Dezinformacja to narzędzie manipulacji, które bazuje na wzbudzaniu silnych emocji, takich jak strach czy gniew. Treści tego rodzaju szybko przyciągają uwagę i łatwo się rozprzestrzeniają, często prowadząc do impulsywnych i nieracjonalnych działań odbiorców. Dlatego warto nauczyć się rozpoznawać fałszywe informacje, choć czasami może być to trudne. Autorzy dezinformacji nadają nieprawdziwym komunikatom pozory autentyczności i chcą stworzyć wrażenie, że pochodzi ona z rzetelnego źródła, którym może być znana redakcja albo osoba popularna w sieci. Kluczową rolę w rozprzestrzenianiu się takich informacji odgrywają też media społecznościowe, gdzie użytkownicy chętnie dzielą się sensacyjnymi treściami bez sprawdzania ich wiarygodności. Algorytmy tych platform dodatkowo promują materiały wywołujące emocje, co zwiększa ich zasięg. W efekcie dezinformacja skutecznie oddziałuje na społeczeństwo.

1. Wywoływanie paniki i strachu

Dezinformacja opiera się na manipulacji naszymi emocjami, szczególnie lękiem. Fałszywe informacje o katastrofach, zagrożeniach zdrowotnych czy kryzysach gospodarczych mają na celu wywołanie natychmiastowych reakcji. Mechanizm ten wykorzystuje ludzką skłonność do reagowania na zagrożenia, nawet jeśli są one fikcyjne.

Przykłady takich działań obejmują rozpowszechnianie informacji o brakach w dostawach paliwa czy żywności, które powodują panikę i masowe zakupy. Tego typu sytuacje były widoczne podczas pandemii COVID-19, gdy fałszywe treści o rzekomych niedoborach środków higienicznych doprowadziły do chaosu w sklepach.

Dezinformacja oddziałuje na nas również w czasach względnego spokoju. Może odnosić się do bieżących wydarzeń, procedowanych zmian w prawie czy wypowiedzi osób sprawujących funkcje publiczne. Takie działania nie tylko wzmacniają poczucie zagrożenia, ale również podważają poczucie stabilności społecznej. W efekcie wywołują presję na instytucje publiczne, które muszą odpowiadać na sytuacje kryzysowe wywołane sztucznie przez dezinformację.

2. Polaryzacja społeczna

Dezinformacja skutecznie wykorzystuje istniejące podziały, wzmacniając antagonizmy między różnymi grupami. Fałszywe treści często bazują na uprzedzeniach i stereotypach, co prowadzi do eskalacji konfliktów społecznych.

Dezinformacja stała się również narzędziem wpływania na nastroje społeczne, wykorzystywanym przez niektórych polityków czy grupy społeczne. Służy do osłabiania rywali, wyśmiewania innych poglądów, momentami zastępuje debatę opartą o rzetelne argumenty. Przykładem takich działań są kampanie mające na celu zaognienie sporów na tle rasowym, religijnym czy politycznym. Rozpowszechnianie zmanipulowanych treści, takich jak fałszywe historie o przestępstwach popełnianych przez mniejszości, prowadzi do wzrostu nienawiści i nieufności. Powtarzające się, obraźliwe komunikaty, często oparte na uproszczeniach i odwołujące się do stereotypów, powodują, że społeczeństwa stają się mniej tolerancyjne, a wzajemne zrozumienie okazuje się coraz trudniejsze. 

Dezinformacja działa także w przestrzeni mediów społecznościowych, gdzie algorytmy wzmacniają przekaz zgodny z poglądami użytkowników. W rezultacie powstają „bańki informacyjne”, które izolują ludzi od odmiennych punktów widzenia. Polaryzacja utrudnia konstruktywny dialog społeczny, sprzyjając radykalizacji postaw i podważaniu wspólnego systemu wartości.

3. Osłabianie wiarygodności instytucji publicznych

Atakowanie instytucji demokratycznych to jeden z najpoważniejszych celów dezinformacji. Fałszywe informacje są często używane do podważania zaufania obywateli do władz, sądów, mediów czy organizacji międzynarodowych.

Tego typu działania były widoczne podczas wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku, gdy fałszywe informacje rozpowszechniane przez rosyjskie boty miały wpływ na opinię publiczną. Manipulacje dotyczyły zarówno reputacji kandydatów, jak i prawdziwości procesu wyborczego.

Dezinformacja osłabia także reakcje kryzysowe, na przykład poprzez podważanie zasadności działań władzy w obliczu pandemii, co mogliśmy obserwować przy okazji szerzenia teorii spiskowych na temat szczepień przeciwko COVID-19. Takie kampanie destabilizują społeczeństwo i tworzą atmosferę niepewności, która utrudnia skuteczne zarządzanie państwem.

Kluczowym elementem przeciwdziałania dezinformacji jest edukacja społeczeństwa i rozwijanie krytycznego myślenia. Oto kilka prostych zasad:

1. Sprawdzaj źródła informacji

Rzetelne informacje pochodzą od sprawdzonych nadawców. Zanim podzielisz się treścią, upewnij się, że pochodzi z wiarygodnego źródła, a nie z anonimowego profilu w mediach społecznościowych.

2. Nie udostępniaj niesprawdzonych treści

Sensacyjny nagłówek czy szokująca grafika mogą przyciągać uwagę, ale ich udostępnienie zwiększa zasięg fałszywych informacji. Zamiast tego, promuj sprawdzone źródła i wartościowe treści.

3. Zgłaszaj podejrzane informacje

Jeśli zauważysz treści, które mogą być dezinformacją, zgłoś je do NASK. Formularz zgłoszeniowy dostępny jest na stronie kampanii: www.nask.pl/dezinfo.

Aby zwiększyć świadomość społeczeństwa na temat dezinformacji, Ministerstwo Cyfryzacji oraz NASK zainicjowali kampanię społeczną, której wyróżnikiem są postacie trolli – symboliczne uosobienia dezinformacji. Kampania ma na celu uświadomienie, że każdy z nas może paść ofiarą manipulacji, a jej skutki dotyczą całego społeczeństwa. Spoty kampanii można zobaczyć tutaj. 

Szczegóły dostępne są na stronie: www.nask.pl/dezinfo.

Nie dajmy się trollom – reagujmy, weryfikujmy i wspólnie walczmy z dezinformacją.