Samorządowe kolegia odwoławcze są organami wyższego stopnia, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Kolegia są organami właściwymi w szczególności do rozpatrywania odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia, ponagleń, żądań wznowienia postępowania lub stwierdzania nieważności decyzji.

Ramy prawne funkcjonowania kolegiów określa ustawa z dnia 12 października 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (Dz. U. z 2018 r. poz. 570) oraz wydane na jej podstawie akty wykonawcze:

• rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie obszarów właściwości miejscowej samorządowych kolegiów odwoławczych (Dz. U. Nr 198, poz. 1925),
•  rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 września 1999 r. w sprawie maksymalnej liczby etatowych członków samorządowych kolegiów odwoławczych (Dz. U. Nr 74, poz. 828),
• rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 maja 1999 r. w sprawie trybu przeprowadzania konkursu na członków samorządowego kolegium odwoławczego (Dz. U. Nr 47, poz. 462),
• rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie wielokrotności kwoty bazowej oraz szczegółowych zasad wynagradzania prezesa, wiceprezesa, pozostałych członków samorządowego kolegium odwoławczego i pracowników biura tego kolegium (Dz. U. z 2017 r. poz. 931),
• rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego wobec członków samorządowego kolegium odwoławczego oraz wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia (Dz. U. Nr 14, poz. 125).

Organizacja i zasady działania

Samorządowe kolegia odwoławcze są kolegialnymi organami administracji publicznej. Nie są one organami administracji rządowej i nie podlegają tym organom. Kolegia są państwowymi jednostkami budżetowymi, finansowanymi z budżetu państwa w ramach odrębnych części budżetowych, których dysponentami są prezesi kolegiów. Obecnie funkcjonuje 49 kolegiów, których siedzibami są byłe miasta wojewódzkie.

W skład kolegium wchodzą prezes, wiceprezes oraz pozostali członkowie etatowi i pozaetatowi. Organami kolegium są zgromadzenie ogólne, obejmujące wszystkich jego członków, oraz prezes kolegium. Prezesa, wiceprezesa oraz pozostałych członków kolegium powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów. Kandydatów na członków kolegium wyłania się w drodze konkursu. Obsługę kancelaryjno-biurową kolegium zapewnia biuro kolegium. Struktura oraz organizacja pracy kolegiów jest unormowana wewnętrznymi regulaminami organizacyjnymi oraz zarządzeniami prezesów kolegiów. Zgromadzeni na wspólnym posiedzeniu prezesi kolegiów tworzą Krajową Reprezentację Samorządowych Kolegiów Odwoławczych.

Samorządowe kolegia odwoławcze orzekają w składach trzyosobowych, którym przewodniczy prezes lub etatowy członek kolegium. Przy orzekaniu członkowie składów orzekających kolegiów związani są wyłącznie przepisami powszechnie obowiązującego prawa. W stosunku do kolegiów nie ma organów wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.

Nadzór nad działalnością

Kontrolę orzecznictwa samorządowych kolegiów odwoławczych sprawują sądy administracyjne, na zasadach określonych w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Obejmuje ona orzekanie w sprawach skarg i sprzeciwów od decyzji, skarg na postanowienia i inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, a także na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania.

Nadzór nad działalnością administracyjną (pozaorzeczniczą) kolegiów sprawuje Prezes Rady Ministrów, który powierzył jego wykonywanie Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji. Sprawowanie nadzoru nad działalnością administracyjną kolegiów polega w szczególności na:

• przeprowadzaniu kontroli organizacji i warunków pracy kolegiów, 
• analizie rocznych informacji o działalności kolegium,
• rozpatrywaniu skarg na pozaorzeczniczą działalność kolegiów,
• badaniu zachowania trybu i wymogów wyłaniania kandydatów na prezesa kolegium,
• badaniu zachowania trybu i wymogów wyłaniania kandydatów na członków kolegium,
• badaniu prawidłowości przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego w celu ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych uzasadniających odwołanie prezesa kolegium,
• badaniu prawidłowości przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego w celu ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych uzasadniających ukaranie członka kolegium.

Adresy (dane teleadresowe samorządowych kolegiów odwoławczych)