Polska w RPA

1.1. Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, języki urzędowe

Położenie geograficzne:  Republika Południowej Afryki jest najdalej na południe wysuniętym państwem w Afryce, z trzech stron otoczonym przez oceany (Ocean Atlantycki na zachodzie i Ocean Indyjski na wschodzie). Linia brzegowa ma 2.798 km. Większości rzek w RPA znajduje swe źródła w Górach Smoczych i płynie głównie na wschód i południe w kierunku Oceanu Indyjskiego. Najdłuższą z nich, jest rzeka Oranje, o długości 1.860 km, uchodząca na zachodzi do Oceanu Atlantyckiego.

Na terenie Republiki Południowej Afryki występuje ponad 20.000 gatunków roślin, co stanowi około 10% wszystkich poznanych roślin na świecie. Wiele spośród nich to gatunki endemicznie, które najczęściej występują w Prowincji Przylądkowej. W RPA można spotkać pierwszą trójkę największych ssaków, czyli słonia afrykańskiego, nosorożca białego i hipopotama, jak również najwyższego czyli żyrafę. W kraju tym występują również największe koty afrykańskie: lwy, lamparty i gepardy. Wśród ponad 800 gatunków ptaków w RPA znajduje się największy czyli struś i najcięższy latający czyli drop olbrzymi. Oprócz tego można zobaczyć flamingi, papugi, orły. U południowych wybrzeży kraju, głównie w rejonie Przylądka Dobrej Nadziei naliczono około 170.000 dzikich pingwinów. W wodach Oceanów Atlantyckiego i Indyjskiego występuje kilkanaście gatunków rekinów.

RPA graniczy z Namibią (967 km granicy), Botswaną (1.840 km), Zimbabwe (225 km), Mozambikiem (491 km) oraz Królestwami Suazi (430 km) i Lesotho (909 km, Lesotho jest wewnętrzną enklawą otoczoną przez terytorium RPA).

Ludność: Oficjalna liczba ludności wynos około 55,00 mln ( Główny Urząd Statystyczny RPA). Faktycznie RPA zamieszkuje znacznie więcej ludności, gdyż w kraju tym przebywa na stałe liczna grupa legalnych i nielegalnych imigrantów szacowna na 4-8 mln ludzi). Około 74,4% obywateli RPA jest pochodzenia afrykańskiego, 14,3% europejskiego (w tym Afrykanerzy), 8% to ludność etnicznie mieszana (tzw. Kolorowi), zaś 2,5% jest pochodzenia azjatyckiego, głównie indyjskiego.

Obszar: Kraj zajmuje powierzchnię 1.219.912 km(2).

Stolica: Stolicą kraju jest Pretoria (około 2,95 mln mieszkańców, GUS RPA), a główne miasta to Johannesburg, Kapsztad, Durban i Port Elizabeth.

Języki urzędowe: Od momentu zakończenia apartheidu w RPA obowiązuje 11 języków urzędowych: angielski, afrikaans, isiNdebele, isiXhosa, isiZulu, sePedi, seSotho, seTswana, siSwati, tshiVenda, xiTsonga. Szacuje się, że około 0,7% czarnej i 59,1% białej populacji posługuje się na co dzień językiem afrikaans. Językiem angielskim, natomiast jako ojczystym posługuje się około 0,5% czarnej i 39,3 % białej populacji. Podział na języki z grupy bantu używane przez czarną ludność przedstawia się następująco: ok. 2,0 % isiNdebele, 22,3 % isiXhosa, 30,1 % isiZulu, 11,9 % sePedi, 10,0 % seSotho, 10,3 % seTswana, 3,4 % siSwati, 2,9 % tshiVenda a 5,6 % xiTsonga. Język angielski jest powszechnie rozumiany przez mieszkańców i służy do komunikacji pomiędzy różnymi grupami etnicznymi.

1.2. Warunki klimatyczne

Ogromną większość terytorium RPA stanowi płaskowyż tzw. highveld (wyniesiony znacznie ponad 1.000 m n.p.m.), gdzie panuje klimat suchy lub bardzo suchy. Północnowschodnia część kraju (okolice Parku Krugera) – tzw. lowveld oraz wybrzeże Oceanu Indyjskiego – to tereny o klimacie subtropikalnym. Najbliższe okolice Kapsztadu, jak również nieco dalsze wybrzeża Zachodniej Prowincji Przylądkowej (Western Cape Province) charakteryzują się klimatem określanym mianem semi-śródziemnomorskiego, zaś wybrzeża Oceanu Atlantyckiego – to tereny półpustynne i pustynne. W centralnej, północnej i wschodniej części RPA występują pasma górskie, z których najwyższe są Góry Smocze (Drakensberg) sięgające 3,5 tys. m n.p.m. – panuje tam klimat górski i wysokogórski. Położenie RPA na półkuli południowej powoduje, że pory roku występują odwrotnie do Europy. Między czerwcem a sierpniem, w Górach Smoczych i na wyżynie Highveld w Johannesburgu położonym na wysokości 1753 m n.p.m. nierzadko leży śnieg. Generalnie, lato na przeważającym obszarze RPA jest ciepłe lub upalne, z okresowymi (często bardzo obfitymi) opadami deszczu i gwałtownymi burzami, zaś zimy suche i chłodne.

1.3. Główne bogactwa naturalne

Południowa Afryka jest bardzo zasobna w bogactwa naturalne. RPA jest jednym z największych światowych producentów złota, platyny, rud chromu, wanadu i manganu. Pod względem wydobycia innych  surowców mineralnych np. w wydobyciu diamentów zajmuje 5 miejsce w świecie, uranu – 9, węgla – 6, niklu – 10, żelaza – 8. Pięć podstawowych surowców mineralnych kraju (platyna, złoto, węgiel kamienny, diamenty oraz ruda żelaza) przynosi RPA około 30,0% wpływów eksportowych.

1.4. System walutowy, kurs i wymiana

Waluta: rand południowoafrykański (ZAR), 1 ZAR = 100 centów. Rand jest walutą wymienialną.

1.5. Religia

RPA jest państwem wielowyznaniowym: chrześcijanie (w głównej mierze protestanci) stanowią około 68% ludności kraju, animiści - 28%, hinduiści - 2,1%, muzułmanie - 1,4%.

1.6. Wykaz świąt państwowych i dni wolnych od pracy w 2022 r.

a) 1 stycznia - Nowy Rok
b) 21 marca - Dzień Praw Człowieka
c) 15 kwietnia - Wielki Piątek*
d) 18 kwietnia - Poniedziałek Wielkanocny/Dzień Rodziny*
e) 27 kwietnia - Dzień Wolności
f) 1 maja - Święto Pracy
g) 16 czerwca - Dzień Młodzieży
h) 9 sierpnia - Narodowy Dzień Kobiet
i) 24 września - Dzień Dziedzictwa Narodowego
j) 1 listopada – Dzień wyborów lokalnych
k) 16 grudnia - Dzień Pojednania
l) 25 grudnia - Boże Narodzenie
ł) 26 grudnia - Dzień Dobrej Woli
*Święto ruchome
Jeśli dzień świąteczny wypada w niedzielę, dniem wolnym jest kolejny

1.7. Infrastruktura transportowa (przejścia graniczne, lotniska, porty)

Międzynarodowe porty lotnicze w Johannesburgu, Kapsztadzie i Durbanie łączą RPA ze światem, a lotniska lokalne obsługują mniejsze ośrodki miejskie - Bloemfontein, East London, George, Port Elizabeth, Upington, Kimberly i Polokwane. Południowa Afryka posiada siedem portów: Kapsztad, Durban, East London, Mossel Bay, Port Elizabeth i Richards Bay. Jest to największy, najlepiej wyposażony i najbardziej wydajny system portowy na całym afrykańskim kontynencie. Porty te służą nie tylko jako kanały przesyłowe dla importu i eksportu z RPA oraz sąsiednich państw ale również jako węzeł komunikacyjny dla wymiany handlowej z i do wschodnich oraz zachodnich wybrzeży Afryki.

1.8. Obowiązek wizowy

Obywatele RP mający paszporty zwykłe mogą wjeżdżać bez wiz i przebywać na terytorium Republiki Południowej Afryki jednorazowo do 30 dni. Osoby udające się na pobyt dłuższy lub w celu podjęcia pracy są obowiązane posiadać wizę, którą można uzyskać w każdej placówce dyplomatyczno-konsularnej RPA za granicą. Na przejściach granicznych RPA wizy nie są wydawane. Przy wjeździe wymagany okres ważności paszportu powinien być dłuższy od okresu ważności wizy co najmniej o 6 miesięcy. Przekraczając granicę, należy okazać bilet powrotny. Nie ma obowiązku udokumentowania określonej kwoty pieniędzy na każdy dzień pobytu, ale przy ubieganiu się o wizę oraz przy wjeździe może być wymagane okazanie zaproszenia lub rezerwacji hotelowej. W paszporcie musi być co najmniej jedna strona przeznaczona na wizy, całkowicie wolna od wszelkich stempli, wiz itp. Przy wjeździe władze imigracyjne zamieszczają w paszporcie podróżnego zezwolenie na pobyt w RPA (do 30 dni) w postaci naklejki. Brak wolnej strony w paszporcie powoduje odmowę wjazdu do RPA i bezwarunkowy powrót pasażera do miejsca, z którego rozpoczął podróż.

2.1. Ustrój polityczny

Republika Południowej Afryki jest państwem unitarnym podzielonym na 9 prowincji, o demokratyczno-parlamentarnej formie rządów. Głową o państwa jest prezydent, który jest także szefem rządu. Oprócz prezydenta w skład gabinetu wchodzi wiceprezydent i ministrowie, powoływani przez prezydenta spośród członków Zgromadzenia Narodowego. Konstytucja przewiduje powołanie tylko dwóch ministrów niebędących parlamentarzystami. Prezydent powoływany jest w wyborach pośrednich spośród członków Zgromadzenia Narodowego przez połączone izby parlamentu: niższej (Zgromadzenia Narodowego) oraz wyższej (Narodowej Rady Prowincji). Izbę niższą powołuje się w wyborach powszechnych w okręgach wielo-mandatowych i na zasadzie proporcjonalności. Izbę wyższą – Narodową Radę Prowincji – powołują lokalne parlamenty każdej z 9 prowincji.

2.2. Władza ustawodawcza 

Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament z siedzibą w Kapsztadzie. Składa się on z izby deputowanych – Zgromadzenia Narodowego (National Assembly) oraz Krajowej Rady Prowincji (National Council of Provinces). Krajowa Rada Prowincji (90- osobowa izba samorządowa) zastąpiła funkcjonujący do 1997 r. Senat. W skład Rady wchodzą 10-osobowe delegacje każdej z 9 prowincji z ich premierami na czele oraz bez prawa głosu delegacja Zrzeszenia Władz Lokalnych (SALGA). Delegaci wyłaniani są przez zgromadzenia (sejmiki) poszczególnych prowincji. Zgromadzenie Narodowe liczy, wg zapisów konstytucji, od 350 do 400 członków, wybieranych na pięcioletnią kadencję. Połowa miejsc obsadzana jest z partyjnych list krajowych, druga – z list regionalnych. Do prerogatyw niższej izby parlamentu należy m.in. wybór prezydenta kraju, uchwalanie ustaw, kontrola władzy wykonawczej.

Pierwsze ogólnonarodowe, demokratyczne wybory w 1994 r. wygrał  Afrykański Kongres Narodowy (do 1994 r. główna partia opozycyjna przeciw białemu rządowi kraju), który od tej pory pozostaje  partią rządzącą, uzyskującą ponad 60% głosów we wszystkich wyborach powszechnych.

Pomimo absolutnej większość głosów i miejsc w parlamencie ze względów polityczno- praktycznych Afrykański Kongres Narodowy (ANC) rządzi w koalicji z Partią Komunistyczną oraz największym ugrupowaniem związków zawodowych w kraju, Kongresem Związków Zawodowych RPA (COSATU). W ostatnich wyborach powszechnych i prowincjonalnych, które miały miejsce w maju 2019 r., ANC uzyskał 57,50% głosów, wyprzedzając oficjalną opozycję – Partię Demokratyczną - która otrzymała 20,77% głosów. Trzecim ugrupowaniem, które uzyskało dwucyfrowy wynik wyborczy (10,8%) było Economic Freedom Fighters (EFF). Frekwencja wyborcza wyniosła 66%. Większość miejsc w Zgromadzeniu Narodowym (230 mandatów) posiada ANC, podczas gdy Partia Demokratyczna ma 84 mandaty, a EFF 44 mandaty. W parlamencie jest  reprezentowanych czternaście partii politycznych, z prawie 90 istniejących na scenie politycznej RPA. ANC rządzi również we wszystkich prowincjach za wyjątkiem Prowincji Przylądkowo Zachodniej (Western Cape), gdzie rządy od 2009 r. sprawuje Partia Demokratyczna, która w ostatnich wyborach w maju 2019 r. uzyskała w prowincji 55,45% głosów.

2.3 Władza wykonawcza

Głową państwa, a zarazem szefem rządu, jest prezydent (od 15.02.2018 r. C. Ramaphosa). Władza wykonawcza składa się z gabinetu, w skład którego oprócz prezydenta wchodzi wiceprezydent, 28 ministrów i 36 wiceministrów.

2.4. Struktura administracji gospodarczej

Sprawy gospodarcze państwa należą do kompetencji Ministerstwa Handlu i Przemysłu RPA. Pozostałymi resortami gospodarczymi są: Ministerstwo ds. Rozwoju Ekonomicznego, Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Rybołówstwa, Ministerstwo ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich i Reformy Rolnej, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Ministerstwo Turystyki, Ministerstwo Zasobów Mineralnych, Ministerstwo ds. Energii, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo ds. Przedsiębiorstw Państwowych, Ministerstwo Nauki i Technologii, Ministerstwo Transportu, Ministerstwo Robót Publicznych, Ministerstwo ds. Wody i Kanalizacji, Ministerstwo ds. Małych Przedsiębiorstw. W RPA działa kilkanaście  niezależnych izb handlowo - przemysłowych, a wszystkie 9 prowincji posiadają własne izby promocji handlu i inwestycji.

2.5. Sądownictwo gospodarcze

Sądy gospodarcze w RPA zajmują się sprawami gospodarczymi w oparciu o m.in. prawo pracy, prawo gospodarcze oraz ustawę o przedsiębiorstwach. Powyższe sprawy  są prowadzone przez wyspecjalizowane kancelarie prawnicze i adwokackie.

3.1. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

W 2019 r. realizacja Narodowego Planu Rozwoju RPA (NDP) na lata 2012-2030 stanowiącego podstawowy dokument strategiczny RPA, tak jak w latach poprzednich, daleko odbiegała od jego założeń. Celami NDP miały być m.in. pobudzenie wzrostu gospodarczego, stopniowa eliminacja biedy i zmniejszanie nierówności społecznych. Zgodnie z założeniami NDP do roku 2030 powinno zostać m.in. stworzonych 11 mln nowych miejsc pracy, przy założeniu rocznego wzrostu PKB o minimum 5,4%, co  oznaczałoby wzrost PKB RPA w latach 2012-2030 o 270 %. Wzrost PKB na poziomie 5,4% miał również zapewnić zmniejszenie stopy bezrobocia z 28,8% w III kwartale 2019 r. do 14,0%. Tymczasem PKB w ostatnich latach nie przekraczał 2,0%, a w 2018 r. wyniósł zaledwie 0,8%, zaś w 2019 spadł do poziomu 0,4%. Eksperci gospodarczy jako główne przyczyny trwale niskiego wzrostu PKB tego kraju wskazują na m.in: niepewność polityczną, niskie zaufanie biznesu do administracji publicznej; wolne tempo realizacji projektów infrastrukturalnych; niski poziom konkurencji w wielu sektorach gospodarki; w dalszym ciągu niezadawalające stosunki na linii pracodawca-pracobiorca; nieefektywność, zadłużenie i b. wolne tempo przekształceń własnościowych i strukturalnych firm państwowych, zwłaszcza monopolisty energetycznego ESKOM; brak spójnej polityki przemysłowej; niską efektywność administracji centralnej, kontrowersyjne przepisy prawa gospodarczego; niezadawalające otoczenie biznesowe (biurokracja i nadmiar przepisów regulujących działalność gospodarczą); „napięty” budżet (w tym niższe od zaplanowanych dochody budżetowe) oraz rosnący dług publiczny i deficyt budżetowy (w 2019 r. deficyt budżetowy wyniósł około 4,5% PKB). W 2019 r. i 2020 r. doszło do pogorszenia się sytuacji w zakresie przerw w dostawach energii elektrycznej, które negatywnie odbiły się nie tylko na procesie produkcyjnym przedsiębiorstw, ale również na postrzeganiu rządu przez społeczeństwo. Pandemia koronawirusa również miała swoje negatywne skutki, powodując utratę wielu miejsc pracy i konieczność rezygnacji z prowadzenia działalności gospodarczej przez wielu przedsiębiorców.

W lipcu 2021 r. w prowincjach KwaZulu-Natal i Gauteng doszło do zamieszek i aktów wandalizmu wywołanych przez zwolenników b. prezydenta kraju J. Zumy, którzy w ten sposób postanowili zaprotestować przeciwko jego uwięzieniu. W ich wyniku co najmniej 215 osób poniosło śmierć, a tysiące zostało poszkodowanych. Miejscowa waluta Rand osiągnęła najniższy od 6 miesięcy poziom wobec amerykańskiego dolara i innych zachodnich walut. Za jednego USD płacono 14,40 Randa, co oznacza ponad 2% spadek jego wartości. Za jedno Euro płacono 17,10 Randa (spadek o 1,64%), zaś za jednego brytyjskiego funta 20,00 Randów (spadek o 1,78%).

W RPA istnieje problem nielegalnej migracji do tego kraju, prawie wyłącznie z innych krajów afrykańskich. Migracja do RPA ma przede wszystkim podłoże ekonomiczne. Szacuje się, że w RPA przebywa nielegalnie od pięciu do ośmiu milionów osób (głównie z Mozambiku i Zimbabwe), co wpływa niezwykle negatywnie na działania zmierzające do zredukowania wysokiej stopy bezrobocia. Panuje przekonanie, że w zakresie polityki gospodarczej RPA rząd podejmuje decyzje wolno i w sposób nieprzemyślany. Dotyczy to projektów aktualizowanych lub nowych ustaw, które są powszechnie krytykowane i istnieje obawa, że mogą ograniczyć napływ tak krajowych jak i zagranicznych inwestycji i zmniejszyć atrakcyjność turystyczną kraju. Zaliczyć do nich można m.in.: ustawę „O Inwestycjach”, ustawę „O Zasobach Mineralnych”, ustawę ”O wzmocnieniu Praw Osób Pracujących w Rolnictwie” i ustawę ”O Działalności Agencji Ochrony”. Inwestycje infrastrukturalne (ale i inne), które miały stanowić podstawę wzrostu gospodarki RPA, zapisane w  Narodowym Planie Rozwoju obejmującym okres do  2030 r., nie nabrały rozpędu. Tymczasem szereg sektorów o dużym znaczeniu dla gospodarki RPA wymaga szybkich działań inwestycyjnych, restrukturyzacyjnych i naprawczych. Należą do nich m.in.: sektor górniczy i branża motoryzacyjna, sektor energetyczny, którego „złą twarzą” jest nieefektywnie zarządzany państwowy monopolista w zakresie dostaw energii elektrycznej ESKOM, który na skutek braku modernizacji swoich elektrowni zmuszony był w 2019 r. do kilkurazowych w ciągu dnia wyłączeń energii elektrycznej co spowodowało konieczność zaangażowania się prezydenta kraju w dyskusję na temat przyszłości tego przedsiębiorstwa i doprowadziło do zmiany na stanowisku jego prezesa. Międzynarodowe agencje ratingowe w ostatnich latach parokrotnie obniżały RPA rating kredytowy, co dodatkowo komplikuje sytuację gospodarczą  kraju. Powyższe kwestie stawiają przed rządem RPA konieczność szybkich i racjonalnych działań. W corocznych rankingach dot. konkurencyjności, opracowanym przez Światowe Forum Ekonomiczne (Global Competitiveness Raport), w odniesieniu do RPA, za wymagające zdecydowanej poprawy  uznaje się: wykorzystanie i rozwój kapitału ludzkiego (odpowiednie miejsca pracy, rozwój talentów, itp.), rynek pracy (większa elastyczność i efektywność), infrastrukturę (szybszy rozwój),  strukturę energetyczną (modernizacja sieci, zwiększenie mocy energetycznej, dywersyfikacja dostaw, energia odnawialna) oraz promocję małego i średniego biznesu.

3.2. Główne sektory gospodarki

RPA jest krajem bogatym w zasoby naturalne (przede wszystkim minerały i metale), na wydobyciu których została zbudowana gospodarka kraju. Największy udział w  PKB RPA mają usługi (około 65%), w tym m.in. sektor finansowy, nieruchomości i usługi biznesowe około 18,0%, sektor rządowy około 15,0%, handel hurtowy, detaliczny, hotelarstwo i restauracje około  13,0%, transport, składowanie i komunikacja około 12,0%, produkcja przemysłowa około  11,0% PKB i górnictwo około 5,0%. W RPA rozwinięta jest  hodowla zwierząt (bydło, owce, strusie i trzoda chlewna) i rolnictwo.

Prawie trzy tysiące kilometrów wybrzeża umożliwia dostęp do bogatych łowisk.  Od 1994 r. w RPA rozwija się czarna klasa średnia, która w przyszłości tworzyć będzie główną siłę nabywczą kraju.

Usługi

Zasadniczą rolę w gospodarce RPA odgrywa od wielu lat sektor usług (udział usług w PKB RPA to ponad 65,0%, w tym  usługi finansowe stanowią około 18,0% PKB. Cztery główne banki RPA: „Standard Bank”, „First National Bank”, „ABSA” oraz „Nedbank” posiadają ponad 85,0% udziałów w sektorze bankowym tego kraju. Poza usługami finansowymi, zasadnicze znaczenie dla wzrostu PKB ma zarówno handel wewnętrzny jak i zagraniczny.

Górnictwo

Górnictwo  jest w dalszym ciągu ważnym dla gospodarki RPA sektorem, chociaż jego znaczenie stopniowo maleje. Pięć podstawowych surowców mineralnych kraju (platyna, złoto, węgiel kamienny, ferrochromy oraz ruda żelaza) przynoszą jednak w dalszym ciągu prawie 40% wpływów eksportowych RPA. Dodatkowo znacząca część inwestycji zagranicznych skierowana jest na przedsięwzięcia wydobywcze, szczególnie wydobycie złota, diamentów i platyny. Sektor górniczy stał się głównym beneficjentem inwestycji zagranicznych, szczególnie ze strony Chin oraz Indii, które coraz aktywniej działają na tutejszym rynku wydobywczym.

Rolnictwo

Sektor rolniczy  zaledwie ok. 3 % PKB , dając zatrudnienie mniej niż 7% zawodowo czynnej ludności i jego udział w dochodów eksportowych państwa wynosił około 10%.  Kontynuowany był trend spadkowy wartości produkowanej żywności, który trwa już 15 lat. RPA z roku na rok z eksportera żywności staje się coraz większym jej importerem. Jednym z głównych  zadań rządu pozostawało (tak jak  w latach poprzednich) przeprowadzanie reformy rolnej. Kolejne projekty Ministerstwa Rolnictwa dot. reformy rolnej, wywołują wiele kontrowersji. Od 1994 r. do chwili obecnej jedynie niewiele ponad 5% ziemi uprawnej przeszło w ręce czarnej ludności.

Turystyka

Południowa Afryka jest często określana jako świat zawarty w jednym kraju. Co prawda nie ma tutaj bardzo wysokich gór, czy rozległych lasów tropikalnych, ale istnieje duża różnorodność topograficzna, stref klimatycznych, fauny i flory. Oprócz bogactwa przyrody (RPA jest trzecim krajem na świecie pod względem zróżnicowania biologicznego), Południowa Afryka jest także bardzo zróżnicowanym krajem pod względem etnicznym i społecznym, a co za tym idzie również historycznym, kulturowym oraz kulinarnym. Do RPA przyjeżdża rocznie prawie dziesięć milionów turystów zagranicznych, z tego około jedna czwarta spoza kontynentu afrykańskiego. W dalszym ciągu większość osób z zagranicy odwiedzających RPA stanowili przyjezdni z krajów ościennych poszukujący pracy. Sektor turystyczny stanowi około 3% PKB i daje zatrudnienie około 1,5 mln osobom, zgodnie z przyjętym  planem przyśpieszonego wzrostu gospodarczego RPA (Accelerated and Shared Growth Initiative for South Africa ). Kraj przyciąga turystów różnorodnością krajobrazów, dużą ilością zwierzyny w parkach narodowych i prywatnych rezerwatach, słonecznymi plażami, miejscami kulturowymi oraz wyśmienitymi winami z winnic u Przylądka Dobrej Nadziei. Rozwija się również  ekoturystyka. W RPA znajduje się osiem miejsc objętych patronatem Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jednym z najważniejszych z takich miejsc jest Kolebka Ludzkości położona na północny zachód od Johannesburga. To tutaj odkryto jeden z najstarszych śladów małp człekokształtnych poprzedzających hominidów, dając dowód na to, że człowiek wywodzi się z Afryki. Niestety z uwagi na COVID-19 sektor turystyczny poniósł ogromne straty, zarówno w turystyce przyjazdowej jak i wyjazdowej. Ocenia się, że epidemia spowodowała utratę miejsc pracy przez ponad 300 tys. osób działających w tej branży i straty finansowe szacowane na milionach USD.   

3.3 Tabela najważniejszych wskaźników ekonomicznych

 3.4. Handel zagraniczny

Republika Południowej Afryki odnotowała niewielką nadwyżkę handlową zarówno w 2018, 2019 jak i 2020 roku. Głównymi partnerami handlowymi Afryki Południowej są Chiny, Niemcy, Stany Zjednoczone, Indie i Wielka Brytania. Głównymi eksportowanymi produktami są platyna, węgiel, samochody, złoto i ruda żelaza. Głównymi produktami importowanymi są ropa naftowa, oleje ropy naftowej (nie surowe), samochody i aparaty telefoniczne (w tym telefony komórkowe).

Ponad 26% eksportu z Afryki Południowej trafia na resztę kontynentu afrykańskiego. Kluczowe eksporty obejmują paliwa mineralne, maszyny, pojazdy oraz żelazo i stal. Unia Europejska (UE) jest również ważnym miejscem eksportu, którego eksport stanowi ponad 23% wartości eksportu towarów z RPA. Kluczowe produkty obejmują pojazdy; kamienie szlachetne i metale; owoce i orzechy; rudy, żużel i popiół oraz maszyny. W latach 2017-2018 eksport do Chin nie zmienił się, a eksport do USA spadł o około 4%. Eksport do Wielkiej Brytanii wzrósł o 27%.

W latach 2017-2018 handel RPA złotem i diamentami, pojazdami samochodowymi i częściami, odzieżą i tekstyliami, drobiem, winogronami, owocami cytrusowymi i jabłkami wzrósł. W 2018 r. Import pojazdów oraz import odzieży i tekstyliów oraz części pojazdów stanowiły odpowiednio 5%, 5% i 3% całkowitego przywozu z Republiki Południowej Afryki. Eksport pojazdów i eksport złota stanowiły odpowiednio 10% i 6% całkowitego eksportu Afryki Południowej w 2018 r.

Poniżej lista 15 wiodących partnerów handlowych Afryki Południowej pod względem sprzedaży eksportowej:

Chiny: 9,6 mld USD (10,7% całkowitego eksportu Afryki Południowej)
Niemcy: 7,5 mld USD (8,3%)
Stany Zjednoczone: 6,3 mld USD (7%)
Wielka Brytania: 4,7 mld USD (5,2%)
Japonia: 4,3 mld USD (4,8%)
Indie: 4,1 mld USD (4,6%)
Botswana: 4,1 mld USD (4,5%)
Mozambik: 3,7 mld USD (4,1%)
Namibia: 3,6 mld USD (4%)
Holandia: 2,9 mld USD (3,2%)
Belgia: 2,7 mld USD (3%)
Zambia: 2,1 mld USD (2,3%)
Zimbabwe: 2 miliardy USD (2,2%)
Zjednoczone Emiraty Arabskie: 1,6 mld USD (1,8%)
Korea Południowa: 1,5 mld USD (1,7%)

Około dwie trzecie (67,3%) eksportu z Afryki Południowej w 2019 r. dostarczono powyższym 15 partnerom handlowym.

Z powyższej listy najszybciej rozwijającymi się krajami importującymi od 2018 do 2019 roku były Mozambik (wzrost o 13%), Belgia (wzrost o 12,1%), Chiny (wzrost o 11,2%), a następnie Niemcy (wzrost o 4,8%).

Republika Południowej Afryki odnotowała najwyższe deficyty handlowe w następujących krajach.

Chiny: -6,7 mld USD (deficyt handlowy w poszczególnych krajach w 2019 r.)
Arabia Saudyjska: - 3,2 miliarda USD
Nigeria: - 3,1 mld USD
Tajlandia: - 2,1 mld USD
Włochy: - 1,5 mld USD
Niemcy: - 1,3 mld USD
Francja: - 1,3 mld USD
Oman: - 873,9 mln USD
Szwecja: - 837,3 mln USD
Polska: - 776,1 mln USD

Wśród partnerów handlowych z którymi RPA ma największe ujemne salda handlowe, tylko deficyty RPA ze Szwecją (wzrost o 8,9%) i Polską (wzrost o 5,3%) wzrosły od 2018 do 2019 roku.

Te braki w przepływach pieniężnych wyraźnie wskazują na niekorzystne warunki konkurencji w Afryce Południowej w stosunku do powyższych krajów, ale także stanowią dla Afryki Południowej kluczowe możliwości opracowania strategii dla poszczególnych krajów w celu wzmocnienia jej ogólnej pozycji w handlu międzynarodowym.

Ogółem Republika Południowej Afryki odnotowała nadwyżkę handlową w wysokości 2,1 mld USD w 2019 r., co stanowi wzrost o 112,1% w porównaniu z 997,6 mln USD rok wcześniej.

Republika Południowej Afryki miała najwyższe nadwyżki handlowe w 2019 r. w następujących krajach:

Botswana: 3,6 mld USD
Mozambik: 2,8 miliarda USD
Namibia: 2,7 miliarda USD
Zambia: 1,9 miliarda USD
Wielka Brytania: 1,9 miliarda USD
Belgia: 1,8 miliarda USD
Zimbabwe: 1,8 miliarda USD
Holandia: 1,8 miliarda USD
Japonia: 1,5 mld USD
Hongkong: 1,2 mld USD

Wśród partnerów handlowych Afryki Południowej, którzy generują największe dodatnie salda handlowe, nadwyżki RPA z Belgią (wzrost o 29,2%), Wielką Brytanią (wzrost o 25,4%) i Mozambikiem (wzrost o 21,7%) rosły w najszybszym tempie od 2018 do 2019 roku.

Te pozytywne strumienie przepływów pieniężnych wyraźnie wskazują na przewagę konkurencyjną Południowej Afryki nad wyżej wymienionymi krajami, ale także stanowią dla Afryki Południowej kluczowe możliwości opracowania strategii dla poszczególnych krajów w celu optymalizacji jej ogólnej pozycji w handlu międzynarodowym.

3.5. Inwestycje zagraniczne

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Afryce Południowej wzrosły z 1,3 mld USD w 2017 r. do 7,1 mld USD w 2018 r. - wzrost o 446%. W kolejnych latach, na skutek m.in. pandemii koronawirusa odnotowane zostały spadki FDI. W lutym 2018 r. nowo wybrany prezydent Cyryl Ramaphosa oświadczył, że do 2023 r. zamierza przyciągnąć do Afryki Południowej 100 mld USD, czyli około 1,4 biliona R1 bilionów inwestycji. Już teraz wiadomo, że plan ten z uwagi na rożne okoliczności zewnętrzne nie będzie mógł być zrealizowany.

W opublikowanym raporcie Konferencji ONZ na temat handlu i rozwoju (UNCTAD) pt: „Globalny monitor trendów inwestycyjnych” poinformowano, że RPA z powodzeniem odwróciła gwałtowne spadki BIZ od 2014 r. Inwestycje w BIZ były głównie związane z  górnictwem, rafineriami ropy naftowej, przetwórstwem spożywczym, technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi oraz energią odnawialną.

W 2018 r. roku Chiny przeznaczyły 193 miliardy R (ok. 13 mld USD) na nowe inwestycje w Afryce Południowej. Jedną z największych chińskich inwestycji w Afryce Południowej była niedawno otwarta fabryka pojazdów BAIC o wartości 840 milionów dolarów (11 miliardów R – ok. 900 mln USD) w porcie Coega.

Arabia Saudyjska zapowiedziała, że ​​zainwestuje 10 miliardów dolarów - szczególnie w sektorze energetycznym, w tym w rafinerie budynków, petrochemię i energię odnawialną.

Wśród firm, które ogłosiły, że pompują nowe pieniądze do Południowej Afryki był Mercedes Benz, który powiedział, że zainwestuje 10 miliardów R (ok. 645 mln USD).

3.6. Uczestnictwo RPA w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze ekonomicznym

Członkowstwo RPA w ważniejszych organizacjach międzynarodowych: World Trade Organization (WTO), Southern African Development Community (SADC), World Bank, International Monetary Fund, African Union (AU), United Nations Organization (ONZ), Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA), British Commonwealth, Afrykański Bank Rozwoju, International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), Food Agriculture Organization (FAO), African Carib-bean Pacific Group of States (ACP). W marcu 2011 r. RPA została oficjalnie zaproszona do przystąpienia do bloku BRIC (Brazylia, Rosja, Indie oraz Chiny).

3.7. Stosunki gospodarcze z UE

Republika Południowej Afryki jest największym partnerem handlowym UE w Afryce. Członek Afryki, Karaibów i Pacyfiku, Republika Południowej Afryki jest zdecydowanie najsilniejszą gospodarką Afryki Subsaharyjskiej.

Eksport Afryki Południowej do UE rośnie, a skład tego eksportu staje się coraz bardziej zróżnicowany. Republika Południowej Afryki stopniowo przechodzi od produktów opartych głównie na towarach do bardziej zróżnicowanego profilu eksportu, który obejmuje produkty wytwarzane.

Podstawowym eksportem Republiki Południowej Afryki do UE są paliwa i produkty wydobywcze, maszyny i urządzenia transportowe oraz inne półprodukty.

W eksporcie UE do Afryki Południowej dominują maszyny i sprzęt transportowy, chemikalia i inne pół-maszyny.

Stosunki handlowe Republiki Południowej Afryki z UE reguluje umowa o handlu, rozwoju i współpracy zawarta z UE w 1999 r.

Republika Południowej Afryki, będąc częścią grupy krajów Afryki Pacyfiku i Karaibów, nie jest stroną tych samych preferencyjnych uzgodnień handlowych, które zostały udzielone krajom Afryki Pacyfiku i Karaibów na mocy umowy z Kotonu.

Republika Południowej Afryki dołączyła do negocjacji w sprawie umowy o partnerstwie gospodarczym (EPA) w ramach Grupy ds. Wspólnoty Rozwoju Afryki Południowej w lutym 2007 r.

Republika Południowej Afryki jest wschodzącą gospodarką. Duża część populacji żyje w biedzie. UE jest zdecydowanie najważniejszym partnerem rozwojowym Południowej Afryki, zapewniając 70% wszystkich funduszy pomocy zewnętrznej.

Produkty, które Republika Południowej Afryki eksportuje i importuje z UE.

5 najważniejszych kategorii produktów eksportowanych do UE w I połowie 2019 r. (udział w całkowitym eksporcie do UE podany w nawiasach):

Pojazdy, samoloty i statki (38,67%)
Metale szlachetne (12,94%)
Produkty mineralne (11,55%)
Produkty z żelaza i stali (9,89%)
Maszyny (7,54%)

5 najważniejszych kategorii produktów importowanych z UE w I połowie 2019 r. (wkład w całkowity import z UE pokazano w nawiasach):

Maszyny (21,17%)
Chemikalia (15,61%)
Elementy wyposażenia (15,49%)
Pojazdy, statki i statki (12,15%)
Tworzywa sztuczne i guma (5,73%)

Pytanie, które można sobie zadać brzmi: dlaczego Republika Południowej Afryki eksportuje do UE więcej pojazdów (w ujęciu procentowym) niż importuje ich z UE? Dzieje się tak dlatego, że komponenty sprzętu stanowią dużą część importu RPA z UE. Są to części pojazdów importowane do Południowej Afryki, które są następnie wykorzystywane do produkcji samochodów BMW, Volkswagen i Mercedes-Benz w RPA (samochody z kierownicą po prawej stronie), które następnie są eksportowane z powrotem do UE, w szczególności do Wielkiej Brytanii który wykorzystuje samochody z kierownicą po prawej stronie. RPA produkuje również samochody z kierownicą po prawej stronie dla dużych niemieckich marek na rynek lokalny, zmniejszając potrzebę importu pojazdów w Południowej Afryce.

Poniższe podsumowanie pokazuje całkowitą wartość eksportu Republiki Południowej Afryki do krajów UE za I półrocze 2019 r. (od najwyższej do najniższej).

Niemcy: R 24 157 352 614
Zjednoczone Królestwo: R 11 644 864 183
Holandia: R 10 214 552 317
Belgia: R 8 657 110 197
Hiszpania: R 4 351 079 893
Włochy: R 2 785 489 331
Francja: R 2 382 366 939
Republika Czeska: R 1 227 188 268
Polska: R 696 846 356
Szwecja: R 550 682 315
Słowenia: R 505 446 894
Litwa: R 503 265 904
Irlandia: R 372 659 330
Portugalia: R 355 640 764
Węgry: R 353 032 744
Grecja: R 302 396 388
Dania: R 281 741 740
Austria: R 278 194 900
Finlandia: R 189 376 806
Rumunia: R 143 911 557
Estonia: R 99 688 871
Chorwacja: R 93 894 194
Bułgaria: R 79 733 675
Cypr: R 41 778 011
Luksemburg: R 29 654 915
Malta: R 12 362 817
Łotwa: R 11 799 519
Słowacja: R 3 052 246

Poniższe podsumowanie pokazuje całkowitą wartość importu Republiki Południowej Afryki od członków UE w I półroczu 2019 r.:

Niemcy: R 31 196 684 430
Zjednoczone Królestwo: R 9 161 590 814
Włochy: R 8 047 124 796
Francja: R 6 440 722 768
Hiszpania: R 4 394 247 474
Szwecja: R 3 446 494 607
Holandia: R 3 427 864 750
Polska: R 3 219 267 267
Republika Czeska: R 3 157 067 420
Belgia: R 2 944 151 627
Austria: R 2 311 418 901
Irlandia: R 1 929 227 584
Rumunia: R 1 553 493 888
Finlandia: R 1 284 494 285
Węgry: R 998 855 603
Dania: R 971 405 096
Słowacja: R 940 802 348
Portugalia: R 908 354 228
Bułgaria: R 433 283 549
Litwa: R 414 560 709
Łotwa: R 369 313 215
Grecja: R 329 417 702
Słowenia: R 253 571 105
Estonia: R 160 840 186
Luksemburg: R 131 982 888
Chorwacja: R 56 439 950
Cypr: R 11 949 380
Malta: R 11 320 404

Z powyższego wynika, że ​​Niemcy są największym miejscem eksportu Afryki Południowej w UE, a także największym źródłem importu Afryki Południowej z UE. Niemcy stanowiły 34,35% eksportu RPA do UE, podczas gdy stanowiły 35,24% importu RPA z UE. Wielka Brytania zajęła odległe drugie miejsce, ponieważ jest drugim co do wielkości miejscem przeznaczenia eksportu do Afryki Południowej w UE i drugim co do wielkości miejscem importu w UE dla Afryki Południowej. Zjednoczone Królestwo stanowiło 16,6% całkowitego eksportu Afryki Południowej do UE, podczas gdy stanowiło 10,3% łącznej wartości importu z UE do Afryki Południowej w I półroczu 2019 r.

4.1. Gospodarcze umowy dwustronne

Ramy współpracy Polski z RPA określa zawarta przez UE w dniu 16.07.2014 r. z sześcioma członkami Południowoafrykańskiej Rady ds. (SADC), w tym z RPA „Umowa o Partnerstwie Ekonomicznym” (EPA), „Międzyrządowa Umowa o Współpracy Gospodarczej” RP-RPA podpisana   w październiku 2013 r. oraz szereg innych umów, sektorowych  porozumień i MoU’s.

4.2. Dwustronna wymiana handlowa

Najważniejsze wartościowo grupy towarowe w eksporcie Polski do RPA w ostatnich latach:

- urządzenia mechaniczne i elektryczne do rejestracji i odbioru dźwięku;  
- pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające i współpracujące z nimi urządzenia;
- produkty przemysłu chemicznego i przemysłów pokrewnych; 
- wyroby różne;   
- metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych;

Najważniejsze  wartościowo  grupy towarowe w imporcie Polski z RPA w ostatnich latach:
- urządzenia mechaniczne i elektryczne do rejestracji i odbioru dźwięku; 
- metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych;    
- produkty pochodzenia roślinnego;  
- produkty mineralne;
- pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające i współpracujące z nimi urządzenia.                                                                  

W  ostatnich latach zarówno w eksporcie Polski do RRP jak i z RPA do Polski dominowały prawie te same grupy asortymentowe Również wartości tych grup w eksporcie i imporcie Polski  były  podobne.

RPA w eksporcie Polski do Afryki zajmuje pierwsze miejsce z udziałem około 20%, a w imporcie Polski z Afryki również pierwsze miejsce z udziałem  około 27%.

W ostatnich latach w eksporcie Polski do RPA dominowały wyroby o stosunkowo dużym stopniu przetworzenia, a import  Polski z RPA to raczej wyroby nisko przetworzone. Jednak różnica w stopniu przetworzenia wyrobów  zaczyna się zacierać.

W 2020 r. wymiana handlowa między Polską i RPA wyniosła 1,228 mld USD. Eksport z Polski do RPA wyniósł 859 mln USD, a import do Polski z RPA 369 mln USD.

Najważniejsze wartościowo  grupy asortymentowe w eksporcie z Polski do RPA:

- płatki - wartość 170 mln USD;
- maszyny, części do reaktorów, bojlery – wartość 153 mln USD;
- pojazdy inne niż kolejowe i tramwajowe – wartość 87 mln USD;
- towary nieokreślone wg. rodzaju - wartość 60 mln USD;
- olejki eteryczne, perfumy, kosmetyki, przybory toaletowe - wartość 55 mln USD;
- wyroby elektryczne i elektroniczne - wartość 47 mln USD;
- wyroby ceramiczne - wartość 37 mln USD;
- wyroby gumowe - wartość 33 mln USD.

Najważniejsze wartościowo grupy asortymentowe w imporcie z RPA do Polski:

- pojazdy inne niż kolejowe i tramwajowe – wartość 76 mln USD;
- owoce jadalne, orzechy, skórka cytrusów, melony - wartość 52 mln USD;
- aluminium - wartość 47 mln USD;
- żelazo i stal - wartość 41 mln USD;
- skóry i skórki surowe (inne niż skóry futerkowe) oraz skóry wyprawione - wartość 32 mln USD.

4.3. Wzajemne inwestycje

Inwestycje Polski w RPA

Jedyną większą Inwestycją Polski w RPA jest zakład produkcyjny firmy Hanset - Genwest (główny udziałowiec „Kopex” Katowice) - branża górnicza - produkujący oprzyrządowanie elektryczno - elektroniczne dla maszyn i urządzeń górniczych.

Inwestycje RPA w Polsce

- firma „SAB Miller”-  przemysł browarniczy (Browary Tyskie i Browary Lech), pod koniec 2016 r. w związku ze zmianą strategii rynkowej firma sprzedała swoje udziały w polskich browarach,
-  konsorcjum „Mondi” - branża celulozowo -papiernicza i drzewna (m.in. Zakłady Celulozy i Papieru w  Świeciu „Celuloza” S.A),
- firma ”Naspers” - branża teleinformatyczna (serwis Gadu-Gadu i portal aukcyjny Allegro), w 2016 r. firma odsprzedała udziały w polskich firmach,
- firma „Steinhoff” - branża meblarska (produkcja),
- firma „JD Group” - branża meblarska (handel detaliczny),
- firma „ Pepcor” -  towary konsumpcyjne (handel detaliczny),
- firma „Health Care” (usługi medyczne).

Ponadto inwestorzy z RPA lokują kapitał w polskim przemyśle metalowym i maszynowym oraz w branży gastronomicznej i hotelarskiej.

Ostatnie inwestycje firm z udziałem kapitału RPA w Polsce:

- firma Echo Polska Properties (firma holenderska, której współwłaścicielami jest jeden z największych funduszy inwestycyjnych w RPA Redefine Properties oraz największy polski developer Echo Investment dokonała szeregu zakupów nieruchomości w sektorze handlu detalicznego w Polsce;
- firma południowoafrykańska Bounty Brands (branża spożywcza) kontrolowana przez firmę Coast2Coast zakupiła polskie firmy Stella Pack i Sonco (branża spożywcza);
- Spar Group RPA przejęła udziały w sieci polskich marketów Piotr i Paweł;

4.4. Współpraca regionalna

W ostatnich latach w zakresie współpracy regionalnej miały miejsce ożywione kontakty pomiędzy Województwem Wielkopolskim a Prowincją KwaZulu-Natal. M.in. w RPA przebywała Misja Gospodarcza z woj. Wielkopolskiego. W prowincji KwaZulu - Natal (Durban i Pietermaritzburg) miały miejsce Fora Biznesowe podczas których polskie firmy nawiązały kontakty biznesowe z miejscowymi izbami gospodarczymi i  firmami południowoafrykańskimi. Polska delegacja uczestniczyła także w spotkaniu z Burmistrzem miasta Durban i Premierem prowincji KwaZulu Natal. W stolicy prowincji Mpumalanga Nelspruit delegacja uczestniczyła m.in. w Forum Biznesowym zorganizowanym przez Agencję ds. Wzrostu Gospodarczego „Mega”. Podczas Forum Biznesowego w Nelspruit z polskimi firmami spotkało się około 110 firm południowoafrykańskich (w tym z Mozambiku i Lesotho). Również delegacja KwaZulu-Natal odwiedziła województwo Wielkopolskie.

4.5. Współpraca samorządów gospodarczych

Na przełomie sierpnia i września 2015 r. w RPA przebywała misja handlowa Krajowej Izby Gospodarczej. Podczas pobytu  Izba podpisała  MoU z Izbą Handlowo-Przemysłową Johannesburga. Polscy przedsiębiorcy uczestniczyli też w Forum Biznesowym w Johannesburgu zakończonych spotkaniami B2B. W lipcu 2019 r. KIG ponowiła swoją misję gospodarczą do RPA (również Botswana) w trakcie której zrealizowano kilka seminariów i spotkań w formacie B2B, zarówno w Johannesburgu jak i Pretorii. 

 5.1. Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Wejście Polski do Unii Europejskiej i objęcie umową TDCA RPA spowodowało, że polskie firmy nie napotykają już żadnych barier w eksporcie do RPA, mają pełnoprawny dostęp do tego rynku i takie same warunki jak inne firmy z UE.

5.2. Dostęp do rynku pracy

Możliwości zatrudnienia w Południowej Afryce są ograniczone z powodu ogromnej rezerwy niewykwalifikowanych i średnio-wykwalifikowanych pracowników. W związku z tym, pozwolenia na pracę nie są zwykle wydawane osobom wykonującym zajęcia, na które jest już dostateczna ilość pracowników lokalnych. Pracodawcy, którzy chcą sprowadzić pracowników z zagranicy są zobowiązani do wykazania Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (Departament of Home Affairs), że nie są w stanie pozyskać potrzebnego personelu na lokalnym rynku pracy. Pozytywnie rozpatrywane są podania o pozwolenie na pracę dla osób, które mogą przyczynić się do wzbogacenia gospodarki Afryki Południowej. Ze szczególnym poparciem spotykają się wnioski od osób o kwalifikacjach potrzebnych, niezbędnych i jednocześnie nieosiągalnych na miejscowym rynku. Władze miejscowe popierają również wnioski o rozpoczęcie działalności gospodarczej w Południowej Afryce przyczyniające się do: sprowadzania kapitału z zagranicy do RPA, rozpoczęcia produkcji towarów na eksport lub tworzenia miejsc pracy dla obywateli RPA. W chwili obecnej istnieje zapotrzebowanie na 35 tysięcy obcokrajowców głównie inżynierów, naukowców, nauczycieli, projektantów, lekarzy i pielęgniarek oraz wielu fachowców z innych dziedzin. Procedura uzyskiwania pozwolenia na pracę jest długotrwała, okres oczekiwana może wynieść nawet kilkanaście miesięcy.

5.3. Nabywanie i wynajem nieruchomości

Nie istnieją żadne ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez nie-rezydentów w Afryce Południowej. Istnieją jednak procedury i wymogi, które muszą być przestrzegane. Np. podmioty zarejestrowane poza RPA powinny podlegać rejestracji lokalnej. W przypadku osoby niebędącej rezydentem, która zamierza zamieszkiwać przez dłuższy czas w Południowej Afryce, musi ona uzyskać prawo stałego pobytu.

Jedyne ograniczenie w nabywaniu przez cudzoziemców nieruchomości istnieje w odniesieniu do finansowania zakupu, osoba niebędąca rezydentem może uzyskać kredyt tylko do wysokości 50% maksymalnej kwoty zainwestowanej w zakup nieruchomości. Pożyczki te podlegają zatwierdzeniu przez Reserve Bank SARB. Przekazy pieniężne podlegają kontroli określonej przepisami ustawy Financial Intelligence Centre Act (FICA), co gwarantuje, że wszystkie osoby biorące udział w transakcjach finansowych ujawniają swoje dane osobowe. W trakcie zakupu nieruchomości kupujący pokrywa opłaty transakcyjne (od 0 do 8% w zależności od ceny zakupu).

Środki ze sprzedaży nieruchomości mogą być transferowane wraz z zyskiem z odsprzedaży nieruchomości pod warunkiem, że tytuł własności nieruchomości został zatwierdzony jako „nie-rezydent”. W razie zbycia nieruchomości nie-rezydent jest zobowiązany do zapłaty podatku od zysków kapitałowych (CGT) .

Dochody z najmu z nieruchomości nabytej w RPA przez nie-rezydenta podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym, właściciel powinien się zarejestrować jako podatnik Południowej Afryki.

5.4. System zamówień publicznych

Zamówienia publiczne w większości przypadków podlegają procedurom przetargowym. W większości przetargi są otwarte i nie ma teoretycznie ograniczeń w składaniu ofert. Przy większych przetargach obowiązuje klauzula pre-kwalifikacji bądź też dopuszczane są tylko te firmy, które zostały już zarejestrowane i uznane przez organizatora przetargu. Należy tutaj zwrócić uwagę na ważny element przetargów publicznych – de facto konieczności posiadania partnera objętego „Black Economic Empowerment” (w stosowanym powszechnie skrócie: BEE). Oznacza to wzrost gospodarczego znaczenia historycznie pokrzywdzonych grup społeczeństwa i jest formułą, według której udziały kapitałowe firm przechodzą w ręce czarnych obywateli RPA. W grudniu 2006 r. rząd RPA zaaprobował ostateczną wersję Kodeksu Dobrego Postępowania (Codes of Good Practice, CGP), który reguluje proces tworzenia zasad polityki BEE. Kodeks określa przepisy dotyczące sposobu wprowadzania i realizacji strategii BEE oraz reguluje zasady oceny każdej firmy pod względem spełnienia założeń BEE, klasyfikując przedsiębiorstwa m. in. według kryterium struktury własności i struktury etnicznej kadry kierowniczej firm.

Porozumienia o produkcji i koncesjach pomiędzy południowoafrykańskimi licencjobiorcami i zagranicznymi licencjodawcami są opiniowane przez wydział Technologii i Strategii Przemysłowej (Industrial Technology and Strategy) Ministerstwa Handlu i Przemysłu (DTI). Płatność tantiem musi być zatwierdzona przez południowoafrykański bank centralny Reserve Bank (SARB). DTI jest odpowiedzialne także za koordynację całokształtu polityki w zakresie technologii z wyłączeniem strategii i programów rozwojowych. Afryka Południowa jest członkiem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organisation - WIPO) i sygnatariuszem większości międzynarodowych umów popierających prawa własności intelektualnej (IPR), w tym: Konwencji Paryskiej (Paris Convention), Konwencji Berneńskiej (Berne Convention), Umowy Budapesztańskiej (Budapeszt Treaty), Porozumienia Haskiego (Hague Agreement) i Umowy dotyczącej Praw Autorskich (Patents Cooperation Treaty).

Ochrona prawa własności intelektualnej RPA regulowana jest przepisami Ustawy o Patentach (Patents Act), Ustawy o Znaku Handlowym (Trademarks Act), Ustawy o Wzorach Użytkowych (Design Act), Ustawy o Prawie Autorskim (Copyright Act), Ustawy o Fałszerstwie Towarów (Counterfeit Goods Act) i Ustawy o Prawach Własności Hodowców Roślin (Plant Breeders’ Rights Act). Południowoafrykańskie patenty są przyznawane na okres 20 lat.

Inwestycje zagraniczne w RPA, pomimo coraz  trudniejszej sytuacji ekonomicznej kraju w dalszym ciągu maja duży wpływ na rozwój gospodarczy RPA. W RPA występuje szereg ulg inwestycyjnych i podatkowych dla inwestorów. Rząd utworzył specjalne strefy ekonomiczne, a system podatkowy jest stosunkowo prosty.

Podstawowe informacje dotyczące inwestowania i systemie podatkowym RPA znajdują się w przewodnikach po tym rynku na stronach internetowych następujących firm i instytucji:

loitte & Touche (South Africa)

Investing in South Africa

http://www.deloitte.com/dtt/cda/doc/content/za_tax_InvestinginSA_260509.pdf 

Tax guide

http://www.deloitte.com/dtt/cda/doc/content/za_people_qktaxguide_190109%281%29.pdf 

Department of Trade & Industry (Ministerstwo Handlu i Przemysłu RPA)

How to do business in South Africa

http://www.thedti.gov.za/investing/howtodobusinessinsa.htm 

Investors handbook

http://www.thedti.gov.za/publications/finaldtibooklet.pdf 

Grant Thornton South Africa

http://www.gt.co.za/index.asp 

Establishing a presence in South Africa 2009

http://www.gt.co.za/files/eapsa2009.pdf 

Fiscal Handbook

http://www.gtextranet.co.za/FiscalFile/administrative-introduction.htm 

WPHI Johannesburg

http://johannesburg.trade.gov.pl/pl/south_africa/article/detail,650,Podstawowe_i_nie_tylko_informacje_o_RPA.html

Przy prowadzeniu działalności biznesowej w RPA należy pamiętać o różnicach etnicznych i kulturowych między obu państwami. Dlatego też przed podjęciem decyzji o inwestowaniu w kraju urzędowania należy pozyskać wiedzę na temat RPA i jej historii, problemów społecznych i ekonomicznych, kultury i zwyczajów w kontekście rozwijania kontaktów gospodarczych. Polskie podmioty gospodarcze powinny posiadać wiedzę o zasadach Broad-Based Black Economic Empowernment (B-BBEE), zgodnie z którymi w przypadku udziału w przetargach firmy zagranicznej powinien on stawać do przetargu wspólnie z partnerem (partnerami) lokalnymi, którzy posiadają co najmniej III-ci poziom B-BBEE.

Polskie podmioty gospodarcze powinny unikać co do zasady nawiązywania współpracy handlowej czy inwestowania na terenach pozostających pod jurysdykcją tradycyjnych wodzów (np. duża część terytorium prowincji Kwazulu-Natal). Obowiązujące tam zasady działalności gospodarczej odbiegają od tych stosowanych przez państwową administrację centralną. Należy też mieć na uwadze trudności w pozyskiwaniu odpowiednio wykwalifikowanej kadry średniego szczebla i wysokiej klasy specjalistów, co utrudniać może znalezienie odpowiedniego personelu do prowadzenia działalności gospodarczej w RPA.

Działalność gospodarczą należy prowadzić działalność przy zachowaniu troski o ochronę środowiska naturalnego, a w szczególności jego elementów istotnych dla lokalnej społeczności, utrzymywać na bieżąco kontakt z lokalną społecznością w zakresie spraw wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej i jej wpływu na życie mieszkańców.

Koniecznie trzeba mieć na uwadze uwarunkowania historyczne związane z funkcjonowaniem apartheidu w przeszłości i zmianami zachodzącymi w RPA po przejęciu władzy przez czarnoskórych mieszkańców tego kraju oraz unikać sytuacji mogących skutkować konfliktami na tle rasowym i etnicznym.

Należy bezwzględnie przestrzegać prawa polskiego oraz prawa miejscowego, w tym prawa pracy, przepisów BHP i in., a w uzasadnionych przypadkach egzekwować przestrzeganie prawa przez partnerów biznesowych. Tam, gdzie jest to możliwe stosować prawo krajowe i międzynarodowe, jeśli przewiduje ono wyższe standardy w dziedzinie ochrony praw człowieka.

Trzeba też pamiętać aby wystrzegać się wszelkich form dyskryminacji w procesie rekrutacji pracowników, starać się zachować równowagę w zakresie płci, wyznania i przynależności narodowej i etnicznej, przy zachowaniu zasady godnej płacy i zapewnieniu niezbędnego ubezpieczenia, a w uzasadnionych przypadkach korzystać z pośrednictwa wyspecjalizowanych agencji zatrudnienia.

Należy współpracować ze sprawdzonymi partnerami, których wiarygodność również w zakresie przestrzegania praw człowieka, została sprawdzona z zastosowaniem dostępnych instrumentów takich jak np. weryfikacja przez wyspecjalizowane instytucje gospodarcze. Szczególną uwagę należy zwrócić na kwestię przestrzegania praw człowieka w kontekście zjawiska pracy przymusowej i niewolniczej oraz zatrudniania nieletnich w łańcuchu dostaw[1]. W miarę możliwości należy preferować przedsiębiorstwa posiadające certyfikaty potwierdzające prowadzenie przez nie odpowiedzialnego biznesu (np. Fair Trade).  Uwzględnić należy również aktualną politykę sankcji przyjętą przez Polskę.

7.1. Administracja gospodarcza

Ministerstwo Handlu i Przemysłu
The Department of Trade and Industry
The DTI Campus
77 Meintjies Street
Pretoria 0002
Tel: (0861) 843384, Fax: (0861) 843888
www.dti.gov.za

Ministerstwo Zasobów Mineralnych
The Department of Mineral Reources
Mineralia Centre
234 Visagie Street
Pretoria 0002
Tel: +27 12 317 8000, Fax: +27 12 320 4327
www.dme.gov.za

Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Rybołówstwa
Department of Agriculture, Forestry and Fishing
Private Bag x250
Pretoria 0001
Tel: +27 12 319 6000
www.nda.agric.za

Ministerstwo  Środowiska
Department of Environment
Private Bag X447
Pretoria 0001
Tel: +27 12 310 3911
www.environment.gov.za

 7.2. Samorządy gospodarcze

Chamber of Commerce & Industry - Johannesburg
www.jcci.co.za

7.3. Oficjalna prasa ekonomiczna

Business Report – South Africa’s national financial daily
www.businessreport.co.za

Business Day z dodatkiem Companies & Markets
www.businessday.co.za

7.4. Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym

http://www.engineeringnews.co.za
http://www.miningweekly.com
http://www.southafrica.info