Kropla drąży skałę. Nawet niewielkie ilości zabranych przez nas ze środowiska naturalnego czy kupionych jako pamiątka z wakacji elementów roślin czy zwierząt mają wpływ na ekosystem, z którego je zabieramy. Takich najpiękniejszych okazów pragnie wielu turystów. Wspólna ochrona przyrody prowadzona przez wiele państw jest o wiele bardziej skuteczna niż samodzielne działania poszczególnych krajów. Nawet jeśli nie uświadamiamy sobie tego na co dzień, nikt z nas nie chce, zostać okradziony z różnorodności biologicznej.

W największym skrócie są pamiątki z elementami pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, których nigdy nie można wywozić z kraju w którym powstały. Warto również zwracać uwagę na to, czy takie przedmioty można wwozić do krajów, przez które odbywamy podróż i do naszego kraju. Zagrożone lub chronione gatunki, najcenniejsze i unikalne zasoby muszą być traktowane w szczególny sposób. Dlatego zwracajmy uwagę na to, co przywozimy z naszych wakacyjnych wyjazdów. To nie jest obojętne dla nas i środowiska.

12 grudnia 1989 roku Polska przystąpiła do Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska z 3 marca 1973 roku, zwana w skrócie CITES). Konwencja weszła w życie w Polsce 12 marca 1990 roku.

Jak dopełnić formalności związanych z przywozem egzotycznej pamiątki?

1. Bądź wyczulony na wszelkie okazy zwierząt i roślin kupowane za granicą.

2. Dowiedz się, czy gatunek zwierzęcia/rośliny, z którego wytworzono przedmiot, jest objęty międzynarodowymi przepisami CITES. Szczególnie czujny bądź przy przedmiotach wytworzonych z: kości słoniowej, rogów nosorożca, koralowców, muszli, skór gadów i ssaków (głównie: krokodyli, węży, dzikich kotów, wilków, niedźwiedzi), innych kości zwierząt, pamiątek z karapaksów żółwi, szczęk rekinów, węży/skorpionów w butelkach.

3. Poinformuj sprzedawcę, że chciałbyś wywieźć dany przedmiot za granicę. Być może sprzedawca ma odpowiednie dokumenty wywozowe. To może ułatwić procedury, ale jedynie w przypadku, gdy otrzymasz szczegółowe informacje. Prostego zaprzeczenia, typu „Nie, nic Pan/i nie potrzebuje, nie będzie problemów”, nie traktuj jako ostatecznej wykładni. Pamiętaj, że poza zezwoleniem na wywóz potrzebujesz jeszcze, w większości przypadków, zezwolenia na przywóz.

4. Skontaktuj się z Ministerstwem Klimatu i Środowiska (cites-ma@mos.gov.pl) opisując możliwie dokładnie sytuację (kraj, okaz, gatunek). W razie potrzeby poinformujemy, czy w przypadku danego okazu przywóz będzie możliwy a jeśli tak: poradzimy, jak możliwie sprawnie przeprowadzić procedurę importową.

5. Jeśli już przed wyjazdem planujesz zakup jakiejś egzotycznej pamiątki, upewnij się, jakie masz możliwości w tym zakresie wynikające z przepisów i w razie potrzeby przygotuj się zawczasu do dopełnienia wszelkich formalności.

6. Na stronie Sekretariatu CITES znajdują się m.in. dane dotyczące organów wdrażających przepisy w krajach całego świata, a w Głównym Inspektoracie Weterynarii – Biurze do spraw Granic, uzyskasz informacje o ewentualnych innych przepisach mogących mieć zastosowanie wobec niektórych okazów zwierząt.

7. Upewnij się, że w kraju, w którym przebywasz (nawet jeśli nie wyjeżdżasz poza obszar Unii Europejskiej), nie obowiązują zaostrzone przepisy krajowe, np. w zakresie zbierania i wywozu muszli.

Są również gatunki, których okazów w ogóle nie można przywozić do Unii Europejskiej, m.in.:

• trofea wilka z Białorusi, Mongolii, Turcji;
• mors z Grenlandii (a więc również: pamiątki z jego kłów); nierozłączka czerwonogłowa z Demokratycznej Republiki Konga, Wybrzeża Kości Słoniowej, Gwinei, Mali, Togo;
• liczne gatunki koników morskich np. z Indonezji;
• niektóre motyle z Wysp Salomona;
• skrzydelnik olbrzymi (jego muszle są popularną pamiątką) z Grenady i Haiti, niektóre muszle przydaczni m.in. z Wietnamu, Mozambiku, Wysp Salomona;
• niektóre storczyki z Korei Południowej, Chin, Wietnamu, Laosu, Belize.

Przywóz okazów CITES z zagranicy wymaga przedstawienia w urzędzie celnym:

• zezwolenia eksportowego lub świadectwa reeksportu z kraju pochodzenia + zezwolenia importowego na wwóz do Unii Europejskiej (Aneksy A i B)
• zezwolenia eksportowego lub świadectwa reeksportu z kraju pochodzenia (ew. świadectwa pochodzenia, o ile kraj wywozu nie jest tym, który włączył gatunek do zał. III CITES) + zawiadomienia o przywozie (Aneks C)
• zawiadomienia o przywozie (Aneks D)

Jak CITES chroni zwierzęta

Szacuje się, że handel gatunkami CITES znajduje się w czołówce rodzajów przestępstw pod względem przynoszonych „dochodów”, obok handlu ludźmi, bronią i narkotykami. To pokazuje, że pomimo prawie 50 lat funkcjonowania konwencji, nadal jest w tym obszarze dużo do zrobienia - nie tylko w zakresie kontroli w państwach, z których gatunki pochodzą, lecz także tam, gdzie są importowane.

Służba Celno-Skarbowa i Straż Graniczna zajmują się zwalczaniem nielegalnego wwozu i wywozu okazów CITES, kontrolują bagaże podróżnych, przesyłki pocztowe i kurierskie. Policja skupia się z kolei na kontroli rynku wewnętrznego, gdy obiektem działań komercyjnych są okazy gatunków CITES, a gdzie istnieje podejrzenie złamania przepisów. Obszary handlu, zarówno tradycyjnego, jak i internetowego, objęte kontrolą to m.in. rynek produktów skórzanych i futer, produktów paramedycznych, rynek zoologiczny i kwiaciarski, meblarski, wystroju wnętrz, jak i rynek gastronomiczny.

Gatunki w CITES, w zależności od stopnia zagrożenia, zostały zakwalifikowane do jednego z trzech załączników:

• w załączniku I umieszczono gatunki zagrożone wyginięciem – obrót nimi dopuszczony jest jedynie w wyjątkowych okolicznościach;
• w załączniku II umieszczono gatunki obecnie niezagrożone wyginięciem, które mogą się takimi stać, jeśli obrót ich okazami nie będzie reglamentowany; znajdują się tu także gatunki, których okazy występujące w handlu są często niemożliwe do łatwego odróżnienia od okazów gatunków zagrożonych lub narażonych na zagrożenie;
• załącznik III zawiera gatunki, które jedna ze stron Konwencji określiła jako będące przedmiotem reglamentacji w granicach jej jurysdykcji w celu zapobieżenia lub ograniczenia ich eksploatacji, wymagając współpracy innych stron Konwencji w zakresie regulacji obrotu ich okazami.

Aneksy przepisów Unii Europejskiej A-D odpowiadają w dużej mierze załącznikom Konwencji I-III, na zasadzie: Załącznik I–Aneks A, II–B, III–C, D–gatunki spoza CITES, przy czym istnieje wiele przypadków zaostrzenia przepisów UE względem tej zasady, np. w Aneksie A znajdują się także gatunki z załączników II i III CITES, a także wcale niewymienione w CITES.

Przykłady gatunków przyporządkowanych do aneksów:

• Aneks A: żółw grecki, żako (np. zwierzęta z hodowli na cele hobbistyczne); gepard, lampart, niedźwiedź brunatny, wilk (np. importowane jako trofea); ptaki drapieżne (np. na cele sokolnictwa, pamiątki z piór/pióra), słonie (kość słoniowa, w tym figurki z niej wykonane), niektóre storczyki i kaktusy;
• Aneks B: większość krokodyli, aligatorów, waranów (np. import przedmiotów skórzanych); legwan zielony, żółw stepowy, wiele gatunków papug (handel zoologiczny, hodowle amatorskie, pamiątki z piór/pióra), przydacznie, skrzydelnik olbrzymi, łodziki, koralowce twarde (przywożone jako pamiątki), pijawki lekarskie i produkty z nich wykonane, storczyki i większość kaktusów (gatunków nieobjętych aneksem A);
• Aneks C: cyweta (np. trofea), wiele gatunków płaszczek słodkowodnych;
• Aneks D: mącznica lekarska (pozyskiwana na cele zielarskie), apogon kardynał (pozyskiwany jako ryba akwariowa).