Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowa choroba ośrodkowego układu nerwowego przenoszona przez kleszcze. Czynnikiem etiologicznym są wirusy z rodziny Flaviviridae. Najwięcej zachorowań obserwuje się w okresie od kwietnia do listopada, w wielu regionach Azji i Europy, głównie w Austrii, Czechach, Estonii, Niemczech, Polsce, Rosji, Słowenii, Szwecji, Szwajcarii, w Litwie, Łotwie i Węgrzech.

Wirus występuje głównie u zwierząt (gryzonie, zwierzyna leśna, ptaki wędrowne), a jego przenosicielami (wektorami) są kleszcze. Do zakażenia człowieka dochodzi na skutek ukłucia przez zakażonego kleszcza - podczas ssania krwi wprowadza on ślinę zawierającą namnożone w jego organizmie wirusy. Do zakażenia może dojść również na skutek picia mleka zakażonych kóz, owiec i krów.

Większość przypadków zakażeń wirusem kleszczowego zapalenia mózgu przebiega bezobjawowo. W pozostałych przypadkach w okresie 7 - 14 dni od ukłucia przez kleszcza lub 3 - 4 dni po spożyciu mleka zakażonych zwierząt gospodarskich, w pierwszej fazie choroby mogą wystąpić objawy uogólnione, takie jak: gorączka, uczucie zmęczenia, nudności, ból głowy i mięśni. Objawy te utrzymują się zazwyczaj kilka dni i w większości przypadków choroba kończy się wyzdrowieniem. Niekiedy po trwającym od 1 do 20 dni okresie utajenia dochodzi do rozwinięcia drugiej fazy choroby, w której obserwujemy objawy związane z zapaleniem opon mózgowych i mózgu, takie jak: gorączka, narastające bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, porażenia kończyn górnych i dolnych. Może wystąpić porażenie mięśni oddechowych. Konieczna jest wtedy hospitalizacja. Choroba rzadko ma przebieg śmiertelny.

W leczeniu kleszczowego zapalenia mózgu brak jest specyficznej terapii. Leczenie zmierza jedynie do łagodzenia objawów np. obniżania gorączki, łagodzenia bólu itp.

Jak zapobiegać ukąszeniu przez kleszcza?

W miejscach, gdzie istnieje ryzyko występowania kleszczy (lasy, parki, ogrody itp.), nosić odpowiednią odzież, zakrywającą jak najwięcej części ciała (długie spodnie, koszule z długimi rękawami, nakrycie głowy etc.), można włożyć nogawki spodni w skarpety, lub założyć spodnie ze ściągaczami w kostce
Stosować środki odstraszające kleszcze (repelenty), zgodnie z zaleceniami producenta.
Zmienić i dokładnie wytrzepać odzież którą nosiliśmy w miejscach, w których bytują kleszcze.
Po wizycie w lesie lub innym miejscu bytowania kleszczy dokładnie obejrzeć całe ciało. Zwrócić szczególną uwagę na pachy, pachwiny, zgięcia podkolanowe i łokciowe. Należy pamiętać również o obejrzeniu skóry głowy.

Jak postąpić w przypadku ukąszenia?

Po zauważeniu kleszcza, należy natychmiast delikatnie usunąć go z miejsca ukłucia. W tym celu należy użyć kleszczołapki, lassa lub pęsety z cienką końcówką. Kleszcza należy chwycić tuż przy skórze i pociągnąć ku górze zdecydowanym ruchem. Należy przy tym pamiętać, żeby nie ściskać kleszcza zbyt mocno, by nie wycisnąć jego wydalin. Kleszcza nie należy wykręcać lub próbować wycisnąć. Przed usunięciem kleszcza, nie można smarować miejsca ukłucia żadną substancją.
Po usunięciu kleszcza, miejsce ukłucia należy zdezynfekować.
Gdyby usunięcie kleszcza sprawiało trudności, należy zwrócić się o pomoc do lekarza.
Należy obserwować miejsce ukłucia oraz ogólny stan zdrowia przez najbliższe tygodnie. W razie wystąpienia zmian chorobowych należy udać się do lekarza rodzinnego, który podejmie decyzję odpowiednim leczeniu.

Stosowanie ww. zasad zmniejsza prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne zalecane szczególnie osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, tj.:

ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
wojskowym,
funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
rolnikom,
turystom i uczestnikom obozów i kolonii.

Decyzję o szczepieniu należy każdorazowo skonsultować z lekarzem. Należy także pamiętać, że szczepienie to nie chroni przed innymi chorobami odkleszczowymi, takimi jak np. borelioza.

Sytuacja epidemiologiczna w zakresie kleszczowego zapalenia mózgu w Wielkopolsce i Polsce w latach 2013-2022.
Kleszczowe zapalenie mózgu	województwo wielkopolskie		Polska
Kleszczowe zapalenie mózgu	liczba zachorowań	zapadalność	liczba zachorowań	zapadalność
2013	0	0	227	0,59
2014	2	0,06	196	0,51
2015	2	0,06	149	0,39
2016	1	0,03	284	0,74
2017	1	0,03	279	0,73
2018	1	0,03	197	0,51
2019	1	0,03	265	0,69
2020	0	0	158	0,41
2021	1	0,03	210	0,55
2022	1	0,03	445	1,17