Polska w Wenezueli

System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Od momentu przejęcia władzy przez Hugo Cháveza w 1999 roku udział prywatnych przedsiębiorstw w gospodarce narodowej stopniowo malał. Jednymi z najbardziej charakterystycznych „reform” byłego prezydenta stały się wywłaszczenia i nacjonalizacje dużych, sprawnie działających przedsiębiorstw, często z dużym kapitałem zagranicznym. System wprowadzony przez Cháveza zawierał elementy realnego socjalizmu (wywłaszczenia, kontrola cen, ceny maksymalne, obowiązkowe dostawy), jak i gospodarki kapitalistycznej (ci, którzy nie „narazili się” państwu, mogli prowadzić działalność gospodarczą; brak prawnych ograniczeń własności prywatnej). W 1999 r. w Wenezueli było 13 tysięcy przedsiębiorstw. Do 2016 roku liczba ta spadła do 4 tysięcy. Model gospodarczy Wenezueli w tym okresie opierał się na dystrybucji dochodów ze sprzedaży ropy naftowej (okres prezydentury Cháveza to ciągły wzrost cen ropy naftowej), niemniej jednak poziom produkcji krajowej i rolnictwa systematycznie malał. W momencie załamania się światowych cen ropy powyższy model gospodarczy doprowadził do hiperinflacji i braków w zaopatrzeniu. Niewydolna, zbiurokratyzowana gospodarka Wenezueli nie była w stanie wytworzyć wystarczającej ilości dóbr na rynku krajowym, aby zaspokoić konsumpcję, którą w czasach dobrej koniunktury w sektorze ropy naftowej pokrywano z importu.

Początkowo Nicolás Maduro kontynuował kurs swojego poprzednika, niemniej jednak w wyniku kryzysu politycznego i gospodarczego został zmuszony do jego korekty i przeprowadzenia pewnych reform. W 2018 r. zdepenalizowano posługiwanie się dewizami, przeprowadzono reformę walutową oraz wprowadzono program pomocy dla najuboższych w ramach systemu Carnet de la Patria. Zrezygnowano z antykorporacyjnej retoryki, a zaczęto wręcz namawiać do inwestycji w Wenezueli, w szczególności w sektorze węglowodorów. W wyniku nałożenia amerykańskich sankcji na przedstawicieli reżimu oraz na import wenezuelskiej ropy naftowej, Wenezuela zaczęła dostosowywać się do nowego stanu faktycznego. W początkowym okresie sankcje załamały wenezuelską produkcję i eksport ropy, co doprowadziło do zbliżenia z Iranem, Chinami i Rosją. Obecnie Wenezuela porzuciła retorykę „wojującego socjalizmu” na rzecz przyciągania inwestycji zagranicznych z krajów uznanych za przyjazne. Główną zachętą inwestycyjną są specjalne strefy ekonomiczne (obecnie jest ich 5), które oferują szereg ułatwień dla inwestorów, takich jak zwolnienia podatkowe, celne i administracyjne.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

PKB

Brakuje aktualnych i wiarygodnych danych dot. udziału poszczególnych sektorów gospodarki w PKB Wenezueli. W 2017 r. usługi generowały 54,9% PKB, przemysł 40,4%, a sektor rolniczy 4,7%.

Surowce

Wenezuela ma szóste co do wielkości rozpoznane rezerwy „lekkiej” ropy naftowej na świecie oraz największe na świecie rezerwy „ciężkiej” ropy. Ponadto posiada bogate zasoby gazu ziemnego (dziewiąte największe złoża na świecie). Kluczowym sektorem gospodarki pozostaje eksploatacja ropy naftowej, która wg szacunków odpowiada za ponad połowę wenezuelskiego PKB i ponad 90% eksportu. W 2024 r. wydobywano średnio ok. 950 000 baryłek ropy dziennie, co stanowi najwyższy poziom od momentu wprowadzenia amerykańskich sankcji, niemniej wciąż odbiega to znacząco od historycznych rekordów.

Innym ważnym sektorem gospodarki Wenezueli jest wydobycie minerałów, którego rozwojowi nie sprzyjają takie czynniki jak niewłaściwe zarządzanie, korupcja, brak odpowiedniej infrastruktury oraz niestabilność polityczna i społeczna. Sektor górniczy w Wenezueli jest celem zorganizowanej przestępczości, co komplikuje wysiłki na rzecz regulacji tej branży. Z tego powodu trudno jest też oszacować faktyczną skalę wydobycia.

Wenezuela posiada jedne z największych rezerw złota w Ameryce Łacińskiej, skoncentrowane głównie w Łuku Wydobycia Orinoko (Arco Minero del Orinoco). Jego wydobycie stało się ważnym sektorem gospodarki, zwłaszcza po załamaniu w sektorze naftowym. Istnieją zarówno legalne, jak i nielegalne operacje górnicze, przy czym duża część nielegalnego wydobycia ma miejsce na obszarach chronionych, takich jak parki narodowe i tereny zamieszkiwane przez rdzenne ludności. Nielegalne wydobycie złota wiąże się często z przemocą, eksploatacją oraz powiązaniami z zorganizowaną przestępczością i mafijnymi grupami kontrolującymi obszary górnicze. Niedawno została otwarta największa na świecie kopalnia złota, która znajduje się w delcie Orinoco w stanie Bolivar. Jej zasoby to ok. 480 tys. kg złota (ekwiwalent 52 mln uncji). Wg. oceny Ministerstwa Rozwoju Kopalnictwa Ekologicznego produkcja będzie wynosić ok. 1,2 mln uncji złota rocznie przez okres kilkunastu lat.

Wenezuela posiada także znaczne złoża diamentów i koltanu, głównie w regionie Guayana. Jest jednym z siedmiu krajów na świecie, które posiadają złoża koltanu, co sprawia, że Wenezuela ma potencjał, by stać się ważnym graczem w globalnym łańcuchu dostaw technologicznych.

W rejonie Guayana, a także w San Isidro i El Callao, Wenezuela posiada złoża rudy żelaza. W ostatnich latach ich wydobycie jest utrudnione głównie z powodu braku odpowiedniej infrastruktury, złego zarządzania i niedoboru inwestycji. Mimo to Wenezuela nadal produkuje rudę żelaza, choć w znacznie mniejszych ilościach niż w przeszłości.

Wenezuela jest także producentem boksytu, szczególnie w regionie Guayana, gdzie znajdują się jedne z największych zakładów aluminium na świecie. Produkcja aluminium była kiedyś ważnym sektorem w Wenezueli, ale podobnie jak inne branże, zmaga się z problemami spowodowanymi brakiem inwestycji, korupcją i kryzysem gospodarczym.

Ponadto Wenezuela posiada zasoby niklu, węgla, boksytów, fosfatów, cynku i miedzi.

Polityka kursowa

Walutą Wenezueli jest bolívar soberano (Bs, VES) – boliwar, który obowiązuje od 2018 r. Na początku grudnia 2024 r. kurs wynosił ok. 47,55 Bs za 1 USD.

Cechą charakterystyczną wenezuelskiej waluty jest jej wysoka inflacja, utrzymująca się nieprzerwanie od 2016 r. W grudniu 2024 r. skumulowana inflacja od początku roku wyniosła 43%, jednak zauważalne jest jej przyspieszenie po wyborach prezydenckich w lipcu 2024 r.

Wymiana waluty odbywa się za pośrednictwem banków autoryzowanych przez Bank Centralny Wenezueli (tzw. mesas de cambio). Rynek w Wenezueli jest zdolaryzowany – ceny są podawane w USD i za większość produktów i usług można płacić dolarami amerykańskimi (gotówką). W urzędach państwowych obowiązują opłaty w boliwarach.

Poza oficjalnym kursem USD/VES ustalanym przez Bank Centralny Wenezueli, istnieje także kurs rynkowy, który obecnie (w grudniu 2024 r.) jest o 10-20% wyższy niż kurs oficjalny. Rozbieżność tych kursów wynika z niedostatecznej dostępności USD w oficjalnych punktach wymiany (popyt przewyższa podaż), co prowadzi do wyższego kursu rynkowego. Ponadto często osoby mające dostęp do oficjalnych punktów wymiany sprzedają USD nielegalnie po cenie rynkowej, co uniemożliwia zakup dolarów amerykańskich w oficjalnym obiegu.

Stan infrastruktury

Główne miasta Wenezueli łączy sieć autostrad. W ostatnich latach stan infrastruktury drogowej zdecydowanie się pogorszył. Ze względu na brak sieci kolejowej oraz niski koszt paliwa, transport odbywa się zasadniczo drogami. Do niektórych części kraju możliwe jest dotarcie jedynie drogą wodną (wysepki i niektóre osady na wybrzeżu oraz w stanach Delta Amacuro i Zulia) lub lotniczą (stany Bolivar i Amazonas).

Jakość autostrad znacznie pogorszyła się z powodu braku inwestycji, bieżącej konserwacji oraz z powodu dużego obciążenia transportem ciężarowym (koszt paliwa był bardzo niski, stąd transport  osobowy oraz ciężarowy był praktycznie za darmo i nie przywiązywano wagi do rozwoju infrastruktury kolejowej). W 2020 r. doszło do załamania krajowej produkcji benzyny, co spowodowało bardzo długie kolejki na stacjach benzynowych i rozkwit czarnego rynku paliwowego. Wenezuela zaczęła sprowadzać paliwo z i rozpoczęcie planu dystrybucji, w którym mają współistnieć dwa systemy: paliwo subsydiowane dla osób zarejestrowanych w systemie Patria (tylko dla obywateli Wenezueli) oraz benzyna „w cenie międzynarodowej” sprzedawana w cenie 0,5 USD za litr. Dostawy paliwa są bardzo nieregularne. Poza Caracas okresowe braki paliwa są zjawiskiem normalnym. W niektórych stanach „przydziały paliwa” są  niewystarczające i sprzedawane są nielegalnie po wyższych cenach, co powoduje wyprowadzenie paliwa z oficjalnego obiegu (np. stan Bolivar).

Kalendarz dni wolnych od pracy

1 stycznia - Nowy Rok

2 ostatnie dni Karnawału – święto ruchome

Wielki Czwartek i Wielki Piątek przed Wielkanocą – święto ruchome

19 kwietnia  – Deklaracja Niepodległości

1 Maja –  Święto Pracy

24 czerwca – rocznica bitwy pod Carabobo

5 lipca – Dzień Niepodległości

24 lipca – rocznica urodzin Simona Boliwara

12 października – Dzień Indiańskiego Oporu

25 grudnia – Boże Narodzenie.

Ponadto w niektóre poniedziałki wszystkie banki są nieczynne (mniej więcej raz na 6 tygodni) - są tzw. bankowe poniedziałki.

Najważniejsi partnerzy handlowi

Głównymi partnerami handlowymi Wenezueli są (2022 r.):

• Chiny – 16,3% eksportu, 31,4% importu (1,70 mld USD eksportu, 3,01 mld USD importu);
• Stany Zjednoczone – 10,2% eksportu, 23% importu (438 mln USD eksportu, 2,21 mld USD importu);
• Brazylia – 8,38 % eksportu, 13,8% importu (361 mln USD eksportu, 1,33 mld USD importu);
• Turcja – 13,9% eksportu, 3,82% importu (597 mln USD eksportu, 366 mln USD importu);
• Hiszpania – 12% eksportu, 1,33% importu (518 mln USD eksportu, 127 mln USD importu);
• Kolumbia – 2,32% eksportu, 6,59% importu (100 mln USD eksportu, 632 mln importu)[1];

Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe

W 2022 r. najważniejszymi towarami eksportowymi w Wenezueli były: złom żelaza (564 mln USD), koks naftowy (509 mln USD), ropa naftowa (495 mln USD), alkohole alifatyczne (418 mln USD) i surowe aluminium (337 mln USD).

W 2022 r. najważniejszymi towarami importowanymi do Wenezueli były: olej sojowy (365 mln USD), mączka sojowa (305 mln USD), kukurydza (286 mln USD), ryż (244 mln USD) i cukier surowy (241 mln USD).

Główni inwestorzy

W latach 2020-2023 poziom rocznych bezpośrednich inwestycji zagranicznych oscyluje w przedziale (0,5-1,5) mld USD[2]. Niemniej dane te należy traktować z rezerwą, gdyż na mocy ustawy antysankcyjnej z 2020 r. (Ley Antibloqueo) inwestorzy z krajów uważanych za przyjazne mogą liczyć na nieupublicznienie kwoty zainwestowanych środków, ani na nieujawnienie pozostałych szczegółów inwestycji. Głównymi inwestorami zagranicznymi w Wenezueli są: Turcja, Iran i Rosja. Hiszpański Repsol i amerykański Chevron prowadzą projekty joint venture z wenezuelską PDVSA (państwowy koncern naftowy) w zakresie wydobycia i eksploatacji pól naftowych.

Główne kierunki inwestycji zagranicznych

W wyniku całkowitej zapaści gospodarczej Wenezueli w latach 2017-20 i przewlekłego kryzysu politycznego wenezuelskie inwestycje zagraniczne są znikome.

Wenezuela jest członkiem następujących organizacji o charakterze gospodarczym: ALBA - Boliwariańskiego Sojuszu Narodów dla Naszej Ameryki (Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América – ALBA), Latynoamerykańskiego systemu gospodarczego (Sistema Económico Latinoamericano y el Caribe – SELA), Wspólnoty Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów (Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños – CELAC) i Mercosur.