Ochrona sygnalistów

Stosownie do art. 27 ust. 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, tzw. Dyrektywy o ochronie sygnalistów, państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 17 grudnia 2021 r.

Przepisy Dyrektywy do krajowego porządku prawnego zostały zaimplementowane ustawą z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. z 2024 r. poz. 928), którą nałożono na podmiot prawny, zarówno prywatny jak i publiczny, szereg obowiązków mających na celu zagwarantowanie prawnej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa.

Realizacja obowiązek ustawowy, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie ustaliło wewnętrzną procedurą dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych Zarządzeniem nr 41/2024 Prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie z dnia 17.09.2024 r. w sprawie wprowadzenia wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych w Państwowym Gospodarstwie Wodnym Wody Polskie.

link do Zarządzenia wraz z załącznikami

Jakie naruszenia podlegają zgłoszeniu?

Na podstawie ustawy o ochronie sygnalistów zgłoszeniu podlegają naruszenia prawa, wymienione w art. 3 ust. 1 tej ustawy, które wskazano poniżej:

korupcji
zamówień publicznych
usług, produktów i rynków finansowych
przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami
bezpieczeństwa transportu
ochrony środowiska
ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego
bezpieczeństwa żywności i pasz
zdrowia i dobrostanu zwierząt
zdrowia publicznego
ochrony konsumentów
ochrony prywatności i danych osobowych
bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych
interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej
rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych
konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela - występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi powyżej.

Ustawy nie stosuje się do informacji objętych:

przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
tajemnicą narady sędziowskiej;
postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Obowiązującą w Wodach Polskich procedurą objęto naruszenia w obszarach wskazanych art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów.

Przesłanki objęcia ochroną sygnalisty - komu przysługuje ochrona?

Status sygnalisty może uzyskać osoba, która zgłosi lub ujawni publicznie informacje o naruszeniu prawa, uzyskane w kontekście związanym z pracą.

„Kontekst związany z pracą" ustawodawca definiuje w następujący sposób: przeszłe, obecne lub przyszłe działania związane z wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym, w ramach których uzyskano informację o naruszeniu prawa oraz istnieje możliwość doświadczenia działań odwetowych.

Sygnalistą może być nie tylko pracownik. Może to być osoba „z zewnątrz”, pozostająca w relacjach z Wodami Polskimi.

Sygnalistą jest między innymi: pracownik - niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy, pracownik tymczasowy, przedsiębiorca, prokurent, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, funkcjonariusz, żołnierz zawodowy, stażysta, wolontariusz, praktykant, a także kandydat do pracy lub były pracownik.

Co kluczowe, sygnalista jest osobą działającą w interesie wspólnym i dobrej wierze, a nie dla własnych korzyści bądź z osobistych pobudek – chęci zemsty bądź zaszkodzenia innemu pracownikowi. Uzasadnione przekonanie sygnalisty, że informacja którą zgłasza jest prawdziwa i stanowi o naruszeniu prawa stanowią przesłanki do objęcia sygnalisty ochroną. Osoby, które w momencie zgłaszania celowo i świadomie przekazały błędne lub wprowadzające w błąd informacje, nie będą korzystać z ochrony przewidzianej ustawą. Wobec osoby dokonującej zgłoszenia w złej wierze ustawa przewiduje sankcje karne, o których mowa w art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów.

Należy zaważyć, że sygnalista podlega ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

Ustawa obejmuje ochroną także:

osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia,
osoby powiązane z sygnalistą,
osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne pomagające lub powiązane z sygnalistą (w szczególności stanowiące własność lub zatrudniające sygnalistę).

W jaki sposób dokonać zgłoszenia?

Sygnalista może dokonać zgłoszenia następującymi kanałami:

Zgłoszenia wewnętrzne

W Wodach Polskich wewnętrzną jednostką organizacyjną przyjmującą zgłoszenia jest Departament Kontroli i Audytu Wewnętrznego.

Pracownicy Departamentu Kontroli i Audytu Wewnętrznego , posiadający imienne upoważnienie Prezesa Wód Polskich, realizują następujące czynności:

przyjmują zgłoszenia wewnętrzne;
prowadzą rejestr zgłoszeń wewnętrznych;
dokonują wstępnej weryfikacji zgłoszenia;
realizują działania następcze;
przetwarzają dane osobowe sygnalisty, osób których dotyczy zgłoszenie i osób trzecich wymienionych w zgłoszeniu.

Zgłoszenie wewnętrzne będą przyjmowane zarówno w formie ustnej jak i pisemnej – w postaci papierowej lub elektronicznej oraz ewidencjonowane w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych.

W terminie 7 od dnia otrzymania zgłoszenia upoważnieni pracownicy będą zobligowani do przekazania potwierdzenie sygnaliście przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego. Następnie zgłoszenie zostanie wstępnie zweryfikowane, a w razie konieczności jego treść zostanie wyjaśniona lub uzupełniona z sygnalistą. Dalszym krokiem jest przekazanie zgłoszenia Zespołowi ds. postępowania wyjaśniającego, którego zadaniem jest ocena zasadności zgłoszenia i zarekomendowanie Prezesowi Wód Polskich dalszych działań. Przekazanie sygnaliście informacji zwrotnej nastąpi w terminie do 3 miesięcy od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego lub w przypadku nieprzekazania potwierdzenia z uwagi na brak adresu do kontaktu - w terminie do 3 miesięcy od upływu 7 dni od dokonania zgłoszenia wewnętrznego, chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać informację zwrotną.

Zgłoszenia zewnętrzne

Zgłoszenie zewnętrzne może dotyczyć naruszenia prawa w obszarach, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów. Zgłoszenia zewnętrzne będą przyjmowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich lub organ publiczny.

Organem publicznym w rozumieniu ustawy są naczelne i centralne organy administracji rządowej, terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego, inne organy państwowe oraz inne podmioty wykonujące z mocy prawa zadania z zakresu administracji publicznej, właściwe do podejmowania działań następczych w dziedzinach wskazanych w art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów.

Organy publiczne powinny posiadać niezbędne uprawnienia w zakresie podejmowania działań następczych, tzn. podjęcia działań o charakterze nadzorczym, kontrolnym. Przykładowo organami takimi będą ministrowie, właściwi inspekcje.

Zgłoszenia zewnętrzne mogą być przekazywane na piśmie lub ustnie.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich można skierować zgłoszenie zewnętrzne – nawet wówczas, gdy sygnalista nie potrafi ustalić innego organu publicznego właściwego do jego przyjęcia.

Informacje dotyczące sposobu dokonywania zgłoszeń zewnętrznych zostaną uszczegółowione po wejściu w życie przepisów ustawy o ochronie sygnalistów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, tj. 25 grudnia 2024 r.

Ujawnienie publiczne

Ten tryb przekazania informacji o naruszenia prawa ma charakter szczególny. Ujawnienie publiczne będzie wiązało się z ochroną, gdy sygnalista dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego, a po nim zgłoszenia zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego, ale nie zostaną podjęte odpowiednie działania następcze ani nie zostaną przekazane sygnaliście informacje zwrotne. Ochroną objęta będzie również osoba dokonująca ujawnienia, która dysponuje uzasadnionymi podstawami, aby sądzić, że:

naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie interesu publicznego, w szczególności gdy istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody, lub
dokonanie zgłoszenia zewnętrznego narazi sygnalistę na działania odwetowe, lub
w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu prawa z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów, istnienia zmowy miedzy organem publicznym a sprawca naruszenia lub udziału organu publicznego w naruszeniu.

Na podstawie art. 53 ustawy o ochronie sygnalistów, osobie która przekazała informacje o naruszeniu prawa bezpośrednio do prasy i gdy stosuje się ustawę Prawo prasowe, przysługuje ochrona w trybie wynikającym z ustawy Prawo prasowe.

Mam wątpliwość jakim kanałem dokonać zgłoszenia wybrać?

Wybór wewnętrznego kanału zgłoszeń jako kanału pierwszego wyboru umożliwi w pierwszej kolejności Wodom Polskim przyjrzenie się i wyeliminowanie bądź ograniczenie skutków naruszeń prawa oraz przeciwdziałanie im.

Należy zauważyć, że decyzja - czy dokonać zgłoszenia wewnętrznego, czy też od razu zgłosić informacje właściwym organom z wykorzystaniem kanałów zewnętrznych – jest indywidualną decyzją sygnalisty. Sygnalista może dokonać wyboru kanał zewnętrznego bez uprzedniego zgłoszenia wewnętrznego.

Czy Wody Polskie przyjmują zgłoszenia dokonane anonimowo?

Tak, Wodom Polskim można zgłosić naruszenie prawa anonimowo. Zgłoszenie zostanie rozpatrzone z należytą starannością, o ile informacje w nim zawarte umożliwią przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego.

Środki ochrony sygnalistów

Środki ochrony sygnalistów obejmują:

zakaz działań odwetowych (np. zakaz wypowiedzenia stosunku pracy),
odwrócony ciężar dowodu (na stosującym działanie odwetowe będzie spoczywał ciężar dowodu, że podjęte działanie nie jest działaniem odwetowym),
odszkodowanie za dopuszczenie się działań odwetowych lub zadośćuczynienie,
zakaz zrzeczenia się ochrony przyjętej w ustawie,
sankcje.

Wobec sygnalisty zakazuje się podejmowania działań odwetowych ani próby lub groźby zastosowania takich działań.

Sankcje

Sankcje karne zostały wskazane w art. 54-58 ustawy o ochronie sygnalistów. Sankcje te dotyczą:

1) uniemożliwiania lub utrudniania zgłoszeń;

2) podejmowania działań odwetowych wobec sygnalisty;

3) ujawnienia tożsamości sygnalisty;

4) dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego w złej wierze;

5) brak ustalenia procedury zgłoszeń wewnętrznych lub jej istotna wadliwość.