Mniejszości Narodowe i Etniczne

Ormianie to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 1.683 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości ormiańskiej wynosiła 262 osoby), w tym: w województwie mazowieckim – 403 osoby (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 73), śląskim – 167 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 23), małopolskim – 155 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 22). Kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski) weszły w skład państwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 r. kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa ormiańskiego. Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w większości repatriowali się na obecne tereny państwa Polskiego. W latach 90–tych XX wieku na terenach Polski osiedliła się stosunkowo liczna grupa migrantów z terenu Republiki Armenii. Największe skupiska polskich Ormian znajdują się w Warszawie i Krakowie. Ważnym centrum kulturalnym mniejszości ormiańskiej są też Gliwice.

Przedstawiciele mniejszości ormiańskiej przeważnie są katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego albo należą do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego.

Główne organizacje:

• Armenian Foundation,
• Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich z siedzibą w Warszawie,
• Fundacja Polsko- Ormiańska,
• Instytut Grzegorza Piramowicza,
• Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne z siedzibą w Krakowie,
• Ormiańsko-Polski Komitet Społeczny, 
• Ormiańskie Centrum Edukacyjno-Kulturowe "Nairi",
• Towarzystwo Ormian polskich TOP,
• Związek Ormian w Polsce im. Arcybiskupa Józefa Teodorowicza z siedzibą w Gliwicach.

Najważniejsze tytuły prasowe:

• „Awedis” – kwartalnik,
• „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego" - kwartalnik
•  Czaspopismo mniejszości ormiańskiej "MUNETIK".

Największe imprezy kulturalne:

• Obchody rocznicy ludobójstwa Ormian w 1915 r.,
• Ogólnopolskie Spotkania Środowiska Ormiańskiego,
• Festiwal Kultury Ormiańskiej,
• Dni ormiańskie w Krakowie, Warszawie i Gliwicach.

Język ormiański

Język ormiański (armeński) jest izolowanym (tj. nieposiadającym blisko spokrewnionego sąsiada) językiem z wielkiej rodziny języków indoeuropejskich, do której m.in. należą języki słowiańskie. Jest nieprzerwanie notowany na piśmie od początków V w. oryginalnym alfabetem ormiańskim opracowanym przez uczonego mnicha, Mesropa Masztoca. Litery: wielkie i małe, pisane i drukowane; kierunek pisma: od lewej do prawej.

Staroormiański język z V w. (na który przetłumaczono całą Biblię), zwany grabarem, jest do dziś używany w liturgii przez wiernych narodowego Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego oraz Kościoła ormiańskokatolickiego (także w Polsce).

W XIX w. powstał współczesny literacki język ormiański (nazwa własna: hajeren, hajoc lezu), czyli tzw. aszcharabar (tj. język świecki), w dwóch mocno zróżnicowanych odmianach: wschodniej (Armenia, Górski Karabach, Gruzja, Rosja, Iran) i zachodniej (Turcja i disapora ormiańska w krajach arabskich, w zachodniej Europie i USA).

Polscy Ormianie od XIV do XVII w. mówili nieindoeuropejskim językiem kipczackim z grupy turkijskiej. W XVIII i XIX w. nowa fala, przybyła z Rumunii używała w mowie nienotowanego na piśmie dialektu zachodnioormiańskiego spokrewnionego prawdopodobnie z dialektem Ormian krymskich. Ostatnim miejscem, w którym dialektu tego używano jeszcze w pierwszej połowie XX w., było miasteczko Kuty nad Czeremoszem.

Obecnie potomkowie dawnych polskich Ormian mówią wyłącznie po polsku. Nowa imigracja z Armenii i innych państw b. ZSRR (w liczbie być może nawet kilkudziesięciu tysięcy osób) używa języka wschodnioormiańskiego w wersji mówionej opartej do pewnego stopnia na dialekcie erywańskim (ararackim). W niektórych polskich miastach działają sobotnie szkółki literackiego języka wschodnioormiańskiego podtrzymujące znajomość tego języka wśród najmłodszego pokolenia nowych imigrantów.

Bibliografia: Andrzej Pisowicz, Gramatyka ormiańska. Grabar, aszcharabar (Kraków 2001, 2014).