Przeciętny nastolatek każdego dnia spędza w sieci 5 godzin i 36 minut. W weekendy czas ten wydłuża się do prawie 6 godzin i 30 minut (Lange, 2023). Internet to miejsce towarzyskich spotkań, przestrzeń do podtrzymywania ważnych relacji, źródło wiedzy, a często po prostu sposób na relaks i dobrą zabawę. Zaabsorbowanie młodych użytkowników światem online może mieć również swoją ciemną stronę.

Badania EU Kids Online pokazały nam, że około 40% dzieci i nastolatków napotyka w sieci na szkodliwe treści. Były to krwawe, brutalne obrazy (42% młodych widziało takie treści w ciągu ostatniego roku), doświadczenia z braniem narkotyków (44%), zagrażające zdrowiu ekstremalne diety (43%), wskazówki, jak zrobić sobie krzywdę  (36%). Świadkiem hejtu było aż 47% respondentów. Co istotne, intensywność korzystania z internetu nie warunkowała częstotliwości kontaktu ze szkodliwymi materiałami – dzieci spędzające mało czasu w sieci były narażone na nieodpowiednie treści równie często, jak stali bywalcy (Pyżalski i in., 2019).

Wyniki najnowszego badania „Nastolatki 3.0” wskazują na to, że nastolatkom trudno jest ocenić, czy treści, jakie napotykają online są bezpieczne i prawdziwe. Tylko połowa młodych interesuje się wiarygodnością profili, które obserwuje, a co szósty nastolatek nie jest w stanie określić, czy oglądane przez niego treści są wulgarne lub nacechowane przemocą. Agresja słowna w sieci jest dla nastolatków codziennością – niemal 40% 13-latków było świadkiem wyzywania znajomych w internecie (Lange, 2023).

Młodzi – oprócz oglądania w sieci szkodliwych treści – podejmują też zachowania, które mogą narażać na bardzo realne niebezpieczeństwo. Co trzeci angażuje się w internetowe wyzwania, które mogą zagrażać zdrowiu lub życiu, również co trzeci badany nastolatek deklaruje, że zdarzyło mu się otrzymać nagie lub półnagie zdjęcia za pośrednictwem internetu lub smartfona, a co dziesiąty takie zdjęcie wysłał. Dwóch na dziecięciu nastolatków spotkało się fizycznie z dorosłymi osobami poznanymi przez internet.

Zarówno badacze, jak i praktycy pracujący z młodzieżą wskazują, że – niezależnie od starań rodziców i opiekunów oraz nauczycieli – młodzi na jakimś etapie swojej przygody z internetem będą narażeni na kontakt z potencjalnie niebezpiecznymi treściami. Nie oznacza to, że my, dorośli, nie mamy nic do zrobienia w tej sytuacji – wręcz przeciwnie. I co najważniejsze, niekoniecznie są to działania związane z nowymi technologiami. To na nas spoczywa odpowiedzialność za budowanie odporności psychicznej dzieci, czyli umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz wzmacniania w najmłodszych pozytywnego nastawienia – zdolności do dostrzegania i wykorzystywania swoich możliwości.

Jak przygotować dzieci i nastolatki na zetknięcie z nie zawsze pozytywnym internetem? Kluczem zawsze jest rozmowa i obecność w ich życiu, również tym online. Rozwijajmy i wzmacniajmy w dzieciach poczucie wpływu – one również decydują o tym, jak wygląda sieć, jakie treści się tam znajdą, które z nich będą udostępniane i rozpowszechniane, w jaki sposób internauci będą nawiązywać ze sobą relacje. Rozmawiajcie z dziećmi o netykiecie, uczcie rozpoznawania zachowań i komunikatów, które łamią społeczne normy, są np. przemocowe lub dyskryminujące. Pokazujcie w jaki sposób można na nie właściwie i bezpiecznie reagować – nie angażować się w słowną przepychankę z hejterem, nie rozpowszechniać treści, które mogą zaszkodzić innym, zgłaszać je dorosłym oraz administratorom strony lub portalu. Budujcie też w dzieciach uważność na własne słowa i odpowiedzialność za to, co robią online, tak, aby to one same nie tworzyły hejterskich treści.

Rozmawiajcie o tym, jakimi informacjami dzieci nigdy nie powinny dzielić się online (np. danymi osobowymi, adresem, dokładnym miejscem pobytu w danym momencie). Zastanówcie się też wspólnie, jakie ryzyko może wiązać się chociażby z przesyłaniem intymnych zdjęć czy filmików, nawet bardzo zaufanej osobie.

Ważną umiejętnością, o którą również warto zadbać, jest rozumienie, rozpoznawanie i reagowanie na presję rówieśników. Asertywność dziecka może ochronić je przed zaangażowaniem w ryzykowne wyzwanie czy zablokować potencjalnie niebezpieczny kontakt. Uczcie młodych krytycznego myślenia i ostrożności w ocenie wiadomości płynących z sieci. W internecie niestety każdy może kreować ekspercki wizerunek, a popularność mogą zyskiwać najbardziej absurdalne przekazy. Pomóżcie też dzieciom zrozumieć, dlaczego nie każda treść w internecie – nawet bardzo atrakcyjna i budząca dużą ciekawość - jest dla nich odpowiednia. Niezweryfikowane konta, nie zawsze rozsądne porady influencerów, patostreamy, czy pornografia online to nie są treści, które pokazują rzeczywistość. Nie obawiajcie się o tym rozmawiać!

Pamiętajcie jednocześnie, że technologia zawsze może przyjść wam z pomocą. Zabezpieczajcie urządzenia cyfrowe najmłodszych tak, aby minimalizować ryzyko kontaktu ze szkodliwymi treściami. Kiedy rozpoczynacie przygodę z nowym portalem upewnijcie się, że kontrolujecie to, jakimi informacjami o sobie się dzielicie (ustawienia prywatności). Sprawdźcie też, w jaki sposób zgłaszać niepokojące treści. Nie zapominajcie też o zespole Dyżurnet.pl, do którego możecie zgłosić nielegalne i szkodliwe treści.

 

Lange R., (red.), 2023, Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców, Warszawa: Państwowy Instytut Badawczy NASK

Pyżalski J., Zdrodowska A., Tomczyk Ł., Abramczuk K., (2019), Polskie badanie EU Kids Online 2018. Najważniejsze wyniki i wnioski, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM