Dostępność cyfrowa

Możesz skorzystać z różnych sposobów badania – każdy z nich ma swoje zalety i wady, które przybliżamy w tym artykule.

Wyszukiwanie błędów i badanie dostępności cyfrowej możesz wykonać zarówno samodzielnie, jak i zlecić je innym osobom.

Aby wykonać podstawowe testy, nie potrzebujesz specjalnych umiejętności. Takimi testami możesz sprawdzić, czy strona internetowa lub aplikacja mobilna spełnia podstawowe wymogi dostępności.O tym, na jakie elementy warto zwrócić szczególną uwagę, dowiesz się z artykułu Jakie elementy tworzą  dostępność cyfrową.

Do pełnej analizy i oceny zgodności strony internetowej lub aplikacji mobilnej z ustawą o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (dalej: ustawa o dostępności cyfrowej) potrzebny jest ekspert od dostępności cyfrowej. Pomoże on nie tylko zidentyfikować problemy z dostępnością cyfrową, ale również podpowie, jak je rozwiązać. Być może taki specjalista pracuje w podmiocie, który reprezentujesz.

To najpopularniejszy sposób badania stron internetowych. Jest wiele programów i rozwiązań przeglądarkowych, które pomagają automatycznie wyszukać problemy dostępności cyfrowej.

Są takie automaty, które testują tylko jeden element, (na przykład WCAG Color contrast checker bada kontrast treści do tła), jak i takie, które testują naraz kilkanaście różnych elementów (na przykład WAVE, Accessibility Insights). Narzędzia te musisz użyć oddzielnie na każdej badanej stronie.

Są także takie rozwiązania, które testują automatycznie od razu nawet kilkaset podstron (na przykład SortSite).

Niektóre narzędzia omawiamy w artykułach:

• Jak automatycznie testować dostępność cyfrową stron internetowych;
• Jak automatycznie testować dostępność cyfrową aplikacji mobilnych.

Zalety testów automatycznych

• wynik otrzymujesz od razu (lub po kilku minutach) –  widzisz, gdzie są błędy, najczęściej są graficznie oznaczone na widoku badanej strony internetowej;
• niektórymi możesz testować wiele podstron naraz – przydatne, szczególnie gdy odpowiadasz za wiele stron internetowych;
• umożliwiają ogólną orientację w stanie dostępności cyfrowej strony internetowej - nie musisz płacić za proste działania ekspertowi od dostępności cyfrowej;
• możesz wykorzystywać je do okresowego sprawdzania dostępności cyfrowej - na przykład raz na miesiąc - i łatwo porównywać wyniki;
• są bezpłatne (większość rozszerzeń przeglądarkowych jest bezpłatna) lub za niską opłatą. Nawet rozbudowane, płatne automaty, część testów oferują bez opłat).

Wady testów automatycznych

• zbadasz tylko wybrane elementy dostępności cyfrowej – na przykład nie dowiesz się, czy treść tekstu alternatywnego pasuje do grafiki, bo sprawdzają tylko, czy grafika ma w kodzie atrybut <alt>, w którym taki tekst powinien się znaleźć. Dlatego nie poprzestawaj na testach automatycznych: jeśli nie zlecasz badań eksperckich, zrób jeszcze inne testy, na przykład proste testy, o których piszemy dalej;
• możesz ulec złudnemu wrażeniu dostępności cyfrowej – strona internetowa z dobrym wynikiem w teście automatycznym może być niedostępna cyfrowo dla niektórych użytkowników, na przykład osób, które nawigują samą klawiaturą czy korzystają z czytników ekranu;
• nie możesz na ich podstawie stwierdzić, czy strona internetowa jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych.

To drugi co do popularności sposób badania stron internetowych i aplikacji mobilnych pod kątem dostępności cyfrowej. Tylko w takim badaniu określisz zgodność strony internetowej lub aplikacji mobilnej z ustawą o dostępności cyfrowej.

Takie badanie powinien zrobić ekspert od dostępności cyfrowej (który pracuje w podmiocie lub pozyskany do wykonania tego badania).

Więcej informacji o organizowaniu takiego badania i jego zakresie znajdziesz w artykule Czym jest audyt ekspercki dostępności cyfrowej i jak go zorganizować.

Zalety badania eksperckiego

• bada wiele elementów dostępności cyfrowej – szczegółowy zakres takiego badania ustal wcześniej z ekspertem;
• pozwala stwierdzić, czy strona internetowa lub aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych – tylko po pozytywnym wyniku takich badań, możesz w deklaracji dostępności stwierdzić zgodność strony internetowej lub aplikacji mobilnej z ustawą o dostępności cyfrowej;
• raport z takiego badania może zawierać, oprócz opisu problemów, także podpowiedzi i rekomendacje – gdy zlecasz takie badanie, pamiętaj, żeby wprost wymagać takich podpowiedzi. Informacje, jak opisać takie wymagania, znajdziesz w artykule Jak dbać o dostępność cyfrową w umowach i zamówieniach publicznych.

Wady badania eksperckiego

• wysoki koszt - w zależności od wielkości badanej strony internetowej lub aplikacji mobilnej (od jednego do nawet kilkunastu tysięcy złotych);
• długo trwa – w zależności od wielkości badanej strony internetowej lub aplikacji mobilnej może zająć (średnio) około dwóch tygodni;
• mała liczba specjalistów od dostępności cyfrowej w Polsce – poszukiwanie specjalisty z odpowiednim doświadczeniem w badaniach eksperckich dostępności cyfrowej może znacznie wydłużyć czas oczekiwania na wyniki;
• możesz mieć trudność, by wdrożyć wszystkie rekomendacje z badania – zwłaszcza gdy badanie robi zewnętrzny specjalista, który nie zna specyfiki danego podmiotu, część rekomendacji może nie być dopasowana do możliwości i organizacji podmiotu.

Lista kontrolna to narzędzie do samodzielnego wyszukiwania błędów na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej. Pomaga przy ocenie stanu dostępności cyfrowej. Składa się z prawie stu pytań i instrukcji, które wyjaśniają, co musisz zrobić, aby na każde z tych pytań rzetelnie odpowiedzieć.

Znajdziesz w niej także podpowiedzi, jak dobrać strony internetowe do badania i jak ustalić, które błędy usunąć w pierwszej kolejności.

Zalety testów z Listą kontrolną

• samodzielnie możesz sprawdzić, czy Wykonawca strony internetowej lub aplikacji mobilnej nie popełnił w niej błędów w dostępności cyfrowej – warto zweryfikować to, zanim zapłacisz za zamówioną stronę internetową lub aplikację mobilną;
• pomogą odnaleźć bariery w dostępności cyfrowej - nawet jedna taka bariera sprawia, że niektórzy użytkownicy nie skorzystają z takiej strony lub aplikacji mobilnej;
• lista krok po kroku opisuje niezbędne działania – przy każdym pytaniu znajdziesz listę zadań do wykonania i listę możliwych odpowiedzi;
• możesz na bieżąco badać wybrane nowe strony internetowe czy nowe funkcjonalności na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej;
• możesz je wykorzystać, aby przygotować i aktualizować deklarację dostępności.

Wady testów z Listą kontrolną

• cały test zajmuje sporo czasu – aby odpowiedzieć na każde z pytań, musisz analizować oddzielnie kilka czy nawet kilkanaście podstron;
• niektóre pytania wymagają wiedzy, jak tworzyć strony internetowe lub aplikacje mobilne – pytania na drugim i trzecim poziomie listy wymagają wiedzy technicznej;
• nie możesz stwierdzić, czy strona internetowa lub aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych – gdy pozytywnie przejdziesz całą listę, możesz ocenić, że strona internetowa lub aplikacja mobilna jest częściowo zgodna z wymaganiami ustawy o dostępności cyfrowej.

Technologie asystujące wspierają użytkowników, szczególnie z niepełnosprawnościami, aby mogli korzystać z rozwiązań cyfrowych. Wykorzystują między innymi czytniki ekranu, programy powiększające czy rozwiązania, które umożliwiają im nawigację bez użycia myszy i ekranu dotykowego. Niektóre z technologii asystujących masz zainstalowane domyślnie na swoim na komputerze stacjonarnym, laptopie czy smartfonie.

Badanie stron internetowych i aplikacji mobilnych z wykorzystaniem tych technologii jest ważnym sprawdzianem dostępności cyfrowej. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule Jak badać dostępność cyfrową z użyciem technologii asystujących.

Zalety testów z użyciem technologii asystujących

• przetestujesz stronę internetową lub aplikację mobilną za pomocą różnych sposobów nawigacji – jest ich znacznie więcej, niż tylko mysz i gesty na ekranie dotykowym;
• lepiej zrozumiesz potrzeby użytkowników, którzy na co dzień korzystają z tych technologii – takie szersze spojrzenie szczególnie przydaje się projektantom;
• pomogą odnaleźć bariery, które uniemożliwiają obsługę strony internetowej lub aplikacji mobilnej - nawet jedna taka bariera sprawia, że niektórzy użytkownicy nie skorzystają z takiej strony internetowej lub aplikacji mobilnej.

Wady testów z użyciem technologii asystujących

• zanim wykonasz testy, musisz poznać sposób obsługi i specyfikę działania technologii asystujących – na przykład: włączenie czytnika ekranu na smartfonie zmienia sposób nawigacji po ekranie dotykowym;
• wykryjesz tylko wybrane błędy dostępności cyfrowej – głównie te, które są ważne dla osób, które korzystają z danej technologii asystującej;
• nie możesz stwierdzić, czy strona internetowa lub aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych.

Ten sposób badania może dostarczyć cennych informacji, zwłaszcza gdy chcesz sprawdzić nie tylko zgodność z prawem, ale przyjazność strony internetowej lub aplikacji mobilnej dla użytkowników.

Nie wiesz, z kim wykonać takie testy? Dowiedz się kto i jak korzysta z dostępności cyfrowej. Testerów możesz poszukać przy pomocy lokalnych organizacji pozarządowych, które zrzeszają osoby z niepełnosprawnościami lub działają na ich rzecz.

Zapoznaj się też z bardziej szczegółowymi informacjami w artykule Jak wykonać badanie użyteczności z osobami z niepełnosprawnościami.

Zalety testów z użytkownikami

• lepiej zrozumiesz potrzeby użytkowników z niepełnosprawnościami - zbierasz uwagi od osób, które korzystają na co dzień z dostępności cyfrowej;
• możesz zbadać cały proces, a nie tylko jego wybrane elementy – sprawdzisz, czy użytkownik samodzielnie na przykład: złoży wniosek, a nie tylko czy pojedyncze pola w tym wniosku są dostępne cyfrowo;
• poznasz prawdziwą wartość dostępności cyfrowej – dostępność cyfrowa nie jest robiona, aby spełniać wymogi ustawy o dostępności cyfrowej czy wytyczne WCAG (z angielskiego Web Content Accessibility Guidelines), ale aby każdemu zapewnić równy dostęp do stron internetowych i aplikacji mobilnych (i tym samym usług) podmiotów publicznych.

Wady testów z użytkownikami

• wyniki wymagają interpretacji – nie każda uwaga, którą zgłosi użytkownik, jest błędem dostępności cyfrowej, czasem może wynikać z problemu z użytecznością (na przykład użytkownik nie rozumie jakiejś funkcji);
• nie możesz stwierdzić, czy strona internetowa lub aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych – bo testy z użytkownikami nie odnoszą się wprost do wymagań ustawy o dostępności cyfrowej lub wytycznych WCAG. Większość użytkowników nie zna tych wytycznych, a jedynie korzysta na ich stosowaniu.

Czasem nie możesz zrobić pełnego audytu, na przykład ze względu na brak odpowiedniej wiedzy czy wysoki koszt takiego badania. Wtedy wykonaj proste testy. Dowiesz się, czy na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej są błędy w dostępności cyfrowej.

Zalety prostych testów

• są proste – możesz samodzielnie rozpocząć działania, aby zwiększyć dostępność cyfrową, bez względu na brak pieniędzy (na przykład by wynająć ekspertów od dostępności cyfrowej), czasu czy wiedzy specjalistycznej;
• możesz małymi krokami zwiększać dostępność cyfrową - nie musisz robić drogich i czasochłonnych badań, aby działać na rzecz zapewnienia dostępności cyfrowej i by na przykład zauważyć problem z tekstami alternatywnymi grafik i zająć się nim;
• możesz z ich pomocą przeprowadzać wstępne lub okresowe badania dostępności cyfrowej, by znajdować typowe problemy dostępności i je na bieżąco usuwać.

Wady prostych testów

• wąski zakres analizy – nie oszacujesz kosztów zapewnienia dostępności cyfrowej strony czy aplikacji mobilnej, bo znajdziesz tylko podstawowe błędy;
• nie możesz stwierdzić, czy strona internetowa lub aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych –  ale to dobry sposób, aby poznać wytyczne i lepiej je rozumieć.

Wymienione rodzaje badań i testów możesz łączyć ze sobą. Możesz na przykład:

• zlecić ekspertowi zbadanie czterech najważniejszych lub najbardziej złożonych podstron, a samodzielnie przetestować te prostsze;
• zrobić samodzielnie proste testy, ale poszerzyć je o testy z użytkownikami;
• zacząć od badania eksperckiego, a potem regularnie robić testy automatyczne.

Badania i testy pod kątem dostępności cyfrowej są ważne, ale najważniejsze jest to, co zrobisz z ich wynikami.

Zwróć uwagę, żeby koszty badań nie pochłonęły całego budżetu na zapewnienie dostępności cyfrowej. Wdrożenie rekomendacji, które z nich wynikają, też wiąże się z kosztami.

Pamiętaj, że bez względu na typ badania, jego wyniki zawsze pokazują błędy oraz stan dostępności cyfrowej w danym momencie. Wystarczy, że na dostępnej cyfrowo stronie internetowej pojawi się niedostępny artykuł czy formularz, i stan ten od razu się zmieni. Staraj się zatem zawsze przestrzegać zasad dostępności cyfrowej i badać regularnie jej stan.