Polska w RPA

1.1. Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, języki urzędowe

Położenie geograficzne: Mozambik usytuowany jest na południowo-wschodnim krańcu Afryki. Całkowita długość granic państwowych wynosi 4.571 km. Mozambik graniczy z Malawi, RPA, Suazi, Tanzanią, Zambią i Zimbabwe. Długość linii brzegowej wynosi 2.470 km. Najwyższy szczyt Mozambiku to Binga (2436 m n.p.m.). Największe rzeki: Zambezi, Lurio, Save, Limpopo i Incomati. Dominującym typem roślinności jest lesista i trawiasta sawanna oraz namorzyny i palmy. Charakterystycznymi gatunkami drzew są: mahoń, heban, baobab, bambus i różne gatunki palm. Mimo polowań świat zwierząt jest nadal bardzo bogaty. W Mozambiku żyją 252 gatunki ssaków i 470 gatunków ptaków, m. in.: nosorożce białe, zebry, różnego rodzaju antylopy, lwy, gepardy i lamparty, słonie i różne gatunki małp oraz flamingi, żurawie, ibisy. Wody Oceanu Indyjskiego odwiedzane są przez wieloryby, a w wodach przybrzeżnych występuje ogromne bogactwo ryb i skorupiaków.

Jest to jedno z najbiedniejszych państw świata. Wskaźnik umiejętności pisania i czytania wśród ludności powyżej 15-go roku życia wynosi ok. 47% (mężczyźni - 62%, kobiety - 31%).

Ludność: Liczba ludności szacowana jest na 25,7 milionów (Państwowy Instytut Statystyczny Mozambiku). Wskaźnik umiejętności pisania i czytania wśród ludności powyżej 15-go roku życia wynosi ok. 38,7% (mężczyźni – 77%, kobiety – 49%). W wyniku pandemii HIV-AIDS, przeciętna długość życia od kilku lat utrzymuje się niewiele powyżej 42 lat. Liczba dorosłych zarażonych wirusem HIV wynosi 1,9 miliona, co stanowi 17,2% społeczeństwa w wieku 15-49 lat, a ponad 300 tysięcy osób cierpi na w pełni rozwiniętą chorobę AIDS. Przewiduje się, że w związku z rosnącą pandemia HIV/AIDS przeciętna długość życia skróci się w 2010 do 38 lat.

Obszar: Kraj zajmuje powierzchnię 799,380 km(2).

Stolica: Stolicą kraju jest nadmorskie Maputo (liczące ok. 2 mln mieszkańców), które leży na południowym krańcu kraju. Inne ważne miasta to: Beira, Pemba, Nampula, Quelimane Inhambane i Vilanculos.

Języki urzędowe: Językiem urzędowym kraju jest portugalski. W kraju tym występuje ok. 30 różnych grup etnicznych z grupy Bantu oraz nieliczna grupa potomków ludności pochodzenia azjatyckiego (ok. 16,8 tys.) oraz portugalskiego (ok. 12,5 tys.).

1.2. Warunki klimatyczne

Mozambik objęty jest działaniem klimatu podrównikowego, z porą deszczową w okresie od października do marca i z porą suchą w okresie od kwietnia do września. Roczna suma opadów atmosferycznych waha się od 500 mm na południu do 1500 mm na północy kraju. Temperatura powietrza na Nizinie Mozambickiej wynosi w styczniu 28°C a w lipcu 17°C. Wybrzeże morskie w okresie od września do maja nawiedzane jest przez cyklony tropikalne. Południową część kraju zajmuje szeroka nizina nadmorska, zwężająca się ku północy i przechodząca w Wyżynę Mozambicką, rozciętą dolinami rzek na izolowane płaskowyże. W kraju tym istnieje zagrożenie malarią.

1.3. Główne bogactwa naturalne

Mozambik posiada bogate zasoby mineralne: węgiel kamienny, gaz ziemny, energia wodna, metale ziem rzadkich, złoto, tytan, żelazo, marmur, grafit, granit, tantal, boksyty.

Głównymi produktami rolnymi pozostają: orzechy nerkowca, tytoń, bawełna, drewno, trzcina cukrowa. Mozambik jest również znaczącym eksporterem owoców morza (krewetki, homary). Podstawową pozycją eksportową kraju jest z 61% udziałem aluminium.

1.4. System walutowy, kurs i wymiana

Waluta: Metical (MT) = 100 Centavos.

1.5. Religia

Mozambik jest państwem wielo-wyznaniowym: chrześcijanie (w głównej mierze katolicy i niezależne kościoły Afrykańskie) stanowią 30% ludności kraju, animiści i wyznania lokalne - 50%, muzułmanie - 20%.

1.6. Wykaz świąt państwowych i dni wolnych od pracy w 2022 r.

a) 1 stycznia - Nowy Rok
b) 3 lutego - Dzień Bohaterów
c) 7 kwietnia - Dzień Kobiet
d) 1 maja - Święto Pracy
e) 2 maja - dzień wolny z okazji Święta Pracy przypadającego w niedzielę
f) 13 maja – dzień pracowników administracji państwowej (dla muzułmanów)
g) 25 czerwca - Dzień Niepodległości
h) 7 września - Dzień Porozumień z Lusaki
i) 25 Września - Dzień Sił Zbrojnych
j) 4 listopada – Dzień Pokoju i Pojednania
k) 10 listopada – Dzień Maputo
l) 25 grudnia – Boże Narodzenie/Dzień Rodziny
ł) 26 grudnia - wolne z okazji Dnia Rodziny

1.7. Infrastruktura transportowa

Międzynarodowy port lotniczy w stolicy kraju Maputo łączy Mozambik ze światem, a lotniska lokalne obsługują mniejsze miasta: Beira, Pemba, Inhambane, Vilanculos. Mozambik szereg portów, z których głównym jest Maputo. Pozostałe to: Beira, Inhambane, Nacala, Pemba, Quelimane. Pociągiem dojechać można do Mozambiku z RPA, Malawi i Zimbabwe, a autobusem m. in. z Johannesburga i Durbanu. Najtańszym środkiem transportu w Mozambiku są autobusy, ale regularnie kursują jedynie między głównymi miastami.

1.8. Obowiązek wizowy

Obywateli polskich obowiązują wizy. Można je uzyskać m.in. w urzędzie konsularnym Mozambiku w Berlinie i w Rzymie. Przedłużenie pobytu ponad okres ważności wizy zagrożone jest grzywną w wysokości ok. 100 USD za każdy dzień. Ważność paszportu powinna przekraczać co najmniej o 6 miesięcy termin wygaśnięcia wizy. Nie ma ograniczeń w przywozie walut obcych. Przywóz i wywóz waluty miejscowej jest zabroniony W paszporcie musi być co najmniej jedna strona przeznaczona na wizy, całkowicie wolna od wszelkich stempli, wiz itp. Przekraczając granicę, należy okazać bilet powrotny. Przy ubieganiu się o wizę Ambasada Mozambiku może zażądać również udokumentowania określonej kwoty pieniędzy na każdy dzień pobytu oraz/lub może być również wymagane okazanie zaproszenia lub rezerwacji hotelowej. Wiza jednorazowa wystawiana jest na okres do 30 dni, a wielorazowa od 30 do 180 dni.

Najbliższe, właściwe terytorialnie polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne to Ambasada RP w Pretorii (RPA). W Maputo działa też polski konsul honorowy.

2.1. Ustrój polityczny

Mozambik uzyskał niepodległość od Portugalii w 1975 r.  Na mocy konstytucji z 1990 roku Mozambik jest wielopartyjną republiką z jednoizbowym parlamentem - Zgromadzeniem Ludowym. Konstytucja z 1990 r. rozdzieliła władzę legislacyjną, wykonawczą i sądowniczą dając podwaliny pod demokrację wielopartyjną Na czele państwa stoi prezydent wyłaniany w wyborach bezpośrednich, sprawuje urząd przez pięć lat (z możliwością 1-krotnej reelekcji). Mozambik podzielony jest na 11 prowincji: Cabo Delgado, Gaza, Inhambane, Manica, Maputo, Nampula, Niassa, Sofala, Tete, Zambezia oraz miasto stołeczne Maputo (Cidade de Maputo) i 128 powiatów. Władze prowincji oraz powiatowe nie posiadają jednak realnej władzy.

W lipcu 2019 r. dwa główne ugrupowania polityczne – rządząca partia FRELIMO i opozycyjna RENAMO podpisały porozumienie pokojowe, które miały być krokiem w celu zakończenia trwającego kilka dziesięcioleci konfliktu i zapewnienia pokojowego przebiegu kampanii wyborczej zaplanowanej na październik 2019 r. Jednakże oskarżenia skierowane wobec rządzących o przyjmowanie łapówek oraz wyłamywanie się z tego porozumienia przez małe uzbrojone grupki rebelianckie po stronie RENAMO spowodowały, że porozumienie to przyniosło znaczącej poprawy sytuacji politycznej w kraju. 

2.2. Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament (Assembleia da Republica). Składa się on z 250 posłów wybieranych w bezpośrednich wyborach proporcjonalnych na okres 5 lat. W październiku 2019 r. wybory parlamentarne ponownie wygrała rządząca od czasu uzyskania niepodległości lewicowa partia FRELIMO (73% głosów), opozycyjna parta RENAMO uzyskała 22%, pozostałe partie otrzymały 5% głosów. Wyniki te przełożyły się na uzyskanie przez FRELIMO 184 miejsc w parlamencie i samodzielne rządzenie krajem. Opozycyjna RENAMO posiada 60 mandatów. Przebieg wyborów był kwestionowany przez opozycję i różne organizacje pozarządowe, jednakże ich wyniki zostały uznane za wiążące przez Sąd Konstytucyjny. Napięcie między oboma ugrupowaniami politycznymi pozostawało wysokie. Prezydentem na kolejną kadencję wybrany został Filipe Nyusi.

2.3. Władza wykonawcza

Władza wykonawcza składa się z prezydenta, premiera oraz Rady Ministrów (22 ministrów).

2.4. Struktura administracji gospodarczej

Sprawy gospodarcze państwa należą do kompetencji Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Pozostałymi resortami gospodarczymi są: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wiejskiego, Ministerstwo Energetyki, Ministerstwo Rybołówstwa, Ministerstwo Nauki i Technologii, Ministerstwo Zasobów Mineralnych, Ministerstwo Turystyki, i Ministerstwo Finansów. System prezydencki powoduje, że nawet premier kraju nie posiada realnej władzy a wszelkie ważniejsze decyzje gospodarcze podejmowane są przez prezydenta i jego najbliższych współpracowników.

W Mozambiku działa kilka niezależnych izb handlowych i przemysłowych, a najważniejszą z nich jest Izba Handlowa Mozambiku.

2.5. Sądownictwo gospodarcze

W skład władzy sądowniczej wchodzą Sąd Wysoki, sądy prowincjonalne oraz rejonowe, jak również specjalne sądy – administracyjne, celne, fiskalne, morskie i pracy. Sądy krajowe zajmują się procesami gospodarczymi w oparciu o system prawny portugalski i lokalne prawo zwyczajowe. Sprawy takie prowadzone są przez wyspecjalizowane kancelarie adwokackie. System sądowniczy jest niewydajny a wszechobecna korupcja w sądach i prokuraturze utrudnia prowadzenie spraw.

3.1. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Mozambik stanął w obliczu spowolnienia gospodarczego w 2019 r., głównie z powodu negatywnego wpływu cyklonów Idai i Kenneth, przy szacowanym wzroście PKB o 1,9%. Aktywność gospodarcza spowolniła w latach 2016–18, do średnio 3,7%, w porównaniu do 6,7% w 2015 r. Spadek ten wynikał głównie ze spadku bezpośrednich inwestycji publicznych i zagranicznych.

Inflacja spadła do 3,9% w 2018 r. i 3,4% w 2019 r., odwracając wysoki poziom osiągnięty w 2016 r. i 2017 r. Ograniczone wahania kursów walut od czerwca 2017 r., stabilne ceny żywności i zacieśnienie monetarne przyczyniły się do niskiej inflacji. Bank Mozambiku ostrożnie rozluźnił politykę pieniężną, obniżając podstawową stopę procentową o ponad 1000 punktów bazowych, ponieważ w 2016 r. osiągnął najwyższy poziom 23,25% rok do roku. Deficyt fiskalny pozostał dość wysoki i wyniósł 6,4% w 2019 r. , biorąc pod uwagę wpływ wysokiej stopy procentowej na spłatę zadłużenia.

Deficyt na rachunku bieżącym zwiększył się do 54,2% PKB w 2019 r., w porównaniu do 29,5% w 2018 r. Wzrost deficytu spowodowany głównie dużymi projektami inwestycyjnymi dotyczącymi dóbr i usług kapitałowych. BIZ i pożyczki zewnętrzne częściowo sfinansowały deficyt, podczas gdy rezerwy międzynarodowe spadły do ​​wciąż wygodnego poziomu 3,2 mld USD do sierpnia 2019 r.

Ubóstwo, choć zmniejszone z 52,8% w 2003 r. do 46,1% w 2015 r., jest nadal wysokie, a prawie 80% biednych mieszka na obszarach wiejskich z dala od podstawowych usług publicznych. Mozambik zarejestrował 20,7% bezrobocia w 2015 r., a bezrobocie wśród młodzieży na poziomie 30%.

Dzięki odkryciu gazu na morzu szacowanym na 180 trylionów stóp sześciennych kraj ma szansę zdywersyfikować gospodarkę, zwiększając jednocześnie jej odporność i konkurencyjność. Sektor gazowy mógłby przekształcić rolnictwo produkujące na własne potrzeby w agrobiznes, wspierać elektryfikację Mozambiku poprzez różne rozwiązania energetyczne oraz wspierać inne gałęzie przemysłu, takie jak nawozy, paliwa i mechanika metali. Mogłoby to również zwiększyć stabilność makroekonomiczną, ponieważ wyższe przychody przyczynią się do nadwyżek fiskalnych, a państwowy fundusz majątkowy buforuje wstrząsy zewnętrzne.

Zapotrzebowanie na infrastrukturę dla projektów związanych z zasobami naturalnymi może również uruchomić cykl inwestycji prywatnych i publiczno-prywatnych. Niektóre przedsiębiorstwa państwowe, szczególnie te związane z infrastrukturą, dobrze nadają się do współpracy z lokalnymi i międzynarodowymi inwestorami przy realizacji takich projektów. Wzmacniając ten potencjał, rząd podpisał trzecie i „ostateczne” porozumienie pokojowe z opozycją, torując drogę demobilizacji i reintegracji społecznej sił zbrojnych.

Deficyt budżetowy Mozambiku budzi obawy dotyczące stabilności zadłużenia. Główni darczyńcy zawiesili wsparcie budżetowe dla Mozambiku w maju 2016 r. po ujawnieniu „ukrytego długu”, a kraj oficjalnie spłacił swoje zobowiązania od lutego 2017 r. Kraj ten zmniejsza stosunek zadłużenia do PKB, poprawia ściągalność podatków i osiąga zadłużenie umowy restrukturyzacyjne.

Cyklony w 2019 r. spowodowały szoki podażowe, zniszczyły infrastrukturę i zabiły setki ludzi. Gospodarka pozostaje bardzo podatna na wstrząsy związane z klimatem ze względu na swoje położenie geograficzne i wysoką zależność od rolnictwa na własne potrzeby związane z deszczem.

Niski poziom umiejętności utrudnia zatrudnienie i wydajność, podczas gdy szybko rosnąca populacja podnosi stopy bezrobocia, szczególnie wśród młodzieży. Luka ta zmniejsza zdolność lokalnych firm do czerpania korzyści z technologii i powiązań z globalnymi łańcuchami wartości. Przy 30% populacji połączonej niska elektryfikacja dodatkowo ogranicza wzrost gospodarczy.

Negatywny wpływ na gospodarkę państwa ma prowadzona od wielu lat w prowincji Cabo Delgado działalność grup terrorystycznych. Ataki z ofiarami śmiertelnymi do jakich doszło w miejscowości Palma w marcu 2021 r. spowodowały zawieszenie działalności przez wiele miejscowych i zagranicznych firm i wstrzymanie przez wiele z nich inwestycji w tym kraju do czasu ustabilizowania się sytuacji bezpieczeństwa.

Istotnym zagadnieniem społeczno – ekonomicznym jest migracja ludności Mozambiku głównie do sąsiedniej RPA. Oficjalnie w RPA zatrudnionych jest ok. 75.000 legalnych pracowników z Mozambiku, głównie w górnictwie. Szacuje się jednak, że nielegalnie w RPA pracuje ponad 1 mln obywateli Mozambiku. Obecnie gospodarka Mozambiku jest jedną z bardziej dynamicznych na kontynencie afrykańskim. Decydujący wpływ na wzrost gospodarczy Mozambiku mają realizowane przez inwestorów zagranicznych wielkie projekty  przemysłowo - infrastrukturalne m.in.: rozbudowę huty aluminium Mozal i rurociągu dostarczającego gaz do RPA (projekt koncernu „Sasol” z RPA). Kapitał zaangażowany w te dwa pro-jekty przekroczył 2,6 mld USD. Inne projekty to budowa i uruchomienie kopalni i huty tytanu Mo-ma w prowincji Nampula (wartość inwestycji - 450 mln USD). Jednak  najwięcej inwestycji zaczyna przyciągać coraz szybciej rozwijający się sektor energetyczny i wydobywczy (gaz ziemny). Bezpośrednie inwestycje zagraniczne pokrywają znaczną część deficytu budżetowego państwa i finansują przede wszystkim projekty przemysłowe oraz sektor wydobywczy. W związku ze znalezieniem na północnym wybrzeżu Mozambiku największych od 10 lat złóż gazu naturalnego przewiduje się do 2035 r. 10-krotny wzrost PKB Mozambiku. Planowana budowa zakładu skraplającego gaz (gaz LPG), mająca potrwać od 4 do 6 lat, pozwoli Mozambikowi stać się trzecim na świecie (po Katarze i Australii) eksporterem gazu LPG. Trwa reformacja gospodarki w Mozambiku, w ramach której zostało już sprywatyzowanych ponad 1 200 firm (głównie małych). Często dobierani są przez rząd strategiczni inwestorzy w celu przejęcia i prowadzenia sprywatyzowanych koncernów.  Największym problemem w dalszym dynamicznym rozwoju Mozambiku pozostaje fatalny stan infrastruktury - głównie transportowej, energetycznej i portowej. W związku z tą sytuacją, rząd postanowił w  latach (2011 – 2015) sfinansować kilka inwestycji infrastrukturalnych m.in. wybudować nowy port (port głęboki) w okolicy Matutine, kontynuować rozbudowę i modernizację połączeń kolejowych, pobudować nową hydroelektrownię w Mphanda Nkuwa o mocy 1500 MW oraz dokończyć kosztem 400 mln USD proces elektryfikacji kraju.  Trwa reforma gospodarki w Mozambiku, w ramach której zostało już sprywatyzowanych ponad 1 200 firm (głównie małych). Często strategiczni inwestorzy dobierani są przez rząd Mozambiku pod kątem możliwości  przejęcia i prowadzenia przez nich sprywatyzowanych koncernów.

3.2. Główne sektory gospodarki

Największy udział w PKB Mozambiku mają następujące sektory gospodarcze: usługi około 47,0%, (w tym: transport i łączność 9,5%, usługi finansowe i biznesowe 10,9%, sektor nieruchomości 7,6%) oraz rolnictwo 25,3%, produkcja przemysłowa 12,2%, sektor finansowy 6,9%.

Sektor usług

Największe znaczenie dla gospodarki Mozambiku posiada sektor usług, w tym przede wszystkim usługi handlowe i transportowe. Pozostałe usługi w tym m.in. finansowe, budowlane oraz komunikacyjne pozostają na niskim poziomie. Coraz istotniejszym sektorem gospodarki Mozambiku staje się turystyka.  Rząd przewiduje przyciągnięcie w ciągu najbliższego kilku lat ok. 1 mld USD w postaci inwestycji bezpośrednich skierowanych zostanie na ten sektor. 

Przemysł wydobywczy i produkcja przemysłowa

Kolejną pozycję pod względem znaczenia dla gospodarki Mozambiku zajmuje sektor wydobywczy i produkcja przemysłowa z udziałem w PKB około 23,0% (aluminium, gaz ziemny, napoje, piwo, papierosy, mydło, cement, rowery, baterie). Należy przy tym odnotować, że zdecydowana największa część ww. sektora skupiona jest wokół huty aluminium Mozal. W rezultacie sfinalizowania kolejnych etapów rozbudowy ww. huty, zdominowała ona nie tylko ww. sektor gospodarki, ale również eksport Mozambiku. Obecnie trwają prace nad dalszym zwiększeniem możliwości przerobowych ww. huty aluminium.  W ich efekcie produkcja aluminium w Mozambiku ma w najbliższych latach wzrosnąć do 661.000 ton rocznie.

Szacuje się, ze w najbliższych latach górnictwo (gł. złoża - węgiel, gaz ziemny, złoto, tytan, żelazo, marmur, grafit, granit, tantal, itp.) będzie odgrywać coraz większą rolę w gospodarce Mozambiku. Jest to jeden z sektorów, którego dynamiczny rozwój ma stymulować prywatyzacja. W ostatnich latach sektor górniczy notuje duży wzrost w porównaniu z analogicznymi okresami w odleglejszej przeszłości. Nowe projekty, szczególnie w sektorze górnictwa węgla kamiennego powinny przyczynić się do szybszego rozwoju tej gałęzi gospodarki Mozambiku. Największym problemem rozwoju tego sektora jest w dalszym ciągu brak infrastruktury transportowej. 

Rolnictwo

Rolnictwo, rybołówstwo i leśnictwo generują łącznie około 25,3% PKB, zatrudniając ok. 70% siły roboczej Mozambiku ale rozwija się wolniej niż inne sektory gospodarki Mozambiku. Główne eksportowane produkty rolnicze  to: krewetki, cukier, orzechy nerkowca, bawełna, kopra, drewno i herbata. Od zakończenia wojny domowej (w 1992 roku) reformy w rolnictwie zaowocowały znaczącym wzrostem produkcji.

Sektory gospodarki Mozambiku o największym udziale w PKB  

Sektory gospodarki
Rolnictwo i działalność pochodna
Transport, składowanie i komunikacja
Sektor komercyjny i usługowy
Sektor przemysłowy
Sektor nieruchomości i usług profesjonalnych
Edukacja
Sektor rządowy, usługi społeczne i inne
Sektor finansowy
Górnictwo
Prąd, gaz i woda
Hotelarstwo i restauracje
Sektor budowlany
Pozostałe

3.3 Tabela najważniejszych wskaźników ekonomicznych

3.4. Handel zagraniczny

Najważniejsi (pod względem wartości obrotów) w ostatnich latach partnerzy handlowi Mozambiku w jego imporcie: RPA, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Chiny, Singapur, Bahrajn, Portugalia, Holandia.

Najważniejsi (pod względem wartości) w ostatnich latach partnerzy Mozambiku w jego eksporcie: Holandia, RPA, Indie, USA, Chiny, Portugalia

Najważniejsze wartościowo wyroby importowane przez Mozambik w ostatnich latach: pojazdy samochodowe, węgiel drzewny, korek, i produkty pochodne, skóry zwierzęce i i wyroby ze skóry, wyroby z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło i wyroby ze szkła.

Najważniejsze wartościowo wyroby eksportowane przez Mozambik w ostatnich latach: produkty mineralne, metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych, produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe.

Znaczący przez szereg lat import Mozambiku spowodowany był m.in. budową huty aluminium. Pomimo przewidywań, że po ukończonej realizacji I etapu rozbudowy huty Mozal import znacznie osłabnie, powodując zmniejszenie deficytu w handlu zagranicznym, efekt taki nie nastąpił i Mozambik w dalszym ciągu odnotowuje wysokie,  ujemne saldo obrotów handlowych. Prawdopodobnie wynika to z rozpoczęcia kolejnych dwóch ogromnych projektów inwestycyjnych: Moma Titanium Minerals Project oraz Corridor Sands Titanium Project.

3.5. Inwestycje zagraniczne

Mozambik jest ważnym krajem docelowym dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Afryce Południowo-Wschodniej. Kraj odnotował historycznie wysoki poziom napływu BIZ w 2013 r., osiągając ponad 6 mld USD i ponad 4,9 mld USD w 2014 r. Po spadku BIZ w 2017 r. (2,2 mld USD) z powodu trudności, z jakimi borykają się główne kraje inwestujące i globalne spadek cen ropy, napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2018 r. wzrósł do 2,7 mld USD. Zasoby BIZ wyniosły w 2018 r. około 40 mld USD, co stanowi 281% PKB (World Investment Report 2019, UNCTAD). Podczas gdy sektor naftowy zdobył ponad połowę napływu (1,33 miliarda USD), inne branże nie zainteresowały inwestorów zagranicznych. Ewolucja napływu zależeć będzie od potencjału skroplonego gazu ziemnego. Inwestorzy zagraniczni interesują się przede wszystkim sektorem wydobywczym, węglowodorów, energetyki, logistyki, handlu detalicznego i nieruchomości. Rośnie zainteresowanie przemysłem węglowym. W ostatnich latach wiodącymi inwestorami zagranicznymi Mozambiku były Zjednoczone Emiraty Arabskie, Mauritius, Chiny, Włochy, Stany Zjednoczone, Afryka Południowa, Portugalia i Turcja.

Rząd konsekwentnie wdrażał reformy, utrzymywał solidną politykę gospodarczą i wprowadził program prywatyzacji dla spółek publicznych w celu przyciągnięcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Oprócz bogatych zasobów naturalnych dostęp kraju do morza stanowi znaczącą przewagę w porównaniu z lądowymi sąsiadami. Kraj ma znaczące i różnorodne zasoby naturalne (energia, kopalnie, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo), a jego położenie geograficzne zapewnia poważną przewagę w dziedzinie transportu. Jednak skandal z ukrytymi długami, który wybuchł w 2016 r., zniszczył wizerunek rządu i wpłynął na zaufanie inwestorów do gospodarki. Mozambik zajmuje tylko 135. miejsce na 190 krajów w raporcie Doing Business Banku Światowego 2019. Zyskał trzy pozycje w porównaniu do 2018 r., głównie dzięki poprawie dostępu do energii elektrycznej. Słabe zarządzanie, niestabilne otoczenie polityczne i bezpieczeństwa, nieodpowiednia infrastruktura transportowa i portowa, podatność na klęski żywiołowe i obecny kryzys długu publicznego są głównymi czynnikami hamującymi bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

Niektóre z powodów, dla których warto zainwestować w Mozambiku:
- korzystne położenie geograficzne, z długą linią brzegową i bliskością rynków Afryki Południowej;
- wzrost gospodarczy kraju, który wynosił średnio 6% rocznie w okresie 2000–2018;
- młoda, rosnąca populacja;
- dobre możliwości inwestycyjne w infrastrukturę i wydobycie minerałów (zwłaszcza grafitu, węgla i kamieni szlachetnych);
- rezerwy skroplonego gazu ziemnego Coutry (Mozambik jest trzecim co do wielkości w Afryce posiadaczem LNG, z rezerwami około 180 bilionów stóp sześciennych;
- uruchomienie „megaprojektów” spodziewanych w kilku sektorach (skroplony gaz, infrastruktura itp.).

Wśród czynników utrudniających napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych są:
- krucha sytuacja polityczna i słabości zarządzania;
- system sądownictwa jest nadmiernie obciążony i podatny na wpływ wpływowych interesów lokalnych;
- instytucje publiczne mają różne poziomy egzekwowania prawa i zdolność do wdrażania przepisów;
- długie procedury rejestracyjne;
- brak praw własności prywatnej na ziemi: rząd jest właścicielem wszystkich gruntów, prywatni mogą tylko dzierżawić;
- brak dywersyfikacji, w zależności od cen surowców (aluminium, węgiel);
- nieodpowiednia infrastruktura transportowa i portowa ograniczająca krajową zdolność eksportową surowców.

Rządowe środki motywujące lub ograniczające bezpośrednie inwestycje zagraniczne
W 2017 r. rząd Mozambiku zatwierdził nowe rozporządzenie ułatwiające uzyskiwanie wiz cudzoziemcom, którzy chcą inwestować w Mozambiku. Środek zmniejszył wymaganą minimalną kwotę inwestycji z 50 mln USD do 500 000 USD na wizę inwestycyjną. Kodeks korzyści podatkowych zawiera szczególne zachęty dla podmiotów, które zamierzają inwestować na niektórych obszarach geograficznych Mozambiku, które mają potencjał zasobów naturalnych, ale które nie posiadają infrastruktury i mają niski poziom działalności gospodarczej. Rada Ministrów połączyła Centrum Promocji Inwestycji (CPI), Urząd Stref Ekonomicznych na rzecz Przyspieszonego Rozwoju (akronim portugalski GAZEDA) oraz Instytut Promocji Eksportu (akronim portugalski IPEX), tworząc Agencję Promocji i Eksportu Inwestycji (APIEX w portugalskim akronimie).

3.6. Uczestnictwo Mozambiku w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Mozambik jest członkiem m.in. SADC, AU (African Union), Comunidade dos Paises de Lingua Portuguesa, ACP, ONZ, WHO, WTO, IBRD. Mozambik jest jednym z 6 krajów SADC, który podpisał  „Umowę o Partnerstwie Ekonomicznym” z UE (EPA).

3.7. Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

W handlu zagranicznym Mozambiku ogółem obroty z UE stanowią około 20,0% (eksport około 45,4%  oraz import około 15,0%).

Główne grupy asortymentowe w imporcie i eksporcie Mozambiku z i do UE  w ostatnich latach (dane wg. Komisji Europejskiej)

Import Mozambiku z UE:
Grupy asortymentowe
Maszyny inne niż elektryczne
Produkty chemiczne
Sprzęt transportowy
Produkty żywnościowe
Produkty farmaceutyczne

Eksport Mozambiku do UE:
Grupy asortymentowe
Metale nieżelazne
Produkty żywnościowe
Paliwa
Rudy i inne minerały
Produkty częściowo przetworzone

Najważniejsze wartościowo towary w  imporcie UE z Mozambiku  w ostatnich latach: aluminium, tytoń, skorupiaki, cukier  oraz granit. W eksporcie UE do Mozambiku dominującą pozycję w ostatnich latach  zajmowały: materiały konstrukcyjne dla linii kolejowych lub tramwajowych, aparaty telefoniczne, elektrody węglowe, książki i materiały drukowane, lekarstwa oraz kable i druty izolowane.

Najważniejsi w ostatnich latach (wartościowo) partnerzy handlowi Mozambiku spośród krajów UE w jego imporcie: Portugalia, Holandia, Wielka Brytania, Niemcy, Francja.

Najważniejsi w ostatnich latach (wartościowo) partnerzy handlowi Mozambiku spośród krajów UE w jego eksporcie : Holandia, Portugalia, Hiszpania, Wielka Brytania, Belgia.

4.1. Gospodarcze umowy dwustronne

Od grudniu 2007 r. umową regulującą wzajemne stosunki gospodarcze Polska - Mozambik jest tymczasowa umowa IEPA (Interim Economic Partnership Agreement). Brak jest gospodarczych umów bilateralnych Polska - Mozambik. W dniu 16.07.2014 r. Mozambik jako jeden z sześciu państw członków Południowoafrykańskiej Rady ds. Rozwoju (SADC) podpisał „Umowę o Partnerstwie Ekonomicznym” (EPA) z UE.

4.2. Dwustronna wymiana handlowa

W 2019 r. wymiana handlowa Polski z Mozambikiem wyniosła 134,21 mln USD. W powyższym okresie eksport z Polski do Mozambiku wyniósł  13,1 mln USD, a import z Mozambiku do Polski 121,11 mln USD.

Najważniejsze wartościowo grupy asortymentowe w eksporcie z Polski do Mozambiku:
- produkty pochodzenia roślinnego – wartość 35,5 mln USD, wzrost eksportu w porównaniu do I-XII.2016 r. o 41,1,4%, udział w eksporcie Polski do Mozambiku ogółem 80,6%,
- produkty przemysłu chemicznego i przemysłów pokrewnych – wartość 5,4 mln USD, udział 12,4%,
- urządzenia mechaniczne i elektryczne; do rejestracji i odbioru dźwięku - wartość 1,8 mln USD.

Najważniejsze grupy towarowe w imporcie z Mozambiku do Polski:
- paliwa mineralne, oleje, produkty destylacji - wartość 111 mln USD;
- aluminium – wartość 9,1 mln USD;
- tytoń i wyroby tytoniowe - wartość 5,3 mln USD;
- nasiona oleiste, zboża, owoce – wartość 375 tys. USD.

Obroty handlowe między Polską a Mozambikiem choć nieduże z roku na rok  ulegają zwiększeniu. Fluktuacja asortymentowa w relacjach handlowych z Mozambikiem wyraźnie wskazuje na doraźny charakter zawieranych transakcji.

4.3. Wzajemne inwestycje

Brak informacji na temat inwestycji wzajemnych.

4.4. Współpraca regionalna

Brak informacji na temat współpracy regionalnej

4.5. Współpraca samorządów gospodarczych

We wrześniu 2015 r. w Mozambiku przebywała misja gospodarcza Krajowej Izby gospodarczej RP.

5.1. Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Wejście Polski do Unii Europejskiej i objęcie umową ACP-EU a obecnie EPA powoduje, że polskie firmy nie napotykają żadnych barier w eksporcie do Mozambiku, mają pełnoprawny dostęp do tego rynku i takie same warunki jak inne firmy z UE.

5.2. Dostęp do rynku pracy

Rząd Mozambiku nie stosuje żadnych utrudnień w dostępie do rynku pracy. Jednocześnie zachęcając zagranicznych inwestorów do obecności w Mozambiku ustanowił ulgi celne i podatkowe oraz specjalne strefy ekonomiczne.

5.3. Nabywanie i wynajem nieruchomości

Nie istnieją żadne ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez obcokrajowców w Mozambiku. Istnieją jednak ograniczenia w nabywaniu ziemi, która jest własnością państwa. W takim przypadku istnieje możliwość wieczystej dzierżawy na okres 99 lat.

Inwestorzy muszą uzyskać zgodę na planowane przedsięwzięcie w Ministerstwie Planowania i Rozwoju. Osoby prywatne muszą wykazać się 5-cio letnim legalnym pobytem w Mozambiku, bądź też podobnie jak osoby prawne muszą założyć firmę/działalność gospodarczą w Mozambiku. Wynajem nieruchomości nie podlega żadnym ograniczeniom.

5.4. System zamówień publicznych

Zamówienia publiczne w większości przypadków podlegają procedurom przetargowym. W większości przetargi są otwarte i nie ma teoretycznie ograniczeń w składaniu ofert. Przy większych przetargach obowiązuje klauzula pre-kwalifikacji bądź też dopuszczane są tylko te firmy, które zostały już zarejestrowane i uznane przez organizatora przetargu. Może się okazać, że w jednym ministerstwie obowiązuje kilka różnych procedur przetargowych w zależności od danego departamentu.

Firmy zagraniczne chcące wziąć udział samodzielnie w przetargu muszą być zarejestrowane w Mozambiku. Można też skorzystać z usługi miejscowej firmy, która wystąpi oficjalnie jako oferent.

Przetargi w Mozambiku bywają często ustawiane pod konkretnego oferenta, bądź też w rezultacie działań korupcyjnych ich warunki nie są przestrzegane. Oferent kwestionujący warunki i przebieg przetargu nie może ich zaskarżyć do Centralnej Komisji Przetargowej lecz do sądu krajowego. Znajomość portugalskiego i lokalnych zwyczajów jest niezbędna. Przetargi rządowe publikowane są w gazecie codziennej „Noticias”.

W Mozambiku istnieje szereg uregulowań prawnych chroniących własność intelektualną i prawa autorskie (z roku 2000) oraz własność przemysłową (z roku 1999). Są one zgodne z zapisami WTO Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS). Niemniej jednak, nieefektywny system prawny Mozambiku i powolnie działający wymiar sprawiedliwości oraz policja czynią wprowadzanie w życie wspomnianych przepisów bardzo trudne.

Mozambik jako szybko rozwijający się kraj afrykański stał się atrakcyjnym miejscem dla biznesu i handlu. Dotyczy to szczególnie stolicy kraju, Maputo, ponieważ pozostaje głównym celem podróży biznesowych. Każdy kraj ma swoje zwyczaje i tradycje. Dlatego podczas podróży do Mozambiku na spotkanie biznesowe należy pamiętać o następujących wskazówkach:

Przedstawienia i pozdrowienia

Liczą się pierwsze wrażenia. Upewnij się więc, że dobrze się witasz. W jaki sposób? U mężczyzn i kobiet zwykle podaje się ręce. Mężczyźni zwykle używają obu rąk, gdy kogoś witają, a lewa ręka umieszczona jest na ramieniu drugiej osoby. 

Nie zdziw się, jeśli kobiety będą patrzeć w dół podczas rozmowy z mężczyznami - to znak szacunku.

Jeśli spotykasz więcej niż jedną osobę, potwierdź skinieniem głowy, dopóki nie zostaniesz formalnie przedstawiony.

Jeśli masz tytuł, afiszuj się. Zawsze zwracaj się do ludzi w Mozambiku według ich tytułu zawodowego. Lub, jeśli nie masz pewności co do tytułu, zwróć się do mężczyzn jako O Senhor (Mr.), a kobiety jako A Senhora (Mrs./Ms.). Nie jest praktykowane zwracanie się do kogoś po imieniu, chyba że wyrazi na to zgodę.

Protokół spotkania

Zawsze ustalaj z wyprzedzeniem czas i miejsce spotkania, a także przyjeżdżaj punktualnie. Chociaż spotkania w Mozambiku rzadko rozpoczynają się na czas, oczekuje się, że cudzoziemcy będą punktualni. 

Mozambikanie są dość towarzyscy, więc staraj się rozpocząć spotkania od krótkiej rozmowy o rodzinach i zdrowiu. Wiedz, że osoba, która zainicjowała spotkanie, zwyczajowo otwiera rozmowy biznesowe, a osoba starsza w pokoju zamyka dyskusje.

Strój

Mężczyźni powinni nosić garnitur lub sukienkę z zapinaną na guziki koszulą i krawatem. Kobiety mogą wybrać sukienkę z blezerem lub garnitur.

Wskazówki negocjacyjne

Większość rozmów biznesowych odbywa się w języku portugalskim. Skorzystaj więc z narzędzi tłumaczeniowych, które są łatwo dostępne w Maputo. Lub, jeśli naprawdę chcesz zrobić wrażenie, poznaj język z pierwszej ręki.

Styczeń nie jest dobrym miesiącem na organizowanie spotkań biznesowych lub negocjacji w Mozambiku. W tym miesiącu pierwszeństwo mają święta państwowe.

Należy również pamiętać, że decyzje biznesowe nie są podejmowane w locie. Negocjacje mają tendencję do przedłużania się, więc bądź przygotowany na dalsze dyskusje po pierwszym spotkaniu. Bądź cierpliwy i nie oczekuj szybkiego podejmowania decyzji od partnerów biznesowych w Mozambiku - może to kosztować całą transakcję.

Zwróć również uwagę na następujące kwestie:- Wyrazem szacunku jest to, aby dawać i otrzymywać coś obiema rękami;
- Nie martw się, jeśli znajdziesz ludzi, którzy syczą na siebie, a nawet na ciebie. W kulturze Mozambiku zwyczajowo wydaje się syczący dźwięk, gdy ktoś chce zwrócić na siebie uwagę;
- Wyciągnięcie pięści zakrytej drugą ręką wskazuje, że ktoś ma już dość;
- Kobiety powinny pamiętać, że dotykanie osobnika płci przeciwnej podczas rozmowy świadczy o dużym zainteresowaniu i jest ogólnie uważane za tabu.

7.1. Administracja gospodarcza

Ministerstwo Przemysłu i Handlu
Ministério da Indústria e Comércio de Moçambique
http://www.mic.gov.mz 
E-mail: infomic@mic.gov.mz

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wiejskiego
Ministry of Agriculture and Rural Development
Tel.: +258 1 46-0010
Fax: +258 1 46-0145

Oficjalna strona Rządu Mozambiku z linkami
http://www.mozambique.mz/links.htm#

7.2. Samorządy gospodarcze

Izba Handlowa Mozambiku
Mozambique Chamber of Commerce
http://www.teledata.mz/cacomo/cacommo.htm
7.3. Oficjalna prasa ekonomiczna

W Mozambiku ukazuje się jedynie 10 publikacji w tym 2 dzienniki:

Noticias
www.jornalnoticias.co.mz
Diario de Moçambique

7.4. Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym

www.mozambique.mz
http://www.bancomoc.mz