Państwowa Agencja Atomistyki

Kolejny już raz w rocznicę urodzin Marii Skłodowskiej-Curie, obchodzimy Europejski Dzień Radonu. Ustanowiony został w 2015 r. z inicjatywy Europejskiego Stowarzyszenia Radonowego (European Radon Association) i ma na celu zwiększenie świadomości na temat występowania radonu i konsekwencji zdrowotnuch jego pojawiania się.

Co to jest radon ?

Pierwiastki promieniotwórcze naturalnie występują w skorupie ziemskiej. Jednym z takich pierwiastków jest promieniotwórczy rad – odkryty przez naszą rodaczkę Marię Skłodowską-Curie. Rad, rozpadając się, emituje gaz szlachetny – radon, który również jest promieniotwórczy.

Radon jest niewidoczny, nie ma zapachu ani smaku. Dobrze rozpuszcza się w wodzie i innych cieczach. Rozpada się z okresem półrozpadu 3,8 dnia, tworząc tak zwany szereg krótkożyciowych pochodnych, w tym między innymi izotopy polonu, bizmutu i ołowiu. One również są promieniotwórcze.

 

W przyrodzie najczęściej spotykamy izotop Radon-222, (oznaczony symbolem ²²²Rn).  Jego krótkożyciowe produkty rozpadu odpowiadają za niemal połowę dawki promieniowania jonizującego otrzymywaną przez mieszkańców Polski od źródeł naturalnych.

Dlaczego radon może być niebezpieczny ?

Sam radon nie wpływa bezpośrednio na nasz organizm. Natomiast jego krótkożyciowe pochodne, czyli izotopy promieniotwórcze, które powstają w wyniku rozpadu radonu, mogą wnikać do naszego układu oddechowego jako pyły.

Tam może nastąpić ich rozpad promieniotwórczy. W ten sposób mogą zwiększać ryzyko występowania nowotworów płuc.

Radon w budynkach

Radon może być obecny w każdym budynku i mieszkaniu. Dostaje się wraz z powietrzem zasysanym z gruntu przez szczeliny w fundamentach, mury budynku, studzienki kanalizacyjne, nieszczelności wokół rur kanalizacyjnych, z materiałów budowlanych itd.

Z punktu widzenia budowy nowych domów zalecane jest zbadanie terenu, na którym chce się budować i ocenić ryzyko radonowe w budynkach na podstawie stężenia radonu w powietrzu glebowym i wyznaczenie potencjału radonowego terenu, na którym budynek będzie wznoszony.

Zgodnie z ustawą z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1792) poziom odniesienia dla średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi wynosi 300 Bq/m³ (bekereli na metr sześcienny). Przepisy prawa budowlanego (rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, Dz. U. z 2019 r. poz. 1065) obligują do takiego projektowania budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi, aby średnioroczne stężenia promieniotwórcze radonu w pomieszczeniach tych budynków nie przekraczało ww. poziomu odniesienia.

Porad w zakresie:

• narażenia na radon w pomieszczeniach oraz związanych z narażeniem na radon zagrożeń dla zdrowia,
• znaczenia przeprowadzania pomiarów radonu,
• dostępnych środków technicznych służących ograniczeniu występujących stężeń radonu

udziela Główny Inspektorat Sanitarny.

Radon w wodzie

Ze względu na stosunkowo wysoką rozpuszczalność, radon może także trafiać do wody pitnej i żywności.

W Polsce wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia ludzi w aspekcie zawartości substancji promieniotwórczych określone zostały w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. (Dz. U. 2017 poz. 2294). Zgodnie z nimi, umownie przyjęto następującą wartość graniczną dla radonu w wodzie pitnej jako poziom referencyjny równy 100 Bq/l.

Radon w miejscach pracy

Największą grupą zawodową w Polsce narażoną na podwyższoną ekspozycję radonową są górnicy.

Narażenie radiacyjne powodowane przez radon występuje przede wszystkim w zamkniętych przestrzeniach o słabej wentylacji. Tak więc miejscami szczególnie zagrożonymi podwyższonym promieniowaniem jonizującym, wywołanymi promieniotwórczością naturalną, są kopalnie, głównie rud uranowych i metali, ale również węgla kamiennego.

Głównym źródłem narażenia radiacyjnego górników w kopalniach są: radon i pochodne jego rozpadu w powietrzu kopalnianym w wyrobiskach górniczych. Podwyższona promieniotwórczość w kopalniach przez naturalne izotopy promieniotwórcze wynika także z dużej zawartości głównie radu  ²²⁶Ra zawartego w skałach górotworu. Ponadto dużą promieniotwórczością odznaczają się wody kopalniane krążące w obrębie węglonośnych utworów skalnych, a także wytrącające się z nich osady.

Zgodnie z ustawą – Prawo atomowe, poziom odniesienia dla średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w powietrzu w miejscach pracy wewnątrz pomieszczeń wynosi 300 Bq/m³. Kierownicy jednostek organizacyjnych wykonujących działalność, w której występują miejsca pracy:

• zlokalizowane wewnątrz pomieszczeń na poziomie parteru lub piwnicy na terenach, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu w znacznej liczbie budynków może przekroczyć ww. poziom odniesienia,
• pod ziemią,
• związane z uzdatnianiem wód podziemnych na terenach, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu w znacznej liczbie budynków może przekroczyć ww. poziom odniesienia

– muszą zapewnić w tych miejscach pracy pomiar stężenia radonu lub stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu.

Jak zabezpieczyć się przed radonem?

Radonu nie da się wyeliminować z naszego otoczenia. Gaz ten przedostaje się do budynku przez szczeliny w fundamencie. Istotne zatem jest uszczelnienie tych obszarów. Najprostszą metodą obniżenia stężenia radonu w domu jest częste otwieranie okien. Pomocna może być również intensywna wentylacja pomieszczeń.

Aby móc obniżyć podwyższone stężenie radonu w domach, istotne jest ustalenie skąd i którędy wnika on do wnętrza różnych pomieszczeń. Dzięki wyposażeniu w przyrządy pomiarowe można określać zarówno średnią wartość z ostatnich trzech miesięcy, jak i krótkoterminową z ostatnich siedmiu dni w wybranych pomieszczeniach.

W przypadku, gdy główną przyczyną przekroczenia wartości granicznej są materiały budowlane, należy podjąć działania powodujące zmniejszenie tej wartości, np.  poprzez zwiększenie wymiany powietrza za pomocą mechanicznego systemu wentylacyjnego albo zastosowanie odpowiednich rodzajów pokrycia ścian.