Polska w Kenii

System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Kenia jest największą gospodarką Afryki Wschodniej, regionalnym węzłem handlowym i transportowym. Jest również jednym z najbardziej uprzemysłowionych krajów regionu. Około 12,5% powierzchni Kenii zajmują rezerwaty i parki narodowe. Turystyka to jedna z najważniejszych gałęzi gospodarki, która według szacunków Ministerstwa Turystyki i Dzikiej Przyrody w 2023 odpowiadała za ponad 10% PKB, co przewyższało wyniki sprzed pandemii COVID-19.

Ok. 75% mieszkańców utrzymuje się jednak z rolnictwa, które odpowiada za 1/5 kenijskiego PKB. Około 40% populacji jest zatrudnionych w rolnictwie, a na terenach wiejskich ponad 70%. Główne uprawy spożywcze w Kenii to kukurydza, pszenica, ryż, ziemniaki i fasola. Kukurydza i wyrabiane z niej ugali (rodzaj polenty) jest podstawowym pożywieniem Kenijczyków i jest uprawiana w 90 procentach gospodarstw. W ramach strategii mającej na celu zmniejszenie uzależnienia od kukurydzy rząd Kenii rozpoczął działania na rzecz dywersyfikacji i rozwój upraw sorgo, prosa, manioku i ziemniaków. Głównymi rolniczymi towarami eksportowymi kraju, generującymi największe przychody, są herbata, kawa, kwiaty cięte i warzywa. Produkcja rolna obejmuje także uprawę agawy sizalowej, trzciny cukrowej, ananasów, awokado, bananów, palmy kokosowej, orzeszków ziemnych i bawełny. Wciąż ważną rolę szczególnie na prowincji odgrywa hodowla zwierząt na mięso, skóry, mleko i jaja.. Degradacja terenów leśnych zmniejszyła produkcję w leśnictwie. Rybołówstwo ma lokalne znaczenie i z uwagi na zanieczyszczenie wód, przełowienie i używanie niedozwolonych technik posiada niewykorzystany w pełni potencjał, przede wszystkim nad jeziorem Turkana i jeziorem Wiktorii.

Duży wpływ na finanse kraju mają także transfery gotówki przesyłane przez Kenijczyków pracujących w Stanach Zjednoczonych (ponad 50%), Europie i Azji, które według danych Banku Światowego odpowiadają za ok. 3,5% PKB Kenii.

Kenia jest najważniejszym krajem regionu w sektorze finansowym i bankowym, choć na jej rozwój i konkurencyjność niekorzystnie wpływa korupcja, a także wciąż niewystarczające inwestycje w infrastrukturę.

W Nairobi znajduje się jedna z największych giełd papierów wartościowych w Afryce. System bankowy nadzoruje Centralny Bank Kenii (Central Bank of Kenya). W kraju działa kilkadziesiąt banków komercyjnych, z czego dwa należące do międzynarodowych korporacji (Barclays i Citibank).

Najważniejszymi priorytetami dla obecnej administracji są założenia tzw. Big Four Agenda, tj. planu rozwoju kraju, opracowanego jeszcze podczas prezydentury Uhuru Kenyatty. Głównymi celami planu są: zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego oraz zwiększenie ilości tanich mieszkań w kraju.

Dług publiczny Kenii ma tendencję wzrostową i w 2023 r. wyniósł 70,2%. Kenia pozostaje nadal znaczącym biorcą zagranicznej pomocy rozwojowej, która w 2021 stanowiła niecałe 3% DNB. Kenia jest też krajem priorytetowym „Polskiej pomocy”.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

Kenijska gospodarka jest silnie zależna od rolnictwa i turystyki. Największy udział w PKB kraju ma sektor usług (55%),zdominowany właśnie przez turystykę i powiązane sektory, następnie rolnictwo (21%) i przemysł (18%). Inne istotne sektory dla gospodarki Kenii to leśnictwo, rybołówstwo, górnictwo, produkcja przemysłowa, energetyka, telekomunikacja i usługi finansowe. Działalność przemysłowa skupiona jest wokół trzech największych miast kraju: Nairobi, Mombasy i Kisumu i dot. przede wszystkim przemysłu spożywczego.

Polityka kursowa

Polityka kursowa Kenii jest oparta na systemie płynnego kursu wymiany walut. Jednak Bank Centralny Kenii (Central Bank of Kenya, CBK) odgrywa aktywną rolę w utrzymaniu stabilności waluty, dążąc do utrzymania stabilności cen i ograniczeniu inflacji. Jako gospodarka zależna od importu surowców (np. ropy naftowej) oraz eksportu produktów rolnych (np. herbaty, kawy, kwiatów), kurs wymiany ma kluczowe znaczenie dla równowagi handlowej.

Kurs szylinga kenijskiego jest wrażliwy na zmiany na rynkach międzynarodowych, w tym na stopy procentowe w Stanach Zjednoczonych oraz zmiany cen surowców na światowym rynku. W ostatnich latach szyling kenijski doświadczył osłabienia w stosunku do dolara amerykańskiego, głównie z powodu wzrostu cen importu, globalnych wstrząsów gospodarczych i wysokiego zadłużenia zagranicznego. Wysoka inflacja: Fluktuacje kursu walutowego mają bezpośredni wpływ na inflację, szczególnie w kontekście importowanych dóbr konsumpcyjnych.

Surowce i technologie krytyczne

Kenia nie ma znaczących surowców mineralnych. Górnictwo ma niewielki udział w krajowym PKB (niecałe 1%). Największe wpływy przynosi wydobycie rudy tytanu z okolic Kwale (6. miejsce na świecie) oraz sody naturalnej z jeziora Magadi (10. miejsce na świecie). Do kenijskich zasobów naturalnych należą ponadto: wapień, sól, kamienie szlachetne, fluoryt, cynk, ziemia okrzemkowa, gaz ziemny oraz gips. Produkty, których eksport w 2021 r. przyniósł największe zyski, to: herbata, kwiaty cięte (głównie róże), kawa, produkty przetwórstwa ropy naftowej oraz ruda tytanu. W sierpniu 2019 r. Kenia dołączyła do grona państw eksportujących ropę naftową. W czerwcu 2016 r. prezydent Uhuru Kenyatta podpisał nowe prawo, które ma przyczynić się do szybkiego rozwoju sektora wydobywczego. W ocenie Kenya Chamber of Mines do 2030 r.  przemysł wydobywczy ma  stanowić ok. 10% PKB.

Stan infrastruktury

Kenia posiada rozbudowaną, jak na warunki afrykańskie, infrastrukturę transportową, chociaż jej jakość jest nierówna w całym kraju. Nairobi to węzeł komunikacyjny i centrum transportowe wschodniej i środkowej Afryki.

Port w Mombasie jest największym głębokowodnym portem w regionie – to największy port w Afryce Wschodniej i drugi największy w całej Afryce. Zaspokaja potrzeby kilkunastu krajów (w tym m.in. Ugandy, Rwandy, Sudanu Południowego, Tanzanii, Burundi i DRK), pomimo ciągłego braku sprzętu, niskiej efektywności i wszechobecnej korupcji. Wobec tych trudności podjęto decyzję o gruntownej przebudowie i powiększeniu portu w Mombasie oraz zapoczątkowano, przy współpracy z Chińczykami, budowę nowego portu w Lamu. W 2022 roku zakończyła się także, sfinansowana i przeprowadzona przez Japończyków modernizacja portu Mombasie której koszt wyniósł 47,5 mln USD. Dobudowano drugi terminal kontenerowy i dodatkowe stanowiska rozładunkowe. Obecnie na wykończeniu jest most w Dongo Kundu, który znacznie skróci drogę z lotniska i dworca kolejowego w Mombasie do Diani Beach i granicy z Tanzanią.

W czerwcu 2017 r. zakończono budowę i otwarto przewozy pasażerskie na liczącej ok. 500 km linii kolejowej Standard Gauge Railway (SGR) z Mombasy do Nairobi. W 2018 r. ruszyły na tej trasie przewozy towarowe, a w 2019 przedłużono trasę pociągu o kolejne 120 km do Naivashy. Koszt ukończenia obu etapów, który w ramach zwrotnej pożyczki pokrył rząd Chin, wyniósł ponad 4,7 mld USD. Obecnie trwają prace nad przedłużeniem linii do Kisumu nad Jeziorem Wiktoria. Docelowo linia ma biec do granicy z Ugandą.

W Kenii istnieje także dobrze rozwinięta sieć wewnętrznych połączeń lotniczych. Działa kilkanaście lotnisk, w tym największe, międzynarodowe lotniska Jomo Kenyatta International Airport (JKIA) w Nairobi, Moi International Airport w Mombasie oraz Kisumu International Airport. Wszystkimi publicznymi obiektami lotniskowymi zarządza Kenijska Dyrekcja Lotnisk (Kenya Airports Authority, KAA) – agencja rządowa odpowiadająca za nadzór, kontrolę i zarządzanie lotniskami w kraju.

Ponadto Kenia posiada rozbudowaną sieć dróg utwardzonych i nieutwardzonych, których stan jest stosunkowo dobry w większych miastach, gorszy na prowincji. Komunikacja autobusowa, obsługiwana przez prywatnych przewoźników, jest ogólnie dostępna i tania, ale problemem jest stan techniczny pojazdów i bezpieczeństwo na drogach.

Obowiązuje ruch lewostronny. Aby poruszać się samochodem po Kenii można przez 3 miesiące korzystać z polskiego prawa jazdy, jednak należy posiadać jego tłumaczenie na język angielski sporządzone przez tłumacza przysięgłego lub przed przyjazdem uzyskać międzynarodowe prawo jazdy. W przypadku dłuższego pobytu po upływie tego okresu należy wystąpić o kenijskie prawo jazdy.

W porze deszczowej lokalne drogi są przejezdne tylko dla samochodów z napędem na cztery koła. Podczas podróży samochodem do niektórych odległych regionów (m.in. Garissa, okolice jeziora Turkana, Lamu, Marsabit), z uwagi na działalność uzbrojonych bojówek i terrorystów, należy korzystać z eskorty uzbrojonych policjantów lub żołnierzy.

Kalendarz dni wolnych od pracy

• 1 stycznia – Nowy Rok
• Wielki Piątek i Poniedziałek Wielkanocny (w zależności od kalendarza na dany rok)
• 1 maja – Święto Pracy
• 1 czerwca – Madaraka Day
• Idd-ul-Fitr (w zależności od kalendarza na dany rok)
• Idd-ul Azha (w zależności od kalendarza na dany rok, dzień wolny dla wyznawców islamu)
• 10 października – Mazingira Day
• 20 października – Mashujaa Day
• Diwali (w zależności od kalendarza na dany rok, dla wyznawców hinduizmu)
• 12 grudnia– Święto Niepodległości Kenii
• 25 i 26 grudnia  – Boże Narodzenie

Najważniejsi partnerzy handlowi

Wartość eksportu towarów z Kenii w 2022 roku wyniosła 13,85 mld USD. Eksport towarów wzrósł w 2022 roku o 2,03 mld USD (wartość eksportu towarów z Kenii wyniosła w 2021 roku 11,82 mld USD ). Wiodącym kierunkiem eksportowym są kraje afrykańskie, w tym przede wszystkim Uganda (9,22%), Rwanda (5,97%), Tanzania (5,7%) i Egipt (3,26%), a także Stany Zjednoczone (9,83%), Pakistan (7,36%), Niderlandy (6,84%), Wielka Brytania (5,54%), ZEA (4,01%) oraz Chiny (3,26%).

Wartość importu towarów do Kenii w 2022 roku wyniosła 25,5 mld USD. Import towarów zwiększył się o 2,4 mld USD (wartość importu towarów do Kenii wyniosła w 2021 roku 23,1 mld USD). Głównymi partnerami Kenii są w tym zakresie Chiny (24,9%), Indie (10,5%), Zjednoczone Emiraty Arabskie (7,78%), Arabia Saudyjska (4,73%), Malezja (4,53%) i Japonia (4,28 %).

Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe

Ponad 50% kenijskiego eksportu przypada na produkty rolnicze. Eksportuje się głównie herbatę (18,9% eksportu), kwiaty cięte (9,6%), kawę (4,65), tytan (3,95%), owoce tropikalne (3,09%).

Główne kategorie produktów importowanych to: surowce mineralne, maszyny i metale.  Produkty, którym przypada największy procent importu, to: rafinowana ropa naftowa (14,7%), olej palmowy (5,46%), lekarstwa (2,4%), samochody (2,37%), żelazo (2,2%) i pszenica (2,11%).

Główni inwestorzy

Rząd Kenii zachęca do inwestycji w kraju. Sprowadzenie zagranicznych inwestorów to część planu poprawy sytuacji gospodarczej i osiągnięcia, w dłuższej perspektywie, poziomu średnich dochodów, zgodnie z założeniami programu Kenya Vision 2030. Instytucjami wspierającymi inwestycje zagraniczne w Kenii są m.in. Kenijski Urząd ds. Inwestycji (Kenya Investment Authority – KenInvest) oraz Urząd ds. Specjalnych Stref Ekonomicznych (Special Economic Zones Authority – SEZ). Strategię rządu Kenii ws. inwestycji zagranicznych określa dokument „Strategic Plan: 2023 – 2027. Spearheading Equitable Investment-Led Transformation”.

Kenia bierze aktywny udział w międzynarodowych organizacjach handlowych. Najważniejsze z nich to Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej (COMESA), Wspólnota Wschodnioafrykańska (EAC), a także Światowa Organizacja Handlu (WTO). Kenia sygnowała w marcu 2018 r. i następnie ratyfikowała Umowę o Afrykańskiej Kontynentalnej Strefie Wolnego Handlu (AfCFTA), która ma zunifikować, rozszerzyć i pogłębić istniejące wcześniej porozumienia gospodarcze na kontynencie afrykańskim.

Integracja regionalna, szczególnie w ramach Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej (EAC), stanowi istotny czynnik wzrostu dla gospodarki Kenii. Symbolicznie jest to podkreślane poprzez obecność flagi i hymnu EAC podczas uroczystości oficjalnych i państwowych. Po wstąpieniu Somalii do EAC w 2023 r. czterech z pięciu sąsiadów Kenii należy do Wspólnoty. Większość lub znaczna część eksportu pozbawionych dostępu do morza obszarów EAC (Ugandy, Sudanu Płd., Rwandy, Burundi oraz wschodnich regionów Demokratycznej Rep. Kongo) przechodzi przez terytorium Kenii i największy w regionie port w Mombasie. Stanowi to impuls dla rozwoju infrastruktury w kraju. Obecnie trwają prace nad finansowaną przez Chiny modernizacją wybudowanej jeszcze w czasach kolonialnych linii kolejowej z Mombasy do granicy z Ugandą. Zakończone już prace nad odcinku z Mombasy przez Nairobi do Naivashy, a w najbliższych latach ma być otwarty odcinek do Kisumu – największego kenijskiego portu nad Jeziorem Wiktoria.

Trwają także prace nad rozbudową dwóch korytarzy transportowych obejmujące rozwój infrastruktury drogowej, ropociągów, a także portów w Mombasie, Lamu i Kisumu: Korytarza Północnego, łączącego Mombasę z Nairobi, Kisumu i granicą z Ugandą, oraz korytarza transportowego Lamu – Sudan Południowy – Etiopia (LAPSSET), z portu w Lamu do granic z Etiopią i Sudanem Płd. Prace nad rozbudową Korytarza Północnego są częściowo prowadzone przez UE w ramach strategii „Global Gateway” (finansowanie grantowe o wartości 30 mln euro).

Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne (tabela za ostatnie 3 lata)

Relacje z UE

Kenia jest członkiem Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej (East African Community, EAC). W 2014 r. zakończyły się negocjacje pomiędzy UE i krajami EAC w sprawie Umowy o Partnerstwie Gospodarczym (Economic Partnership Agreement, EPA). W związku z nieratyfikowaniem umowy przez wszystkie państwa EAC nie weszła ona w życie, a Kenia rozpoczęła negocjacje własnej umowy EPA z UE, które zakończyły się podpisaniem umowy w 2023. Umowa została ratyfikowana przez Parlament Europejski i oczekuje się, że wejdzie w życie w połowie 2024 r. po ratyfikacji przez parlament Kenii. Umowa zakłada zniesienie ceł dla produktów kenijskich oraz stopniowe zniesienie większości ceł (ok. 80%) na produkty unijne.

Niezależnie od powyższego, kraje Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej (w tym Kenia) należą do ugrupowania OACPS - Organizacji Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Tym samym kraj ten jest objęty postanowieniami podpisanej w 2023 r. Umowy o Partnerstwie między UE i jej państwami członkowskimi a OACPS (tzw. Samoa Agreement), stanowiącej przedłużenie umowy z Cotonou.

W ramach Instrumentu Sąsiedztwa, Rozwoju i Współpracy Międzynarodowej – Globalny Wymiar Europy (NDICI – Global Europe) UE przyjęła Wieloletni Plan Indykatywny (MIP) na lata 2021-27 dla Kenii, który zakłada realizację projektów rozwojowych o łącznej wartości 324 mln euro w latach 2021-24.

Baza traktatowa (między krajem opisywanym a Polską i UE)

• Umowa między Rządem PRL a Rządem Kenii o współpracy naukowej i technicznej, podpisana 20 kwietnia 1964 r.
• Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kenii o komunikacji lotniczej między oraz poza ich odnośne terytoria, podpisana 28 kwietnia 1988 r.
• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Kenii o udzieleniu kredytu w ramach pomocy wiązanej z dnia 22 września 2015 r. – umowa ta dotyczy udzielenia Kenii kredytu w wysokości 100 mln USD na sfinansowanie projektów w dziedzinie modernizacji rolnictwa. Ponadto zapisy zawartej między stronami umowy przewidują, iż co najmniej 60% produktów i usług zakupionych z wykorzystaniem środków z kredytu będzie pochodzić bezpośrednio z Polski.  Do tej pory zrealizowano dostawy o wartości ok. 1/5 kredytu. Trwają prace nad aneksem do umowy umożliwiającym wykorzystanie pozostałej kwoty.
• Memorandum o Porozumieniu między Ministerstwem Finansów Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Skarbu i Planowania Gospodarczego Republiki Kenii w sprawie realizacji współpracy w ramach Programu Solidarności Podatkowej, podpisane 5 lutego 2024 r.
• Memorandum o Porozumieniu między Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Hodowli Zwierząt Republiki Kenii o współpracy w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, podpisane 5 lutego 2024 r.
• Umowa o partnerstwie gospodarczym między Unią Europejską, z jednej strony, a Republiką Kenii, będącą członkiem Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej, z drugiej strony z 1 lipca 2024 r.