Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Siedlcach

Pod pojęciem profilaktyka raka rozróżniamy trzy obszary związane z ochroną przed nowotworami – profilaktykę pierwotną, wtórną oraz prewencję trzeciorzędową. Zdaniem ekspertów najważniejszą rolę w zapobieganiu chorobie nowotworowej odgrywa profilaktyka pierwotna, której celem jest podejmowanie kompleksowych działań u osób zdrowych. Tak rozumiana profilaktyka raka ma na celu zapobieżenie zachorowaniu na nowotwór złośliwy, a w konsekwencji obniżenie liczby zgonów. Do podstawowych narzędzi pierwotnej prewencji nowotworów należą upowszechnianie wiedzy dotyczącej onkologii, promocja tzw. czujności onkologicznej oraz propagowanie prozdrowotnych zachowań i zdrowego stylu życia. W 1987 roku – po raz pierwszy – opublikowano Europejski Kodeks Walki z Rakiem, który stanowi kompendium wiedzy dotyczącej profilaktyki raka. Główne przesłanie Kodeksu brzmi: Prowadząc zdrowy tryb życia, można poprawić ogólny stan zdrowia i zapobiec wielu zgonom z powodu nowotworów złośliwych.

Choć w przypadku większości nowotworów nie potrafimy precyzyjnie określić jednego czynnika odpowiedzialnego za ich powstanie, to należy przyjąć, że chorobę wywołuje najczęściej zespół wielu czynników związanych z nałogami, standardem i stylem życia, wykonywanym zawodem, zachowaniami seksualnymi, a nawet formą spędzania wolnego czasu. Zdaniem ekspertów, blisko 70% nowotworów złośliwych jest wynikiem działania szkodliwych czynników związanych ze stylem życia, dietą oraz otaczającym nas środowiskiem. Profilaktykę raka warto promować nie tylko wśród dorosłych, ale również wśród dzieci – w przedszkolach i szkołach. Do głównych czynników rakotwórczych wpływających na zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy zaliczamy:

• Palenie tytoniu
• Dieta i sposób odżywiania
• Zakażenia i wirusy
• Czynnik zawodowe
• Nadużywanie alkoholu
• Zanieczyszczenie środowiska

Palenie tytoniu jest głównym zabójcą w krajach rozwiniętych, a ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy płuc koreluje z liczbą wypalanych papierosów oraz trwaniem nałogu (tzw. paczkolata). Szacuje się, że z powodu palenia w Polsce umiera rocznie blisko 85 tyś. osób, a przeciętnie każdy palacz żyje 13-15 lat krócej niż osoby niepalące. Ryzyko nie zależy od sposobu inhalowania tytoniu – równie niebezpieczne w kontekście profilaktyki raka są papierosy, cygarka czy fajki. Dym tytoniowy zawiera około 4000 różnych substancji, w tym ponad 40 znanych karcynogenów. Dowiedziono, że palenie ma związek z rozwojem raka płuca, raka jamy ustnej, gardła, krtani i przełyku, raka pęcherza moczowego oraz raka trzustki. Dlatego profilaktyka raka płuc jest bardzo ważna. Pewną rolę odgrywają tu również czynniki genetyczne. U palaczy z niską aktywnością N-glikozylazy 8-oksoguaniny (OGG) ryzyko raka płuca jest 124 razy większe niż u osoby niepalącej z prawidłową aktywnością OGG, i 7 razy większe niż u palaczy z prawidłową aktywnością OGG. W pierwotnej profilaktyce raka warto skupić się na działaniach edukacyjnych nakierowanych na osoby niepełnoletnie. Wydaje się, że pozytywny wpływ na walkę z nałogiem mogą mieć również kampanie edukacyjne, zaprzestanie emisji reklam wyrobów tytoniowych, stosowne ostrzeżenia na opakowaniach czy podnoszenie cen wyrobów tytoniowych.

Jak wyliczyli eksperci, Polacy wydają na papierosy blisko połowę budżetu służby zdrowia.

Najskuteczniejsza profilaktyka raka w kontekście raka płuca – nie pal!

Istnieje związek pomiędzy występowaniem niektórych nowotworów a rakotwórczym działaniem wirusów. Kluczowe znaczenie w profilaktyce raka mają szczepienia przeciwko wirusowemu zapalaniu wątroby typu B oraz przeciw agresywnym typom wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Onkogenny wirus HPV jest przenoszony drogą płciową i odpowiada za blisko 100% zachorowań na raka szyjki macicy, 90% zachorowań na raka odbytu, 60% nowotworów złośliwych raka jamy ustno-gardłowej oraz 40% raków pochwy sromu. W Polsce dostępna są dwa rodzaje szczepionek, które są rekomendowane dla dziewcząt w wieku 11-12 lat oraz 13-18 lat (niezaszczepionych wcześniej). Szczepienie nie jest obecnie refundowane.

Warto pamiętać o możliwości badania osób bez objawów choroby – w celu wczesnego wykrycia nowotworu. Głównym celem badań skriningowych jest zmniejszenie umieralności z powodu danego nowotworu w odpowiednio dobranej populacji. W Polsce wykonuje się bezpłatne badania przesiewowe w kierunku raka piersi, raka jelita grubego oraz raka szyjki macicy.