Zgodnie z publikowanym przez Urząd Regulacji Energetyki corocznie opracowaniem pn. Energetyka cieplna w liczbach, na ostatni dzień roku 2019 w Polsce funkcjonowało 396 koncesjonowanych przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się dostawą ciepła. Potencjałem tych przedsiębiorstw była moc zainstalowana 53 561 MW w źródłach wytwórczych tych przedsiębiorstw oraz sieci dystrybucyjne o długość 21 701 km.

Przedsiębiorstwa koncesjonowane w 2019 r. sprzedały 344 712 640 GJ ciepła.

Oprócz przedsiębiorstw koncesjonowanych, dostawą ciepła w Polsce zajmują się przedsiębiorstwa energetyczne, u których odbiorcy zamawiają nie więcej niż 5 MW mocy. Szacunkowo sprzedają oni 50 000 000 GJ ciepła swoim odbiorcom.
Należy także wskazać, że blisko 500 000 000 GJ ciepła jest wytwarzana na własne potrzeby przez gospodarstwa domowe i lokalne ciepłownie zaspakajające potrzeby cieplne mieszkańców budynków wielolokaowych.

Nie można zapominać o przemyśle, który wytwarza ponad 200 000 000 GJ ciepła.

Kierunki transformacji całego sektora ciepłowniczego zostały silnie zaakcentowane w dwóch podstawowych dokumentach strategicznych dla polskiej energetyki:

• Krajowym planie na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 (KPEiK),
• Polityce energetycznej Polski do 2040 r. (PEP 2040).

W dokumentach tych odzwierciedlona została polska droga do gospodarki neutralnej klimatycznie, uwzględniająca, zarówno punkt startu naszego kraju do transformacji, jak i efektywne wykorzystanie zasobów, a także niezwykle wrażliwe uwarunkowania społeczne.

Wszystkie działania wskazane przez PEP 2040 mają opierać się na trzech filarach:

1. Sprawiedliwej transformacji, przy której będzie likwidowane ubóstwo energetyczne, a likwidowane miejsca pracy związane z wydobyciem paliw kopalnych będą uzupełniane przez nowe gałęzie przemysłu związane z OZE (także w ciepłownictwie) i energetyką jądrową.
2. Zeroemisyjnym systemie energetycznym, w którym oprócz morskiej energetyki wiatrowej i energetyki jądrowej poczesne miejsce będzie mieć energetyka lokalna i obywatelska, co dla ciepła może oznaczać ożywienie działalności prosumenckiej nie mniejsze niż obserwowane ostatnio przy wytwarzaniu energii elektrycznej.
3. Dobrej jakości powietrza, co powoduje konieczność transformacji ciepłownictwa, zwłaszcza lokalnego, a więc ciepła wytwarzanego w przydomowych paleniskach.

 

 Dla ciepłownictwa kluczowymi elementami PEP 2040 są następujące wytyczne:

1. Do 2040 r. potrzeby cieplne wszystkich gospodarstw domowych mają być pokrywane przez ciepło systemowe oraz przez zeroemisyjne lub niskoemisyjne źródła indywidualne.
2. Powinien nastąpić istotny wzrost mocy zainstalowanych w fotowoltaice ok. 5-7 GW w 2030 r. i ok. 10-16 GW w 2040, co umożliwi niskokosztowe korzystanie z energii elektrycznej stosowanej do napędu pomp ciepła i przechodzenie na wytwarzanie ciepła z energii elektrycznej autoproducentów i prosumentów.
3. Oczekuje się, że gaz ziemny będzie paliwem pomostowym w transformacji energetycznej, a w 2030 r. osiągnięta zostanie zdolność transportu sieciami gazowymi mieszaniny zawierającej ok. 10% gazów zdekarbonizowanych, co umożliwi niskoemisjyjne wytwarzanie ciepła w kogeneracji, zarówno w działalności gospodarczej, jak i na własne potrzeby. Możliwość korzystania z paliwa zdekarbonizowanego ułatwi transformację przedsiębiorstw energetycznych w kierunku efektywnych systemów ciepłowniczych (odpowiedni udział ciepła z kogeneracji, ciepła z OZE lub ciepła odpadowego w systemie).
4. Zrealizowanie niskoemisyjnego kierunku transformacji źródeł indywidualnych powinno nastąpić poprzez stosowanie pomp ciepła, kolektorów słonecznych oraz ogrzewania elektrycznego, co ułatwi osiągnięcie celu odejścia od spalania węgla w gospodarstwach domowych w miastach do 2030 r., a na obszarach wiejskich do 2040 r.
5. Najbardziej oczekiwanymi innowacjami dla ciepłownictwa mogą być:

• technologie magazynowania ciepła, które pozwolą na optymalizację i efektywną pracę źródeł wytwarzających ciepło i energię elektryczną w kogeneracji niezależnie od mijających się szczytów zapotrzebowania na te produkty, co zwiększy bezpieczeństwo pracy całego systemu elektroenergetycznego,
• magazyny energii elektrycznej, które pozwolą na dalszy dynamiczny rozwój źródeł opartych na energii słonecznej i wiatrowej, gdyż zniwelują ich najpoważniejszą wadę niestabilności i  uzależnienia od warunków naturalnych,
• technologie wodorowe, zwłaszcza technologie pozwalające na pozyskiwanie „zielonego wodoru”, które pozwolą rozwijać lokalne klastry wodorowe opierające się na lokalnej produkcji wodoru powiązanej ze zdecentralizowaną produkcją energii odnawialnej (w tym „zielonego ciepła”) i lokalnym popycie, a dedykowana infrastruktura wodorowa może wykorzystywać wodór do wytwarzania i dostarczania ciepła do budynków mieszkalnych i komercyjnych.

Obok bezpieczeństwa energetycznego oraz konkurencyjności i efektywności energetycznej, celem PEP 2040 jest ograniczony wpływ energetyki na środowisko. W związku z tym, w odniesieniu dla ciepłownictwa zawarto cele szczegółowe, z których wiodącymi są:

• konieczność pokrywania potrzeb cieplnych w sposób indywidualny poprzez wykorzystywanie źródeł o możliwie najniższej emisyjności (pompy ciepła, ogrzewanie elektryczne, gaz ziemny – najlepiej z udziałem gazu zdekarbonizowanego) i odchodzić od węgla – w miastach do 2030 r., a na terenach wiejskich do 2040 r.
• założenie, że do 2030 r. ok. 1,5 mln nowych gospodarstw domowych zostanie przyłączonych do sieci ciepłowniczej,
• systemy ciepłownicze lub chłodnicze, w których moc zamówiona przekracza 5 MW, co najmniej 85% w 2030 r. będą spełniać kryteria efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego (aktualnie jest to udział ~10%),
• przyjęcie, że w najbliższym dziesięcioleciu nastąpi wzrost wytwarzania ciepła z OZE o co najmniej 1,1p.p. w każdym roku, co daje według KPEiK oczekiwany udział odnawialnych źródeł w całym sektorze ciepłowniczym na poziomie 28,4% w 2030 r.

W odniesieniu do tak określonego potencjału ciepłownictwa wynoszącego około 1 000 000 000 GJ – od małych gospodarstw domowych do przedsiębiorstw energetycznych zasilających w ciepło milionowe miasta, w gestii ministra właściwego ds. energii jest:

1. wdrażanie polityki energetycznej państwa, w tym realizację zadań Ministra w zakresie bezpieczeństwa energetycznego kraju, w zakresie ciepłownictwa,
2. monitorowanie funkcjonowania sektorów ciepłownictwa i kogeneracji, w tym prowadzenie działań niezbędnych do podjęcia w związku z występowaniem na znacznym obszarze kraju wysokiego stężenia zanieczyszczeń powietrza,
3. tworzenie zachęt ekonomicznych, systemów wsparcia oraz mechanizmów korygujących zaburzenia na rynku,
4. prowadzenie działań mających na celu rozpowszechnienie wykorzystania energii elektrycznej do celów grzewczych oraz chłodu sieciowego,
5. ocena potencjału wytwarzania energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji oraz efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych lub chłodniczych,
6. prowadzenie spraw z zakresu indywidualnego rozliczania kosztów zakupu ciepła w budynkach wielolokalowych.

Ustawa z dnia z dnia 14 grudnia 2018 r. o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji (Dz.U. z 2020 r. poz. 250) określa zasady udzielania wsparcia dla energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w jednostkach kogeneracji oraz wydawania gwarancji pochodzenia energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji.

Analiza wielu obszarów wskazała na potrzebę opracowania nowego systemu wsparcia dla jednostek wysokosprawnej kogeneracji, który zastąpi do niedawna istniejący mechanizm bazujący na formule świadectw pochodzenia (zakończenie funkcjonowania systemu z końcem 2018 r. – możliwość objęcia wytworzonej energii świadectwami pochodzenia). Celem zaproponowanych rozwiązań było ograniczenie niekorzystnych zjawisk środowiskowych przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw ciepła i energii elektrycznej, a także poprawa efektywności wykorzystania nośników energii poprzez rozwój wysokosprawnej kogeneracji. Promowanie energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji poprzez zaproponowany w ustawie z 2018 r. mechanizm wsparcia powinien przyczynić się do realizacji założonych celów w sposób efektywny ekonomicznie (skuteczna alokacja środków w niezbędnej wielkości do rozwoju tego typu jednostek). Przedmiotem aukcji jest premia do wytworzonej energii elektrycznej.

Proponowany mechanizm gwarantować miał inwestorom, którzy wygrali w aukcji, stały strumień przychodów ustalony w postaci premii do ceny energii elektrycznej.

Dotychczas  przeprowadzone aukcje nie spełniły oczekiwań. Po analizie sygnałów płynących z sektora ciepłowniczego, zdecydowano o korekcie przepisów i w związku z tym aktualnie procedowana jest nowelizacja ustawy. Projekt został w grudniu 2020 r. przekazany do Sejmu, gdzie trwa proces legislacyjny.