Mniejszości Narodowe i Etniczne

Łemkowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 9 641 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości łemkowskiej wynosiła 5.850 osób), w tym: w województwie dolnośląskim – 4 735 osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 3 082), małopolskim – 2 186 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 1 580), lubuskim – 1 413 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 784). Tradycyjnie członkowie tej mniejszości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. Na tereny obecnego zamieszkiwania (zachodnie województwa kraju) zostali przesiedleni w 1947 r. w wyniku akcji "Wisła" (potępionej przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej w 1990 r.). Współcześnie jedynie część Łemków mieszka na terenach historycznej Łemkowszczyzny (województwo małopolskie)

Niewielka część Łemków podkreśla swój związek (przynależność) z narodem ukraińskim. W trakcie Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2011 r. 283 osoby należące do mniejszości łemkowskiej zadeklarowały także przynależność do narodu ukraińskiego. Deklarację przynależności do grupy etnicznej Łemków złożyło także 801 osób należących do mniejszości ukraińskiej. Zdecydowana większość Łemków deklaruje, że z narodem tym nie ma związków.

Łemkowie w zdecydowanej większości należą do dwóch Kościołów: Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego.

Główne organizacje:

• Stowarzyszenie Łemków,
• Zjednoczenie Łemków (członek wspierający Związek Ukraińców w Polsce),
• Stowarzyszenie „Ruska Bursa” w Gorlicach,
• Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej,
• Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”,
• Stowarzyszenie Lemko Tower.

Najważniejsze tytuły prasowe:

• „Besida” – dwumiesięcznik,
• „Watra” – kwartalnik,
• „Łemkowski Rocznik” – rocznik,
• „Rocznik Ruskiej Bursy” – rocznik,
• „Łemkiwska Storinka” – dodatek do ukraińskiego tygodnika "Nasze Słowo".

Niepubliczne media:

• Od 1 czerwca 2011 r. w Gorlicach działa prowadzone przez Stowarzyszenie „Ruska Bursa” Radio LEM.fm. Przez pierwsze sześć lat dostępne było tylko w Internecie. Od maja 2017 r. działa na podstawie koncesji wydanej przez KRRiTV uprawniającej Stowarzyszenie do nadawania audycji radiowych w Gorlicach (106,6 MHz) i Polkowicach (103,8 MHz). Założeniem programowym radia jest dostarczanie informacji w szczególności dotyczących mniejszości łemkowskiej, jej kultury, historii i innych wydarzeń. Zarówno radio LEM.fm jak i uruchomiony w roku 2013 portal informacyjny www.lem.fm są łemkowskojęzyczne.

Największe imprezy kulturalne:

• „Łemkowska Watra” w Zdyni,
• „Łemkowska Watra na Obczyźnie” w Michałowie,
• Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Mniejszości Narodowych i Etnicznych „Świat pod Kyczerą”,
• „Łemkowska Jesień Twórcza”,
• „Międzynarodowe Biennale Kultury Łemkowskiej” w Krynicy,
• „Spotkania z Kulturą Łemkowską” w Gorzowie Wielkopolskim,
• Łemkowska Watra w Ługach.

Język łemkowski 

Język łemkowski należy do grupy języków wschodniosłowiańskich, o cechach pogranicznych – z licznymi elementami zachodnio- i południowosłowiańskimi, wpływami węgierskimi, rumuńskimi, ale też z zachowanymi komponentami cerkiewno-słowiańskimi. W dotychczasowych klasyfikacjach dialekty łemkowskie zaliczane były zazwyczaj do ukraińskich bądź rusińskich. W Polsce uznany za odrębny język.

Tradycja zapisu tekstów o cechach łemkowskich sięga XVI w. Pierwszy manifest odrębności języka łemkowskiego opublikowany został w 1871 r. Od roku 1911 zaczęto regularnie publikować w tym języku czasopisma i książki. Pisownia języka łemkowskiego oparta jest na stosowanym w językach wschodniosłowiańskich alfabecie cyrylickim (grażdance) z pewnymi osobliwościami.
Współczesny standard języka łemkowskiego bazuje na procesach kodyfikacyjnych z okresu międzywojennego przyjmujących za normę formy dialektalne typowe dla środkowej Łemkowszczyzny. Został usystematyzowany w Gramatyce języka łemkowskiego z 2000 r.

W okresie międzywojennym (1934-1938) nauczano w szkołach na Łemkowszczyźnie w języku łemkowskim. Proces ten wznowiono w 1991 jako nauczanie języka łemkowskiego – ojczystego dla Łemków – stanowiącego przedmiot dodatkowy w systemie szkolnym. 

Język łemkowski jest obecny w życiu publicznym, np.: na tablicach z dodatkowymi nazwami miejscowości w gminach Gorlice oraz Uście Gorlickie, podręcznikach szkolnych, procesie dydaktycznym, publikacjach periodycznych (dwumiesięcznik „Бесіда”, roczniki „Лемківскій Річник”, „Річник Руской Бурсы”), wydaniach książkowych (antologie literackie, zbiory bajek, tomy wspomnieniowe, seria „Biblioteka łemkowskiej klasyki”), w działaniach translatorskich (tłumaczeniach literatury pięknej, dokumentów urzędowych, materiałów dydaktycznych), łemkowskim życiu kulturalnym, a także w mediach: radiu Stowarzyszenia „Ruska Bursa” LEM.FM, internetowym Radiu LEMKO, telewizji internetowej Lemko TV oraz na stronach internetowych organizacji.