Polska w RPA

1.1. Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, języki urzędowe.

Położenie geograficzne: Zambia położona jest w południowej Afryce, bez dostępu do morza. Całkowita długość granic wynosi 5.664 km, z czego z: Demokratyczną Republiką Konga 1.930 km, Tanzanią 338 km, Malawi 837 km, Mozambikiem 419 km, Zimbabwe 797 km, Botswaną mniej niż 1 km, Namibią 233 km, Angolą 1110 km. Powierzchnię Zambii stanowi płaskowyż (1000-1400 m n.p.m.), z rozległymi obniżeniami, zajętymi przez doliny rzeczne; najniżej położona dolina rzeki Zambezi (ok. 400 m. n.p.m.). Wschodnią część kraju przecina rów tektoniczny rzeki Luangua, wchodzący w skład systemu wielkich rowów Afrykańskich. Na północnym wschodzie pasmo górskie Muczinga (do 1850 m), na granicy z Malawi masyw Nyika z najwyższym wzniesieniem Zambii (Malinga Hills, 2301 m). Szatę roślinną tworzą sawanny i widne lasy zrzucające liście w porze suchej; tereny bagniste są porośnięte trzciną i papirusem. Na całym terytorium kraju występuje rozległa sieć rzek. Na rzekach występują liczne wodospady, największy Wodospad Wiktorii na rzece Zambezi. Zambia posiada liczne jeziora, m.in. Bangweulu, Muru, Tanganika, oraz jezioro zaporowe – Kariba. Zambię zamieszkuje wiele gatunków zwierząt, m.in. żyrafy, słonie, lamparty, lwy. Na obszarze Zambii znajduje się 19 parków narodowych, największe: Kafue, Luangua Południowa i Północna, oraz liczne rezerwaty, głównie faunistyczne.

Ludność: Zambię zamieszkuje około 15,0 mln ludności, średnia gęstość zaludnienia wynosiła 15 osób/km2. Przyrost naturalny: 2,12%. Umiejętność czytania i pisania posiada 80,5% Zambijczyków (86,8% mężczyzn i 74,8% kobiet). Ocenia się, że 14,3% całej ludności jest zarażone HIV/AIDS (w ośrodkach miejskich dochodzi do 20%). Przeciętna długość życia w Zambii wynosi 38 lat.

Obszar: Kraj zajmuje powierzchnię 752.614 km(2).

Stolica: Stolicą kraju jest Lusaka, licząca około 2,2 mln mieszkańców. Inne większe miasta to: Ndola, Kitwe, Chingola, Kabwe, Mufulira, Livingstone.

Języki urzędowe: Angielski. W użyciu są również języki bantu.

Skład etniczny ludności: 98,7% stanowią Afrykanie w tym: 36% Bemba, 18% Malawi, 15% Tonga, 5% Mambwe, 5% Tumbuka, 10% Lozi, 6% Lunda, 5% Luena, 4% Ngoni, 3% Fipa, 2% Nkoyi. Europejczycy stanowią 1,1% populacji Zambii.

1.2. Warunki klimatyczne

W Zambii dominuje klimat podrównikowy suchy; roczna suma odpadów od 600-800 mm na południu (dolina Zambezi) do 1000-1200 mm na północnym zachodzie. Wyraźna pora deszczowa występuje, na północy od listopada do kwietnia, na południu od grudnia do marca, deszcze ulewne, burzowe. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 27°C i 126 mm, w lipcu 22°C i 7 mm.

1.3. Główne bogactwa naturalne

Zambia posiada liczne bogactwa mineralne: rudy miedzi, kobaltu, berylu, cynku, manganu i innych metali oraz węgiel kamienny, srebro, złoto, piryty, kamienie szlachetne (ametysty, szmaragdy, diamenty). Głównymi produktami rolnymi kraju są: kukurydza, zboża, kawa, soja, orzechy, warzywa, tytoń, bawełna, kwiaty (w większości eksportowane) oraz hodowla bydła.

1.4. System walutowy, kurs i wymiana

Waluta: 1 Kwacha zambijska = 100 ngwee. Kwacha jest waluta wymienialną.

1.5. Religia

Zambia jest państwem wielo-wyznaniowym: 60% stanowią chrześcijanie, 27% ludności wyznaje wierzenia lokalne, pozostali - islam i hinduizm.

1.6. Wykaz świąt państwowych i dni wolnych od pracy w 2022 r.

a) 1 - stycznia Nowy Rok
b) 8 marca - Międzynarodowy Dzień Kobiet
c) 12 marca - Dzień Młodzieży
d) 15 kwietnia - Wielki Piątek (święto ruchome)
e) 16 kwietnia – Święta Sobota
f) 18 kwietnia – Wielkanocny Poniedziałek
g) 28 kwietnia - urodziny Kennetha Kaundy
h) 1 maja - Dzień Pracy
i) 2 maja - dzień wolny z okazji Święta Pracy przypadającego w niedzielę
j) 25 maja - Dzień Afrykańskiej Niepodległości
k) 4 lipca - Dzień Bohaterów
l) 5 lipca – Dzień Jedności Narodowej
ł) 1 sierpnia - Dzień Rolnika
m) 18 października – Narodowy Dzień Modlitwy
n) 24 października - Dzień Niepodległości
o) 25 grudnia - Boże Narodzenie

1.7. Infrastruktura transportowa

Podstawowe znaczenie dla gospodarki mają połączenia kolejowe z portami w Angoli (Lobito), RPA (przez Zimbabwe) i Tanzanii (linia Tazara do Dar es Salam) oraz połączenia drogowe z portami w Mozambiku i Tanzanii. Długość linii kolejowych wynosi 2.173 km (linie wąskotorowe), drogowych 91.440 km (w tym 22% o utwardzonej nawierzchni). Zambia posiada 107 lotnisk w tym 9 z pasami betonowymi. Lotnisko w stolicy kraju Lusace obsługuje loty międzynarodowe. Pozostałe lotniska kraju to: Livingstone Ndola, Solwezi, Mfuwe, Chipata, Kasompe.

1.8. Obowiązek wizowy

Wizy pobytowe i tranzytowe obywatele polscy uzyskują w punktach przekraczania granicy. Okres ważności paszportu przy wjeździe powinien wynosić minimum 3 miesiące. Wymagane jest okazanie biletu powrotnego (lub środków na jego zakup), dokumentów (wiz) umożliwiających dalszą lub powrotną podróż oraz środków wystarczających na pokrycie kosztów pobytu (minimalna kwota na dzień pobytu nie jest określona). Przy wylocie należy wnieść opłatę lotniskową w wysokości 20 USD. Nie ma ograniczeń w przywozie walut obcych. W paszporcie musi być co najmniej jedna strona przeznaczona na wizy, całkowicie wolna od wszelkich stempli, wiz itp.

Najbliższe, właściwe terytorialnie polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne to Ambasada RP w Pretorii (RPA). W Lusace działa też polski konsul honorowy.

2.1. Ustrój polityczny

Zambia uzyskała niepodległość od Wielkiej Brytanii w 1964 r., wcześniej tworząc część półautonomicznej federacji jako Północna Rodezja. Zgodnie z konstytucją z 1996 r. Zambia jest republiką, z prezydentem, wybieranym w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję (z prawem do jednej reelekcji) jako głową państwa i szefem rządu. Zambia podzielona jest na 9 prowincji: Central, Copperbelt, Eastern, Luapula, Lusaka, Northern, North-Western, Southern oraz Western. Prowincje zarządzane są przez mianowanych wiceministrów. System wielopartyjny został przywrócony w 1990 r., po zawieszeniu go w 1973 r.

2.2. Władza ustawodawcza

Władza ustawodawcza należy do 1-izbowego Zgromadzenia Narodowego o 5-letniej kadencji, liczącego 158 deputowanych (150 wybieranych w głosowaniu powszechnym, 8 mianowanych przez prezydenta, marszałek - wybierany przez członków parlamentu). Izba Wodzów - organ doradczy - składa się z przedstawicieli poszczególnych prowincji i liczy 27 osób.

2.3. Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą sprawuje rząd, powoływany spośród członków Zgromadzenia Narodowego przez prezydenta i przez niego kierowany. Głową państwa, a zarazem szefem rządu, jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję (z prawem do jednej reelekcji). W skład rządu oprócz prezydenta wchodzi wiceprezydent (mianowany przez prezydenta) i 21 ministrów. W wyniku wyborów powszechnych przeprowadzonych w dniu 12 sierpnia 2021 r. nowym prezydentem kraju został Hakainde Hichilema.

2.4. Struktura administracji gospodarczej

Sprawy gospodarcze państwa należą do kompetencji Ministerstwa Handlu i Przemysłu (Ministry of Commerce, Trade and Industry - MCTI). Pozostałymi ważniejszymi resortami gospodarczymi są: Ministerstwo Infrastruktury, Ministerstwo Rolnictwa, Ministerstwo Turystyki, Środowiska i Zasobów Naturalnych, Ministerstwo Górnictwa, Ministerstwo Energetyki i Zasobów Wodnych, Ministerstwo Finansów i Narodowego Planowania oraz Ministerstwo Komunikacji i Transportu. W Zambii działają regionalne izby handlowo-przemysłowe, które skupiają się w Stowarzyszeniu Izb Przemysłowo-Handlowych Zambii (Zambia Association of Chamber of Commerce and Industry (ZACCI).

2.5. Sądownictwo gospodarcze

System prawny Zambii jest oparty na prawie brytyjskim w połączeniu z prawem zwyczajowym opartym na tradycyjnych prawach czarnych plemion i jest niezależny od władzy wykonawczej i ustawodawczej. W skład władzy sądowniczej wchodzą Sąd Najwyższy, Sąd Wysoki, Sąd Pracy (Przemysłowy), sądy magistrackie oraz rejonowe. Sądy krajowe zajmują się procesami gospodarczymi w oparciu o prawo pracy, prawo gospodarcze oraz ustawę o przedsiębiorstwach. Sprawy takie prowadzone są przez wyspecjalizowane kancelarie adwokackie.

3.1. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Wzrost realnego PKB spowolnił do około 2% w 2019 r., w porównaniu z 4,0% w 2018 r. Gospodarka Zambii została dotknięta suszą na południu i zachodzie, co znacznie obniżyło produkcję rolną w 2018/19 i wytwarzanie energii wodnej. Nastąpiło znaczące racjonowanie energii elektrycznej, a długie okresy obciążenia energią elektryczną zmniejszały aktywność w prawie wszystkich sektorach gospodarki. Zambia stoi również w obliczu wolniejszego wydobycia, przy zmniejszonej produkcji i niższych cenach miedzi. Oczekuje się, że aktywność gospodarcza pozostanie słaba, a wzrost wzrośnie umiarkowanie do 2,4% w 2020 r. i 2,9% w 2021 r.

Inwestycje publiczne poważnie obciążyły finanse publiczne. Nadmierne poleganie na niekoncesyjnym zaciąganiu pożyczek zewnętrznych od 2012 r. - w celu finansowania dużych projektów infrastrukturalnych - spowodowało duże deficyty budżetowe od 2014 r. (z 6,5% PKB w 2013 r. do 12,1% w 2015 r., 10,5% w 2018 r. i 7,7% w 2019 r.). Narosły również duże zaległości w płatnościach krajowych (9,7% w 2019 r.). Szybko rosnący dług publiczny (80% PKB na koniec 2019 r., w porównaniu z 35% na koniec 2014 r.) naraża Zambię na wysokie ryzyko zadłużenia.

W Zambii od kilku lat rośniue inflacja, co spowodowane jest dużą deprecjacją kursów walutowych i wzrostami cen żywności. Spowodowało to zacieśnienie polityki pieniężnej, w której Bank Zambii podniósł stopę procentową o 50 punktów bazowych do 10,25% w maju 2019 r. Oczekuje się, że deficyt na rachunku bieżącym wzrośnie do 2,8% PKB w latach 2020–21 z powodu zwiększonych inwestycji publicznych i wydobycia import sektora i wyższe płatności za obsługę długu zmniejszyły rezerwy zagraniczne do 1,6 miesiąca importu na koniec 2019 r.

Oczekuje się, że wzrost zostanie pobudzony przez rządową średniookresową strategię na rzecz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, określoną w siódmym krajowym planie rozwoju (7 NDP) na lata 2017–2022. 7NDP określa turystykę, górnictwo, energetykę i rolnictwo jako sektory, które napędzają wzrost i tworzą miejsca pracy oraz miejsca dywersyfikacji gospodarczej. Zwraca uwagę na infrastrukturę, dostęp do rynków oraz technologie informacyjne i komunikacyjne jako czynniki sprzyjające wzrostowi.

W rolnictwie 7NDP planuje zintegrowany system informatyczny wspierający przedsiębiorstwa rolne, rozwój rolników i usługi skupione wokół tego sektora. Wspiera rolnictwo inteligentne skierowane na przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Poprawi to realizację programu wsparcia wkładu rolników w celu zwiększenia ich wydajności oraz promowania rozwoju zwierząt gospodarskich i rybołówstwa w celu dywersyfikacji rolnictwa.

W górnictwie 7NDP koncentruje się na wydobywaniu kamieni szlachetnych i minerałów przemysłowych w celu dywersyfikacji poza miedzią. W dziedzinie energii planuje zwiększenie mocy i dywersyfikację źródeł - dzięki projektom już opracowanym, w tym energii słonecznej. Planowana jest infrastruktura transportowa, a drogi są już budowane. W turystyce celem jest dywersyfikacja i uczynienie tego sektora miejscem tworzenia nowych miejsc pracy poprzez unowocześnienie infrastruktury turystycznej.

Ryzyko związane z suszą wymaga publicznych programów zwiększających odporność rolnictwa i dywersyfikujących źródła produkcji energii. Środki nakreślone w budżecie na 2020 r. mające na celu budowanie odporności rolnictwa mogą w pewnym stopniu złagodzić tę sytuację, ale wymagają trwałego wdrożenia.

Aby zmniejszyć ryzyko związane z długiem, konieczne jest poważne i trwałe dostosowanie fiskalne - uszeregowanie projektów inwestycji publicznych, odroczenie nowego długu niekoncesyjnego, zaprzestanie kumulowania się zaległości krajowych, strategie mające na celu ich zmniejszenie i zmobilizowanie większych dochodów. Budżet na 2020 r. odzwierciedla te wymagania.

Ryzyko zewnętrzne wynika z osłabienia globalnego popytu i zaostrzenia globalnych warunków finansowych. Nasilone napięcia handlowe między USA a Chinami doprowadziłyby do spadku popytu na miedź i większej zmienności cen miedzi. Ryzyko to odzwierciedla długotrwałe poleganie na wąskiej bazie ekonomicznej i eksportowej napędzanej wydobyciem miedzi. Ograniczenie tego ryzyka wymaga od Zambii szybkiej dywersyfikacji i szybkiego przejścia gospodarki na szerszy model prowadzony przez sektor prywatny.

Zambia na tle innych państw Afryki Subsaharyjskiej jest względnie uprzemysłowionym krajem i charakteryzuje się w miarę zrównoważonym rozwojem wielu sektorów gospodarki. Jednak  sektor wydobywczy (głównie miedź) pozostaje nadal zdecydowanie najbardziej rozwiniętą gałęzią całej gospodarki Zambii, przyciągając jednocześnie najwięcej inwestycji zagranicznych. Główne branże przemysłu przetwórczego Zambii to produkcja: nawozów, materiałów wybuchowych, tekstyliów, szkła, produktów przemysłu petrochemicznego, kabli, wyrobów stalowych i aluminiowych, artykułów spożywczych, wyrobów skórzanych, biżuterii.  Przez ostatnich kilka lat wzrost gospodarczy pozwala Zambii na zredukowanie stopnia ubóstwa ludności kraju. Dużą część wzrostu PKB Zambia zawdzięcza wysokiej cenie miedzi i eksportu tego metalu (jak również innych surowców) do Chin. Jednakże tak duże jak obecnie zapotrzebowanie na miedź i surowce ze strony Chin (ze względu na zwalniający wzrost gospodarczy tego kraju) może okazać się dla Zambii coraz bardziej wątpliwe. Gospodarka Zambii jest również oparta w wysokim stopniu na rolnictwie, które zapewnia ok. 80% zatrudnienia (formalnego i nieformalnego). Według Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Zambia wyróżnia się wśród krajów afrykańskich stosunkowo pomyślną realizacją procesów liberalizacji i prywatyzacji gospodarki. Rząd stara się zdywersyfikować gospodarkę kraju, rozbudowując m.in. sektor turystyczny. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Zambii wahają się od 5% do ponad 10% PKB. Rząd konsekwentnie realizuje program pozyskiwania inwestorów zagranicznych. W tym celu Zambia uruchomiła 5 stref ekonomicznych do których miały napłynąć inwestycje o wartości 2,7 mld USD. Rząd Zambii przeznaczył 100 mln USD na budowę infrastruktury w ww. strefach. Obszary te powstały głównie z myślą o inwestorach z Chin, którzy w ostatnich kilku latach intensywnie penetrują rynek górniczy Zambii. Jednym z efektów ww. przedsięwzięcia było przyciągnięcie przez Zambię bezpośrednich inwestycji zagranicznych ze wszystkich krajów  Afryki Subsaharyjskiej. Podział dochodu w Zambii jest bardzo nierówny. Na najbogatsze dziesięć procent społeczności przypada 47% dochodu, podczas gdy najuboższe dziesięć procent społeczności posiada półtora procenta. Obecnie aż 64% mieszkańców Zambii żyje za mniej niż 1,25 USD dziennie, zaś 87% za mniej niż 2,50 USD.

3.2. Główne sektory gospodarki

Spośród  sektorów gospodarki decydujących o wielkości PKB najważniejsze  są usługi, które stanowią około 45% PKB, w tym handel, hotelarstwo i restauracje  oraz usługi finansowe i biznesowe. Inne najważniejsze  sektory , które tworzą PKB Zambii to sektor budowlany, rolnictwo i przemysł.

Górnictwo

Na poziomie makroekonomicznym system gospodarczy Zambii nadal bazuje na wydobyciu miedzi i na obecnym etapie, biorąc pod uwagę aktualne priorytety rządu, wydaje się, że sektor ten pozostanie na długo kluczową gałęzią gospodarki Zambii. Plany rządu przewidują zwiększenie wydobycia miedzi do ok. miliona ton w ciągu najbliższych kilku lat. Na skutek koncentracji rządu na sektorze wydobywczym, 75% eksportu Zambii pochodzi z sektora górniczego. W konsekwencji dalsze zwiększanie wydobycia w coraz większym stopniu uzależnia ekonomię Zambii od globalnych cen surowców. Dynamiczny wzrost wydobycia planowany jest głównie w oparciu o zapowiedziane chińskie inwestycje w górnictwo miedzi w Zambii. 

Produkcja przemysłowa

Produkcja przemysłowa skoncentrowana jest głównie na sprzedaży produktów na rzecz rozbudowanego sektora górniczego, który jest „lokomotywą” zambijskiej gospodarki. Według przedstawicieli władz to właśnie ww. sektor gospodarki ma największe szanse na dalszy dynamiczny rozwój ze względu na postępujące ożywienie górnictwa oraz wielomiliardowe inwestycje zagraniczne. Dodatkowym impulsem jest postępujący rozwój rolnictwa, a przede wszystkim postępujący proces mechanizacji. W jego wyniku zaczął rozwijać się sektor części zamiennych oraz podstawowych maszyn i urządzeń rolniczych.

Rolnictwo

Głównymi produktami rolnymi kraju są: kukurydza, zboża, kawa, soja, orzechy, warzywa, tytoń, bawełna oraz kwiaty (w większości eksportowane). Zambia realizuje program aktywizacji rolnictwa, w ramach tej inicjatywy już w 2010 r. doprowadzono elektryczność i wodę do ok. 165 tys. hektarów ziemi, która została przekazana rolnikom, dysponującym wiedzą i funduszami do prowadzenia gospodarstw wielkoobszarowych. Program ten jest skierowany nie tylko do obywateli Zambii, ale również do rolników z innych krajów. Dotychczas największe zainteresowanie ww. projektem wykazuje Południowoafrykański Związek Rolników, który próbuje ulokować w Zambii białych farmerów z RPA, którzy zgodzili się sprzedać swoją ziemię rolną władzom RPA. Dodatkowo w ramach tego programu Zambia  zmniejszyła do zera cła na urządzenia i maszyny rolnicze. Zambia dysponuje ok. 35 mln hektarów ziemi nadającej się do upraw, lecz zagospodarowane jest jedynie 7%.  Z rolnictwa utrzymuje się 65% ludności Na uwagę zasługuje fakt, iż Zambia dysponuje znaczącymi zasobami dobrej gatunkowo ziemi, zaś odpowiednia ilość opadów zapewnia prowadzenie efektywnej działalności rolnej. Największymi wyzwaniami stojącymi przed zambijskim rolnictwem są brak kapitału zarówno finansowego, jak i ludzkiego (brakuje osób z wiedzą rolniczą) oraz zły stan infrastruktury komunikacyjnej. 

Turystyka

Według analizy BŚ, Zambia posiada potencjał turystyczny na poziomie Kenii i Tanzanii, ale brak korzystnych uregulowań prawnych (np. bardzo drogie wizy turystyczne i skomplikowany proces budowy i rejestracji hoteli) uniemożliwia rozwój tego sektora gospodarki.  Zambia świadoma ww. ograniczeń rozpoczęła proces nowelizacji istniejących przepisów prawnych, regulujących ww. sektor gospodarki.  Można przypuszczać, że już niedługo kraj ten może stać się ważnym (w zakresie turystyki) krajem afrykańskim. w zakresie sektora turystycznego.

3.3. Tabela najważniejszych wskaźników ekonomicznych

3.4. Handel zagraniczny

Zambia jest otwarta na handel zagraniczny, który stanowi 71,5% PKB kraju (Bank Światowy, 2017). Polityka handlowa Zambii ma na celu dywersyfikację gospodarki poprzez programy prywatyzacyjne i rozszerzenie bazy eksportowej. Kraj jest członkiem COMESA i podpisał tymczasowe umowy o partnerstwie gospodarczym (IEPA) z Komisją Europejską. Kraj stał się częścią WTO w 1995 r.

Cła są wysokie, ale kraj ma niewiele pozataryfowych barier handlowych. Niektóre produkty, takie jak ropa naftowa, zapasy medyczne i nawozy są zwolnione z ceł przywozowych. Nieprawidłowości w systemie podatkowym i wysokie koszty transportu są jednak prawdziwymi barierami w handlu. Kraj eksportuje głównie miedź i inne minerały (trzy czwarte całkowitego eksportu), podczas gdy importem są produkty naftowe, maszyny i sprzęt transportowy. Produkty zambijskie są kierowane do Szwajcarii (44,5%), Chin (16,3%), Demokratycznej Republiki Konga (6,7%) i Singapuru (6,1%); mając na uwadze, że kraj ten importuje głównie z Afryki Południowej (28%), DRK (20,6%), Chin (12,8%), Zjednoczonych Emiratów Arabskich i Singapuru (po 5,3%).

Bilans handlowy Zambii - strukturalnie ujemny - ma wyjść z deficytu i powrócić do nadwyżki w latach 2019-2022 z powodu wysokiej wydajności w sektorze wydobywczym (chociaż kraj jest podatny na wahania cen towarów, saldo handlowe wyniosło 364 miliony USD w 2017). Eksport znacznie wzrósł w 2017 r. (+ 60%), osiągając 8,1 mld USD, podczas gdy import wyniósł 8,7 mld USD (+ 23,8%). Zambia jest również importerem netto usług, dlatego łącząc handel towarami i usługami, deficyt zewnętrzny wyniósł 1,1% PKB w 2017 r. (z 3,3% w poprzednim roku i 5,6% w 2015 r.). Według wstępnych danych Banku Zambii w pierwszych dziewięciu miesiącach 2018 r. deficyt na rachunku bieżącym zmniejszył się o 4,4% w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego.

3.5. Inwestycje zagraniczne

Po osiągnięciu 1,1 mld USD w 2017 r. przepływy BIZ w Zambii znacznie spadły do ​​569 mln USD w 2018 r. Według Światowego Raportu Inwestycyjnego UNCTAD z 2019 r. całkowite zasoby BIZ szacuje się na prawie 20,4 mld USD, co stanowi 81,2% PKB kraju. BIZ pozostają zdominowane przez duże inwestycje wydobywcze z Kanady, Australii, Wielkiej Brytanii, Chin i Stanów Zjednoczonych, a także dużą infrastrukturę i inne projekty realizowane prawie w całości przez chińskie firmy. W rzeczywistości infrastruktura Zambii, której niska jakość stanowi barierę dla inwestycji, powinna zostać wzmocniona przez inwestycje w sieć dróg, koleje i budowę elektrowni, aby zapobiec niedoborom energii, biorąc pod uwagę, że przemysł wydobywczy wciąż zużywa prawie połowę energii elektrycznej w kraju (tylko 25% mieszkańców miast i 3% ludności wiejskiej ma dostęp do energii elektrycznej). Dzięki chińskiemu wsparciu kraj rozpoczął budowę nowej elektrowni wodnej w 2013 r., która to inwestycja kosztowała 1,5 mld EUR, rozpoczęła częściową działalność w 2018 r. i stworzyła miejsca pracy dla prawie 3500 pracowników.

Ponieważ kraj w dużej mierze zależy od sektora wydobywczego, rząd dąży do dywersyfikacji gospodarki i zmniejszenia zależności od miedzi (w 2015 r. po raz pierwszy w ostatnim dziesięcioleciu inwestycje w produkcję przekroczyły inwestycje w sektor miedzi). W tym zakresie inwestorom zagranicznym przyznaje się szereg zachęt podatkowych (więcej informacji można znaleźć w Przewodniku inwestycyjnym po Zambii autorstwa Agencji Rozwoju Zambii, ZDA). Zasadniczo prawo zambijskie nie ogranicza inwestorów zagranicznych w żadnym sektorze gospodarki, chociaż istnieją pewne ograniczenia (szczególnie w zakresie własności gruntów, ponieważ w kraju nie ma gruntów prywatnych i określonych sektorów o znaczeniu państwowym). Jednak ogłoszenia dotyczące podwyżki podatków od przedsiębiorstw górniczych, niepewność co do ram budżetowych (trwa zmiana kodeksu wydobywczego) oraz wysoki poziom stóp procentowych mogą stworzyć niekorzystny klimat gospodarczy dla inwestorów zagranicznych w nadchodzących latach. Otoczenie regulacyjne nie promuje działalności przedsiębiorczej, przy czym wymagania dotyczące licencji komercyjnych są czasochłonne i kosztowne, a egzekwowanie przepisów jest niespójne. Ponadto ochrona praw własności i egzekwowanie umów są nadal słabe w porównaniu do standardów międzynarodowych. Zambia zajmuje 87. miejsce na 190 krajów w raporcie Doing Business z 2019 r. wydanym przez Bank Światowy, tracąc dwie pozycje z poprzedniej edycji (gdzie Zambia zdobyła trzynaście miejsc w porównaniu do 2017 r., pokazując ogólną poprawę otoczenia biznesowego kraju).

Mocne strony
- Zambijska Agencja Rozwoju (ZDA) zapewnia szereg zachęt do bezpośrednich inwestycji zagranicznych;
- Zambia ma jedno z najbardziej otwartych środowisk handlowych w Afryce i jest członkiem Wspólnoty Rozwoju Afryki Południowej (SADC) oraz wspólnych rynków dla Afryki Wschodniej i Południowej (COMESA);
- Firmy w Zambii korzystają z jednego z najniższych podatków od zysków w regionie;
- Zwiększenie współpracy regionalnej za pośrednictwem organizacji wielostronnych, w tym SADC i Unii Afrykańskiej, powinno nadal zmniejszać prawdopodobieństwo konfliktu międzypaństwowego.

Słabe punkty
- Inwestycje poniżej 10 milionów USD nie kwalifikują się do niektórych ulg podatkowych i zachęt;
- Niedociągnięcia w finansach publicznych i wydatkach publicznych stanowią barierę dla inwestycji;
- Wysoki poziom biurokracji handlowej znacznie wydłuża czas dostawy do i z Zambii, utrudniając konkurencyjność handlu;
- Zmiany w ustawie o spółkach mogą przewidywać minimalne kwoty inwestycji krajowych narzucone w niektórych branżach w przyszłości;
- Korupcja jest nadal istniejącym zjawiskiem.

3.6. Uczestnictwo Zambii w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze ekonomicznym

Członkostwo Zambii w ważniejszych organizacjach międzynarodowych: World Trade Or-ganisation (WTO), Southern African Development Community (SADC), World Bank, International Monetary Fund, African Union (AU), United Nations Organisation (ONZ), Common Market forEastern and Southern Africa (COMESA), British Commonwealth, Afrykański Bank Rozwoju, Inter-national Bank for Reconstruction and Development (IBRD), Food Agriculture Organization (FAO), African Caribbean Pacific Group of States (ACP).

3.6. Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Znaczne oddalenie geograficzne powoduje, że problematyka dot. Unii Europejskiej, w tym Polski, nie jest zbyt często obecna w oficjalnych wystąpieniach administracji Zambii oraz w tamtej-szych mediach. Opinia publiczna bardziej zainteresowana jest śledzeniem sytuacji wewnętrznej oraz problemów występujących na kontynencie afrykańskim, zwłaszcza skomplikowanej sytuacji polityczno-ekonomicznej w sąsiednim Zimbabwe, a także u największego partnera handlowego na kontynencie afrykańskim – RPA. Umową regulującą stosunki handlowe UE - Zambia była do końca 2007 r. ACP-EU Partners-hip Agreement z dn. 23.06.2000 r. z Cotonou. W grudniu 2007 r. została podpisana nowa tymczasowa umowa IEPA.

Największymi (wartościowo) w ostatnich latach importerami towarów z Zambii spośród krajów należących do UE były: Wielka Brytania, Niemcy, Szwecja, Włochy, Holandia, Hiszpania i Finlandia. Natomiast w eksporcie krajów UE do Zambii najważniejszymi wartościowo partnerami Zambii w ostatnich latach były: WB, Niemcy, Szwecja, Holandia oraz Francja.

W eksporcie UE do Zambii w ostatnich latach dominowały (wartościowo) następujące grupy asortymentowe:  maszyny i urządzenia,  sprzęt transportowy, w tym maszyny drogowe, dźwigi, wózki widłowe, maszyny do równania, kopania ziemi, produkty przemysłu chemicznego i przemysłów pokrewnych, a oprócz tego części do silników elektrycznych i zespołów prądotwórczych, buldożery oraz aparaty telefoniczne. W eksporcie Zambii do krajów UE ogółem w ostatnich latach (wartościowo) dominowały: metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych, produkty spożywcze, napoje i produkty tytoniowe, metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych oraz miedź, tytoń, kobalt i cukier.

4.1. Gospodarcze umowy dwustronne

Umową regulującą stosunki handlowe UE - Zambia była do końca 2007 r. ACP-EU Partnership Agreement z dn. 23.06.2000 r. z Cotonou. W grudniu 2007 r. została podpisana nowa tymczasowa umowa IEPA.

4.2. Dwustronna wymiana handlowa

Obroty handlowe między Polską a Zambią od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej uległy zdecydowanemu zwiększeniu. Pomimo tego skala obrotów handlowych z Zambią i fluktuacja asortymentowa wyraźnie wskazuje na doraźny charakter zawieranych transakcji.  W 2020 r. obroty Polski z Zambią wyniosły 8,11 mln USD. Eksport Polski do Zambii w omawianym okresie wyniósł 7,2 mln USD, a import zaledwie 811 tys. USD.

W eksporcie Polski do Zambii najważniejszymi grupami towarowymi były:
- płatki – wartość 2,89 mln USD;
- materiały i wyroby włókiennicze - wartość 1,4 mln USD;
- ryby, skorupiaki, mięczaki wodne, bezkręgowce – wartość 632 tys. USD;
- mięso i podroby jadalne – wartość 571 tys. USD.

W imporcie do Polski z Zambii najważniejszymi wartościowo grupami asortymentowymi były:
- tytoń i wyroby tytoniowe - wartość 401 tys. USD;
- stal i metale - wartość 398 tys. USD.

4.3. Wzajemne Inwestycje

Nie odnotowano żadnych inwestycji polskich w Zambii i zambijskich w Polsce.

4.4. Współpraca regionalna

Brak informacji na temat współpracy regionalnej.

4.5. Współpraca samorządów gospodarczych

Brak informacji na temat współpracy samorządów gospodarczych.

5.1. Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Wejście Polski do Unii Europejskiej i objęcie relacji handlowych Polski z Zambią umową ACP-EU a od roku 2015 Umowa o O Partnerstwie Gospodarczym UE-SADC,  w tym Zambia (UE - SADC - EPA) powoduje, że polskie firmy nie napotykają żadnych barier w eksporcie do Zambii, mają pełnoprawny dostęp do tego rynku i takie same warunki jak inne firmy z UE.

5.2. Dostęp do rynku pracy

Rząd Zambii nie stosuje żadnych utrudnień dla cudzoziemców w dostępie do rynku pracy. Jednocześnie, zachęcając zagranicznych inwestorów do obecności w Zambii ustanowił ulgi celne i podatkowe.

5.3. Nabywanie i wynajem nieruchomości

Nie istnieją generalnie ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez obcokrajowców w Zambii, a jedynym jest zakup ziemi przez cudzoziemców. W celu przyciągnięcia inwestycji do Zambii rząd tego kraju stosuje również ułatwienia do zagranicznych inwestorów. Środki ze sprzedaży nieruchomości mogą być transferowane wraz z zyskiem z odsprzedaży nieruchomości.

5.4. System zamówień publicznych

Zamówienia publiczne podlegają procedurom przetargowym. Przetargi są otwarte i nie ma ograniczeń w składaniu ofert. Nad prawidłowością przebiegu procedur przetargowych czuwa Komisja Przetargowa. Przy większych przetargach obowiązuje klauzula pre-kwalifikacji bądź też dopuszczane są tylko te firmy, które zostały już zarejestrowane i uznane przez organizatora przetargu. Firmy zagraniczne chcące wziąć udział samodzielnie w przetargu muszą być zarejestrowane w Zambii. Można też skorzystać z usługi miejscowej firmy, która wystąpi oficjalnie jako oferent.

W Zambii istnieje szereg uregulowań prawnych chroniących własność intelektualną i prawa autorskie oraz własność przemysłową. Są one zgodne z zapisami WTO Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS). Zambia ratyfikowała Konwencję Paryską, Traktat Współpracy Patentowej, Porozumienie i Protokół Madrycki oraz Haski. Zambia należy do African Industrial Property Organization (ARIPO).

Godziny pracy w Zambii są od poniedziałku do piątku między 8.00 a 17.00, z godzinną przerwą na lunch między 13.00 a 14.00. Niektóre biura działają również w soboty.

Spotkania powinny być zawsze planowane z wyprzedzeniem, ale należy się przygotować, że nie można ich zmieniać bez uprzedniego powiadomienia.

Organizacje w Zambii są z reguły hierarchiczne, co ma duży wpływ na relacje robocze. Zambijczycy powstrzymują się od kierowania pytań do swoich przełożonych, ponieważ obawiają się, że może to sprawiać wrażenie niekompetencji lub lenistwa. Zadawaj pytania otwarte, aby upewnić się, że coś jest nie tak.

W organizacjach biznesowych menedżerowie lub starsi członkowie mają zwykle ostatnie słowo. Często zdarza się, że proszą kolegów o opinie lub komentarze, ale ich ostateczna decyzja rzadko jest kwestionowana.

Mężczyźni i kobiety mają tendencję do trzymania się z dala od kultury zambijskiej i mają jasno określone obowiązki. Kobiety są postrzegane jako opiekunowie rodziny, ale oczekuje się również, że wykonają swoją część pracy w terenie. Chociaż wiele kobiet należy do miejskiej siły roboczej, przywództwo pozostaje zdominowane przez mężczyzn. Kobiety z zagranicy na wysokich stanowiskach powinny zatem być przygotowane na spore zainteresowanie ze strony swoich zambijskich odpowiedników.

Relacje klanowe i obowiązki członków mają wpływ na kulturę biznesu, dlatego ważne jest, aby zrozumieć, jak może to wpłynąć na twoją pracę z odpowiednikami z Zambii.

Zambijczycy lubią dodawać osobisty akcent do swojego środowiska pracy. Pracownicy często wymieniają się drobiazgami i poświęcają czas na rozmowę o swojej rodzinie. Poznaj swoich zambijskich odpowiedników, zanim zaczniesz mówić o interesach.

Dobre zachowanie i wykształcenie to cechy, które są wysoko cenione przez twoich zambijskich odpowiedników. Cudzoziemcy są zwykle uważani za „ekspertów” w swoim sektorze i często cieszą się większym zaufaniem niż lokalne organy nadzoru.

Pozdrowienia są bardzo ważne w zambijskiej kulturze biznesowej i zawsze należy przywitać osoby starsze. Zwracaj się do osób po nazwisku i używając pełnego tytułu, chyba że osoba ta poprosi Cię o bardziej nieformalne zwracanie się do siebie.

Uściski dłoni z prawą ręką są używane przez mężczyzn i kobiety między sobą. Mężczyźni i kobiety mogą również uścisnąć dłoń, ale częściej pozdrawiają się na odległość, zaciskając dłonie przed klatką piersiową. Nie zdziw się, jeśli każdego ranka ludzie w Twojej firmie podają sobie ręce.

W biurze Zambijczycy ubierają się swobodnie i zwykle noszą garnitury tylko na oficjalne imprezy. Brak przywiązania do sposobu ubierania się jest postrzegany jako lenistwo i uważany za niegrzeczny. Eleganckie spodnie i koszula lub bluzka są uważane za odpowiednie. Kobiety również noszą długie spódnice. Uważaj, aby nie odsłonić kolan ani ramion.

Zambijczycy preferują pośredni styl komunikacji. Problemy nigdy nie są rozwiązywane bezpośrednio - zamiast tego są omawiane w mniej bezpośredni sposób. Jeśli chcesz rozwiązać problem, najlepiej zrobić to za pośrednictwem osoby trzeciej lub prywatnie.

NALEŻY używać prawej ręki podczas interakcji z ludźmi. Lewa ręka jest uważana za nieczystą w Zambii.

Przyjmuj zaproszenia na imprezy towarzyskie, ponieważ pomoże to zbudować zaufanie i nawiązać silne relacje z kolegami z Zambii.

POJAWIAJ SIĘ NA SPOTKANIU NA CZAS. Mimo że Zambijczycy mają bardzo zrelaksowane podejście do czasu, często oczekują punktualności cudzoziemców.

NIE podnoś głosu, gdy jesteś zły. Zambijczycy unikają mówienia głośno i zamiast tego wolą delikatny ton.

NIE odmawiaj prezentów, ponieważ są oznaką szacunku lub wdzięczności.

NIE kieruj palcem wskazującym na inne osoby ani nie staraj się zwrócić ich uwagi, gwiżdżąc, ponieważ te gesty są uważane za niegrzeczne.

7.1. Administracja gospodarcza

Ministerstwo Handlu i Przemysłu
Ministry of Commerce, Trade and Industry
www.mcti.gov.zm

Bank of Zambia
www.boz.zm

Oficjalna strona rządu Zambii z linkami
The Government of Zambia
www.statehouse.gov.zm – w trakcie konstrukcji

7.2. Samorządy gospodarcze

Izba Handlowo-Przemysłowa Zambii
Zambia Association of Chamber of Commerce and Industry (ZACCI)
www.zambiz.co.zm 

7.3. Oficjalna prasa ekonomiczna

- Zambia Daily Mail,
- Times of Zambia,
- The Post,
- The Zambian.

7.4. Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym

www.times.co.zm
www.zamnet.zm
www.zambiz.co.zm