Mniejszości Narodowe i Etniczne

Romowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 16 725 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości romskiej wynosiła 12 731 osób), w tym: w województwie dolnośląskim – 2 028 osób (według Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2002 r. – 1 319), małopolskim – 1 735 (według Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2002 r. – 1 678), śląskim – 1 733 (według Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2002 r. – 1 189). Romowie w Polsce należą do pięciu grup: najliczniejszą jest grupa Bergitka Roma, kolejne to, m.in. Polska Roma, Lowarzy oraz Kelderasze.

Pierwszy dokument poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XV w. wzdłuż łuku Karpat i od strony Niziny Węgierskiej przybywały do Polski i osiedlały się grupy wędrujących Romów. Ich potomkami są Romowie Karpaccy. Od XVI wieku do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. W II połowie XIX w. z terenów Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy (Kelderari - kotlarze) i Lowarów (Lovari - handlarze końmi).
Romowie Karpaccy (prowadzący osiadły tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują głównie górskie tereny województwa małopolskiego. Największy odsetek osób narodowości romskiej zamieszkuje gminę wiejską Bukowina Tatrzańska w powiecie tatrzańskim, gdzie 1,10 % mieszkańców gminy zadeklarowało w trakcie spisu powszechnego w 2002 r. narodowość romską. Stosunkowo duże skupiska osób należących do grupy Bergitka Roma znajdują się także w miastach Górnego i Dolnego Śląska oraz w krakowskiej Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX wieku zatrudniano Romów w ramach tzw. polityki produktywizacyjnej. Większość Romów należących do pozostałych trzech grup prowadziła niegdyś wędrowny tryb życia. Obecnie przedstawiciele tych społeczności mieszkają głównie w miastach: Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Mielcu i Puławach oraz wielu mniejszych ośrodkach miejskich. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL.

Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości członkowie Kościoła Rzymskokatolickiego, choć od kilku lat widoczny jest udział Romów w Kościele Zielonoświątkowym oraz Związku Świadków Jehowy. W kraju zarejestrowanych jest ponad 80 romskich organizacji pozarządowych.

Główne organizacje - główni romscy beneficjenci „Programu na rzecz społeczności romskich”:

• Związek Romów Polskich,
• Królewska Fundacja Romów,
• Stowarzyszenie Romów w Polsce,
• Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce,
• Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne - Centrum Kultury Romów w Polsce,
• Stowarzyszenie Romów w Krakowie Nowej Hucie,
• Stowarzyszenie Romów we Wrocławiu „Romani Bacht”,
• Związek Romów Polskich w Gorzowie Wielkopolskim,
• Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „Kałe Jakha”,
• Romskie Stowarzyszenie Oświatowe „Harrangos”,
• Stowarzyszenie Romów w Pyrzycach „Patra”,
• Fundacja Bahtałe Roma,
• Towarzystwo Kulturalno-Społeczne Romów w RP w Kędzierzynie-Koźlu,
• Stowarzyszenie Asystentów Edukacji Romskiej w Polsce,
• Stowarzyszenie Romów i Innych Narodowości w Nysie,
• Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Romskich w Polsce Roma.

Najważniejsze tytuły prasowe i naukowe:

•  „Romano Atmo” – dwumiesięcznik,
•  „Kwartalnik Romski” – kwartalnik,
• ,,Studia Romologica" – rocznik.

Największe imprezy kulturalne:

• Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich Romane Dyvesa w Gorzowie Wielkopolskim,
• Biesiada Cygańsko- Słowiańska w Połczynie - Zdroju,
• Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku,
• Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów – Szczurowa,
• Obchody Międzynarodowego Dnia Romów,
• Międzynarodowe Dni Kultury Romskiej w Krakowie,
• Obchody rocznicy likwidacji na terenie Byłego Niemieckiego Nazistowskiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady KL Auschwitz-Birkenau,  
• Otwarcie i zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Muzeum Okręgowym w Tarnowie.

Język romski

Język romski to indoeuropejski język z podrodziny indoaryjskiej. Wywodzi się z sanskrytu – języka literackiego starożytnych, średniowiecznych i wczesnonowożytnych Indii. Kształtował się od około XI wieku w wyniku kolejnych fal migracji z Azji Środkowej w kierunku zachodnim. Zróżnicowanie dialektów tego języka jest bardzo duże, dlatego nie posiada on obecnie jednolitego, powszechnie uznanego standardu literackiego. Wszystkie dialekty języka posługują się alfabetem łacińskim.

Język romski jest językiem urzędowym w jednej z prowincji Macedonii oraz używany jako język pomocniczy w Rumunii. Posługuje się nim prawie 5 mln ludzi rozproszonych po całym świecie. Są to najczęściej osoby dwujęzyczne, posługujące się językiem romskim oraz językiem urzędowym kraju, w którym mieszkają.

W Polsce mieszka około 20 tys. osób posługujących się gwarami języka romskiego. Są to przeważnie osoby dwujęzyczne, które oprócz języka ojczystego posługują się na co dzień językiem polskim.