„Po pięciu blisko latach nieprzerwanej i twardej walki prowadzonej w podziemiach konspiracji stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by Ojczyźnie przywrócić Wolność" – głosiło powstańcze wezwanie.

Powstanie wybuchło 1 sierpnia 1944 r. o godzinie 17:00. Do walki przystąpiło ok. 50 tys. żołnierzy Armii Krajowej. Głównym celem było wyzwolenie Warszawy spod okupacji niemieckiej, zanim do miasta wkroczą żołnierze Armii Czerwonej. 

Planowane na kilka dni Powstanie Warszawskie upadło dopiero 3 października, po 63 dniach walki. Podczas walk zginęło ok. 20 tys. żołnierzy Armii Krajowej, 3 tys. kościuszkowców oraz ok. 180 tys. osób cywilnych, w tym wielu wybitnych przedstawicieli życia kulturalnego i warszawskiej inteligencji. Około 650 tys. mieszkańców stolicy zostało wywiezionych do obozu przejściowego w Pruszkowie, stamtąd 150 tys. do przymusowej pracy w Niemczech, a 50 tys. do obozów koncentracyjnych.

9 października 1944 roku szef SS Heinrich Himmler nakazał całkowite zburzenie Warszawy: "Miasto ma całkowicie zniknąć z powierzchni ziemi. Kamień na kamieniu nie powinien pozostać. Wszystkie budynki należy zburzyć aż do fundamentów". Do 16 stycznia 1945 roku niemieccy żołnierze zniszczyli ponad 70 procent budynków mieszkalnych i 90 procent obiektów zabytkowych.