Odra

Odra jest wysoce zaraźliwą, ostrą chorobą wysypkową układu oddechowego. Wirus odry jest najbardziej zakaźnym ze wszystkich znanych pediatrom. W przypadku braku szczepienia, zaatakuje z sukcesem ponad 90% wszystkich osób, które będą miały z nim styczność a nie były uodpornione.

Odra rozpoczyna się 2-4 dniowym okresem zwiastunów niespecyficznych objawów: złe samopoczucie, kaszel, katar, zapalenie spojówek z łzawieniem oraz narastającą gorączką dochodzącą nawet do temperatury ponad 40^oC. W tym stadium zachorowanie jest zazwyczaj mylnie rozpoznawane jako przeziębienie lub grypa. Następnie u 80% chorych, na 2-3 dni przed wysypką, na przekrwionej błonie śluzowej policzków pojawiają się 1-2 mm białawe plamki Koplika, które bledną po wystąpieniu wysypki. Przeważnie 14 dnia od zakażenia (3-4 dzień choroby) pojawia się rumieniowa, nieswędząca, plamisto-grudkowa wysypka (nie pęcherzykowa). Wysypka odrowa zaczyna się na linii włosów oraz za uszami, rozprzestrzenia się w dół tułowia i kończyn z zajęciem powierzchni dłoniowych rąk i podeszw stóp. Wykwity często zlewają się. Gorączka zwykle ustępuje po 4-5 dniach od wystąpienia wysypki, która zanika w takiej kolejności, w jakiej się pojawiła. Po wysypce pozostają przebarwienia, może wystąpić złuszczenie naskórka. Powiększenie węzłów chłonnych i śledziony, biegunka oraz wymioty należą do często występujących objawów. Choroba zazwyczaj trwa około 10 dni. Odra ma cięższy przebieg u dorosłych niż u dzieci, objawiając się wyższą gorączką, bardziej nasiloną wysypką.

Drogi szerzenia

Do zarażenia dochodzi drogą kropelkową, powietrzną lub przez bezpośredni kontakt z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej lub moczem zakażonej osoby. Wirus wydalany jest już na 1-3 dni przed wystąpieniem gorączki i kaszlu u osoby zakażonej, czyli około 5 dni przed pojawieniem się wysypki i do 3 dni po jej wystąpieniu. Jeżeli uległo się zakażeniu, wówczas po około 7-18 dniach wystąpi gorączka (przeciętnie 10 dni) a następnie wysypka (po około 14 dniach od zakażenia). Zachorowanie na odrę nie powoduje nosicielstwa.

Powikłania po odrze

Powikłania w przebiegu odry występują w zakresie dróg oddechowych, ośrodkowego układu nerwowego oraz przewodu pokarmowego. Najczęstszym powikłaniem u małych dzieci jest zapalenie ucha środkowego. Dość często dochodzi do zapalenia płuc wymagającego leczenia szpitalnego, zwłaszcza u dorosłych. Do powikłań odry ze strony przewodu pokarmowego należą: biegunki, zapalenie wątroby, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jelita krętego i okrężnicy oraz zapalenie węzłów chłonnych krezki. Bardzo groźne są powikłania neurologiczne – zapalenie mózgu i/lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ryzyko powikłań neurologicznych wzrasta z wiekiem, powyżej 10 roku życia jest 2-3 krotnie większe. Odległym powikłaniem odry jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), którego objawy ujawniają się po kilku – kilkunastu latach od zakażenia.

Źródła zakażenia

W Polsce najczęstszym źródłem zakażeń pozostają przypadki importowane z innych krajów. Od kilku lat rejestruje się w Polsce sporadyczne ogniska zachorowań na odrę występujące najczęściej w środowiskach osób nieszczepionych. W takich sytuacjach podejmowane są działania mające na celu zaszczepienie p/odrze nieszczepionych osób ze styczności z chorym lub podejrzanym o zachorowanie.

Szczepienia

Szczepienia w Polsce wprowadzono w latach 1972-1974, nie cieszyły się one jednak wielkim zainteresowaniem. Na początku szczepienia wykonywano żywą szczepionką atenuowaną. Do obowiązkowego programu szczepień, szczepienia przeciwodrowe dla dzieci w wieku 13-15 miesięcy wprowadzono w 1975 r. W pierwszych latach realizacji szczepień zainteresowanie szczepieniami nie było duże, wielu rodziców odrzucało lub opóźniało ich wykonanie. Dopiero w 1978 r. zaszczepiono zgodnie z kalendarzem szczepień 50% podlegających szczepieniu dzieci. W 1991 r. wprowadzono do kalendarza szczepień drugie szczepienie przeciwko odrze w 8 roku życia, a później przesunięto drugą dawkę na 7 rok życia. W 2004 r. zastąpiono monowalentną szczepionkę przeciwko odrze refundowaną szczepionką trójwalentną. Od 2005 r. schemat szczepień przeciw odrze obejmował podanie pierwszej dawki (podstawowej) w 13-15 miesiącu życia oraz drugiej dawki (przypominającej) w 10 roku życia. W 2019 r. schemat zmodyfikowano - pierwszą dawkę zaleca się w 13-14 miesiącu życia, drugą w 6 roku życia. Stosuje się żywą, atenuowaną skojarzoną szczepionkę przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR lub Priorix). Zaszczepienie pełnym cyklem wzbudza powstanie swoistych przeciwciał u około 95% szczepionych i prawdopodobnie zapewnia odporność na całe życie. Jedynie w rzadkich przypadkach udokumentowano zanikanie odporności poszczepiennej. Również przechorowanie odry daje trwałą odporność.

Program eliminacji odry

Polska, podobnie jak 51 innych krajów Regionu Europejskiego od 1998 r. prowadzi „Program Eliminacji Odry” koordynowany przez Europejskie Biuro Regionalne (WHO).
W ramach tego programu wszystkie podejrzenia lub zachorowania na odrę są zgłaszane przez lekarza diagnozującego chorego do powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej. Od chorego pobiera się materiał do badań laboratoryjnych w kierunku wykryciu swoistych przeciwciał klasy IgM w surowicy (czas od wystąpienia wysypki do pobrania próbki krwi powinien mieścić się w przedziale od 7 do 45 dni, przy czym najwyższe miano obserwuje się w 8 dniu) oraz izolacji wirusa z próbek klinicznych. Badania są wykonywane bezpłatnie przez Narodowe Laboratorium ds. Diagnostyki Odry i Różyczki znajdujące się w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH.

Zgodnie ze strategią eliminacji odry konieczne jest utrzymywanie wysokiego odsetka osób zaszczepionych (dwoma dawkami) na poziomie powyżej 95%. Wzmożony nadzór nad podejrzeniami/zachorowaniami na odrę jak również ścisłe monitorowanie przypadków wtórnych w ogniskach, zwłaszcza wśród grup etnicznych o niskim stanie zaszczepienia (potencjalny rezerwuar wirusa odry).

Liczba zachorowań, zgonów, zapadalność i umieralność na 100 000 ludności w Polsce w latach 1960 – 2022
Rok	Liczba zachorowań	Zapadalność 100 000	Zgony	Umieralność 100 000
1960-1964*	124 492	406	25	0,8
1965-1969*	131 432	411	168	0,5
1970-1974*	125 572	383	94	0,3
1975-1979*	84 073	240,7	37	0,11
1980-1984*	24 882	69,9	6	0,02
1985-1989*	6 806	18,2	1	0,003
1990-1994*	2 419	6,3	-	-
1995-1999*	639	1,7	1	0,003
2000-2004*	48	0,1	-	-
2005	13	0,04	-	-
2006	120	0,31	-	-
2007	36	0,09	-	-
2008	100	0,26	-	-
2009	115	0,3	-	-
2010	13	0,03	-	-
2011	38	0,1	-	-
2012	70	0,18	-	-
2013	88	0,23	-	-
2014	110	0,29	-	-
2015	48	0,12	-	-
2016	132	0,34	-	-
2017	63	0,16	-	-
2018	359	0,93	-	-
2019	1502	3,91	-	-
2020	29	0,08	-	-
2021	13	0,03	-	-
2022	28	0,07	-	-

*- mediana

Liczba zgłoszonych podejrzeń, zarejestrowanych zachorowań (zgłoszonych wstępnie jako podejrzenia) i zapadalność na 100 000 ludności w woj. wielkopolskim w latach 1996 – 2022
Rok	Podejrzenia		Zachorowania
Rok	Liczba	Zapadalność	Liczba	Zapadalność
1996	50 (dane niepełne)	-	50	3,7
1997	13 (dane niepełne)	-	13	1
1998	225 (dane niepełne)	-	225	6,7
1999	17 (dane niepełne)	-	17	0,5
2000	13 (dane niepełne)	-	13	0,4
2001	16 (dane niepełne)	-	16	0,48
2002	3 (dane niepełne)	-	3	0,09
2003	2 (dane niepełne)	-	2	0,06
2004	brak danych	-	0	-
2005	brak danych	-	0	-
2006	16 (dane niepełne)	-	16	0,47
2007	brak danych	-	0	-
2008	16	0,47	9	0,27
2009	19	0,56	11	0,38
2010	7	0,2	0	-
2011	3	0,09	0	-
2012	11	0,32	1	0,03
2013	22	0,64	1	0,03
2014	71	2,04	68	1,96
2015	16	0,46	7	0,2
2016	7	0,2	2	0,06
2017	37	1,03	26	0,75
2018	42	1,2	22	0,63
2019	90	2,57	51	1,46
2020	7	0,20	2	0,06
2021	1	0,03	1	0,03
2022	16	0,46	1	0,03

Odra w Polsce i woj. wielkopolskim w latach 2011 -2022. Zapadalność na 100 000 ludności

Odra w Europie

Odra w poszczególnych krajach Europy (liczba zgłoszonych przypadków na milion mieszkańców) w okresie grudzień 2021 r. - listopad 2022 r.

źrźódło: ecdc.europa.eu

Liczba zgonów na odrą w poszczególnych krajach Europy w okresie grudzień 2021 r. - listopad 2022 r.

Według danych European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) w okresie od grudnia 2021 r. do listopada 2022 r. w krajach europejskich nie odnotowano zgonu na odrę.

źródło: ecdc.europa.eu