Borelioza z Lyme

Borelioza z Lyme jest wieloukładową chorobą zakaźną, wywołaną przez bakterie – Borrelia burgdorferi. Jest to najczęściej występująca choroba przenoszona przez kleszcze w Ameryce Północnej, Europie i Azji.

Do zakażenie człowieka dochodzi na skutek ukłucia przez zakażonego kleszcza. Jest on przenosicielem (wektorem) zarazka – pobierając krew zakażonego zwierzęcia, głównie drobnych gryzoni, zwierząt dzikich i ptaków, sam ulega zakażeniu, a następnie ponownie żerując, przekazuje krętki swojemu następnemu żywicielowi – np. człowiekowi. Do zakażenia nie dochodzi od razu. Ocenia się, że ryzyko zakażenia pojawia się po około 12 godzinach od ukłucia i zwiększa się z czasem, jeżeli kleszcz nie zostanie wyciągnięty ze skóry.

Kleszcze rozpoczynają swoją aktywność sezonowa, gdy temperatury w ciągu doby przekroczą 5-7°C i jest wilgotno. Począwszy od marca, po przebudzeniu ze snu zimowego, muszą znaleźć żywiciela. Aktywność życiowa kleszczy jest związana również ze zmianami temperatury w cyklu dobowym. Jest większa w godzinach porannych i wieczornych, najniższa zaś w godzinach południowych, zwłaszcza w okresie letnim w czasie upałów, ponieważ kleszcze ograniczają aktywność przy wysokich temperaturach. Dlatego też pierwszy szczyt aktywności sezonowej przypada na marzec-czerwiec, drugi zaś przypada we wrześniu. Aktywność kleszczy kończy się z chwilą obniżenia średniej temperatury powietrza poniżej 5-7°C, co zazwyczaj w Polsce przypada w październiku i listopadzie. Sezon aktywności może być zaburzony poprzez anomalie występujące w przyrodzie, kleszcza można spotkać nawet w grudniu, gdy temperatury dobowe przekroczą 5-7°C.

Najwięcej kleszczy bytuje na skraju lasu. Kleszcze nie wspinają się powyżej wysokości 1–1,5 m metra, więc najczęściej można je spotkać w trawie, chwastach, krzewach na spodniej stronie liści. Po wyczuciu żywiciela spadają na obuwie lub nieosłonięte nogi po czym aktywnie wspinają się po skórze w okolice, gdzie skóra jest cieńsza i lepiej ukrwiona.

Po 7-10 dniach od ukłucia przez zakażonego kleszcza pojawia się w tym miejscu zmiana skórna, która następnie (w okresie nawet do kilku tygodni) powiększa się, tworząc czerwoną lub sinoczerwoną plamę – tzw. rumień wędrujący. Jest to najbardziej typowy z objawów boreliozy, występujący we wstępnej fazie choroby. Szacuje się, że występuje u 40-50% chorych. Miejscowej zmianie skórnej towarzyszą często objawy uogólnione, takie jak: zmęczenie, ból mięśni, gorączka, ból głowy, sztywność karku. Brak rozpoczęcia leczenia może prowadzić w konsekwencji do wystąpienia fazy późnej (nawet po kilku latach od ukłucia) obejmującej m.in.: zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych oraz mózgu, zapalenia nerwów, zapalenia stawów lub zaburzenia rytmu pracy serca.

Leczenie obejmuje podawanie antybiotyków przez min. 3-4 tygodnie.

Przebycie zakażenia nie daje trwałej odporności i nie chroni przed ponownym zakażeniem. Nie ma dostępnej szczepionki przeciwko tej chorobie.

Jak zapobiegać ukąszeniu przez kleszcza?

W miejscach, gdzie istnieje ryzyko występowania kleszczy (lasy, parki, ogrody itp.), nosić odpowiednią odzież, zakrywającą jak najwięcej części ciała (długie spodnie, koszule z długimi rękawami, nakrycie głowy itd.), można włożyć nogawki spodni w skarpety lub założyć spodnie ze ściągaczami w kostce.
Stosować środki odstraszające kleszcze (repelenty), zgodnie z zaleceniami producenta.
Zmienić i dokładnie wytrzepać odzież noszoną w miejscach, w których bytują kleszcze.
Po wizycie w lesie lub innym miejscu bytowania kleszczy dokładnie obejrzeć całe ciało. Zwrócić szczególną uwagę na pachy, pachwiny, zgięcia podkolanowe i łokciowe. Należy pamiętać również o obejrzeniu skóry głowy.

Jak postąpić w przypadku ukąszenia?

Po zauważeniu kleszcza, należy natychmiast delikatnie usunąć go z miejsca ukłucia. W tym celu należy użyć kleszczołapki, lassa lub pęsety z cienką końcówką. Kleszcza należy chwycić tuż przy skórze i pociągnąć ku górze zdecydowanym ruchem. Należy przy tym pamiętać żeby nie ściskać kleszcza zbyt mocno, by nie wycisnąć jego wydalin. Kleszcza nie należy wykręcać lub próbować wycisnąć. Przed usunięciem kleszcza, nie można smarować miejsca ukłucia żadną substancją.
Po usunięciu kleszcza, miejsce ukłucia należy zdezynfekować.
Gdyby usunięcie kleszcza sprawiało trudności, należy zwrócić się o pomoc do lekarza.
Obserwuj miejsce ukłucia oraz ogólny stan zdrowia przez najbliższe tygodnie. W razie wystąpienia zmian chorobowych należy udać się do lekarza rodzinnego, który podejmie decyzję odpowiednim leczeniu.

Diagnostyka

Diagnostyka boreliozy opiera przede wszystkim na objawach klinicznych.
W przypadku stwierdzenia przez lekarza rumienia wędrującego nie są konieczne dodatkowe badania. W przypadku innych postaci choroby, zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami, w celu potwierdzenia objawów klinicznych boreliozy należy wykonać następujące badania:

I etap badania – badanie metodą ELISA stwierdzenie przeciwciał w klasie IgM i IgG .

II etap badania – wynik dodatni lub wątpliwy musi być potwierdzony testem Western-blot.

Na podstawie objawów klinicznych oraz badań laboratoryjnych lekarz decyduje o odpowiednim leczeniu.

Sytuacja epidemiologiczna w zakresie boreliozy

Borelioza od roku 1996 roku podlega w Polsce obowiązkowi zgłaszania i rejestracji.
W pierwszym roku zanotowano 751 przypadków tej choroby i od tego momentu liczba rejestrowanych zachorowań systematycznie wzrasta.

Zapadalność na boreliozę w Wielkopolsce na tle Polski w latach 2013-2023
Borelioza	województwo wielkopolskie		Polska
Borelioza	liczba zachorowań	zapadalność	liczba zachorowań	zapadalność
2013	241	7,0	12760	33,1
2014	311	9,0	13866	36,0
2015	381	11,0	13625	35,4
2016	579	16,7	21200	55,2
2017	655	18,8	21514	56,0
2018	519	14,85	20139	52,4
2019	640	18.31	20630	53,74
2020	633	18,08	12934	33,72
2021	605	17,33	12500	32,75
2022	876	25,1	17338	45,43
2023	1270	36,39	25244	66,96