniejszyłoby poziom luki VAT.

The EU Member States face the problem of ineffective tax collection, especially in the case of VAT. It is a challenge to assess the scale of tax evasion which probably explains the lack of data published so far. This paper aims to identify determinants of VAT gap in the EU Member States based on a panel analysis. Effectiveness of tax system or macroeconomic condition may influence the size of VAT gap but do not explain this phenomenon comprehensively. The quality of institutions and social trust may also improve the effectiveness of tax collection. On the other hand, factors commonly considered as crucial in the VAT gap analyses did not confirm to be significant in the empirical research, e.g. number of VAT rates or their spread, which indicates no justification for the recommendation repeated for years that Poland should limit the use of  reduced VAT rates. The in-depth understanding of VAT gap mechanism allowes to choose proper policy tools to reduce the scale of this phenomenon. Systematic data collection, reliable research and interinstitutional cooperation in the area of tax fraud may significantly limit misbehaviours related to the tax law. Moreover, common cashless payments, electronic register of invoices and receipts as well as an increase in transparency of public institutions activities could substantially reduce the scale of VAT gap.