Mniejszości Narodowe i Etniczne

Żydzi to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 7 353 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości żydowskiej wynosiła 1 055 osób), w tym: w województwie mazowieckim – 2.690 osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 397), dolnośląskim – 880 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 204), małopolskim – 745 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 50). Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. Żydzi napływali do Polski ze względu na stosunkowo najlepsze (na tle nieustannych pogromów w Europie Zachodniej) warunki bezpiecznego życia i rozwoju własnej kultury oraz gwarantowaną przywilejami królewskimi autonomię gmin wyznaniowych. Liczba Żydów w Polsce tradycyjnie oscylowała w okolicach 10% populacji (najwięcej w Europie). Rozwój żydowskiego życia w Polsce został brutalnie przerwany przez II wojnę światową i hitlerowską politykę Endlösung. Z ok. 3,5 miliona polskich Żydów wojnę przeżyło ok. 300 tys. W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość polskich Żydów. Po roku 1989 nastąpiło odrodzenie życia żydowskiego w Polsce. Wiele osób powróciło do swoich żydowskich korzeni. Powstały nowe organizacje działające na rzecz rozwoju życia społeczności żydowskiej w Polsce.

Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej. Istotne znaczenie w życiu mniejszości żydowskiej odgrywa działalność Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej oraz zrzeszonych w nim gmin.

Główne organizacje:

• Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce,
• Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,
• Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej,
• Stowarzyszenie „Dzieci Holokaustu” w Polsce,
• Żydowska Ogólnopolska Organizacja Młodzieżowa,
• Fundacja „Shalom”,
• Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Najważniejsze tytuły prasowe:

• „Dos Jidisze Wort - Słowo Żydowskie" - miesięcznik,
• „Midrasz" – dwumiesięcznik.
• Największe imprezy kulturalne:
• Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”,
• Dni Książki Żydowskiej w Warszawie,
• Obchody Rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim,
• Spotkania z Kulturą Żydowską Simha we Wrocławiu.

Język hebrajski 

Język hebrajski należy do kananejskiej gałęzi języków semickich. Posługuje się pismem spółgłoskowym liczącym 22 znaki. Pismo to jest używane przez Żydów od V w. p.n.e. i występuje w kilku odmianach*. Posiada własny alfabet.

Językiem hebrajskim posługiwano się już w starożytności, do czasów niewoli babilońskiej, kiedy stał się językiem używanym jedynie w modlitwie, podczas ceremonii oraz do zapisu tekstów religijnych. W życiu codziennym Żydzi posługiwali się innymi językami, początkowo aramejskim, później jidysz (aszkenazyjczycy), ladino (sefardyjczycy) oraz językami krajów osiedlenia.
Pod koniec XIX wieku, dzięki staraniom m.in. Eliezera ben Jehudy powstała nowoczesna wersja języka hebrajskiego. Do języka wprowadzono mnóstwo nowych słów, aby przystosować go do współczesnego świata (sam Jehuda wymyślił ich ok. 4 tysięcy).

Od czasu powstania Państwa Izrael hebrajski jest jego oficjalnym językiem urzędowym. Posługują się nim również Żydzi żyjący w diasporach rozproszonych na całym świecie. Największa ich liczba zamieszkuje Stany Zjednoczone.

W Polsce do II wojny światowej dla większości społeczności żydowskiej język hebrajski pełnił głównie rolę języka nabożeństw. Językiem codziennym był zazwyczaj jidysz lub język polski. Język hebrajski (w swojej nowej odmianie) był jednak nauczany, używany i uznawany za język ojczysty przez przedstawicieli środowisk syjonistycznych – zwłaszcza młodzież skupiona w organizacjach syjonistycznych chętnie uczyła się języka hebrajskiego. Obecnie w Polsce hebrajski jest używany podczas nabożeństw odbywających się w synagogach. Jest także nauczany na kursach prowadzonych przez gminy żydowskie oraz organizacje społeczno-kulturalne mniejszości żydowskiej. Język hebrajski jest także nauczany jako język mniejszości żydowskiej w szkołach w Warszawie i Wrocławiu.

* K. Damm, A. Mikusińska, Leksykon PWN Ludy i języki świata, str. 90

Jidysz znaczy dosłownie „żydowski” – od pierwotnego określenia w tym języku. Zwany jest również „żydowskim niemieckim”, „językiem matczynym” lub „językiem aszkenazyjskim” – w odróżnieniu od „języka świętego”, którym to terminem określany jest tradycyjnie język hebrajski.

Jidysz powstał około roku 1000 jako język żydów aszkenazyjskich, zamieszkałych na terenie między Alzacją i Kolonią nad Renem. Bazą dla języka są dialekty średnio-wysoko-niemieckie z dodatkiem elementów hebrajsko-aramejskich, a później także słowiańskich. 

Tradycyjnie język jidysz dzieli się na zachodni (używany głównie w Niemczech i Francji) oraz wschodni (występujący w krajach Europy Wschodniej). Pismo, którym się posługuje, oparte jest na alfabecie hebrajskim, jednak współcześnie spotyka się zapis przy użyciu alfabetu łacińskiego. W tym przypadku stosuje się najczęściej metodę transkrypcji fonetycznej wg ortografii właściwej dla danego języka.

Jidysz używany jest obecnie w Stanach Zjednoczonych, Izraelu oraz w niewielkich enklawach na terenie Europy**. Użytkownicy posługują się nim jedynie w zakresie kontaktów rodzinnych – do celów religijnych używany jest język hebrajski. Pomimo obserwowanego w ostatnim czasie renesansu zainteresowań językiem jidysz liczba jego użytkowników stale maleje.

W Polsce częściowo w języku jidysz ukazuje się miesięcznik „Dos Jidisze Wort – Słowo Żydowskie”. Samego języka można nauczyć się na kursach organizowanych przez organizacje społeczno-kulturalne mniejszości żydowskiej. Tradycje języka aktywnie przekazuje także Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich – Centrum Kultury Jidysz.

** K. Damm, A. Mikusińska, Leksykon PWN Ludy i języki świata, str. 106