Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Poznaniu

Krztusiec jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego o charakterze nawracającym wywołaną przez pałeczkę krztuśca Bordetella pertussis. Rezerwuarem czynnika etiologicznego jest człowiek, a źródłem zakażenia człowiek chory na typową bądź nietypową postać krztuśca. Do zakażenia dochodzi drogą powietrzno-kropelkową, najczęściej w warunkach rodzinnych i skupiskach dzieci. Typowym objawem choroby u niemowląt i dzieci jest napadowy, „szczekający” kaszel z wydzielaniem lepkiej wydzieliny, natomiast u osób dorosłych przewlekły kaszel.

W przebiegu choroby występują trzy następujące po sobie fazy: nieżytowa, napadowego kaszlu i zdrowienia. Pierwszy okres choroby, nieżytowy, trwa 1-2 tygodnie i charakteryzuje się nieżytem nosa, spojówek, gardła i oskrzeli, z przekrwieniem błon śluzowych oraz łagodnym kaszlem nasilającym się w nocy. W tej fazie krztusiec jest najbardziej zakaźny, a podjęte leczenie – efektywne. Jeśli leczenie na tym etapie nie zostało wdrożone, to wzrastająca ilość toksyn prowadzi do następnej fazy choroby – kaszlu napadowego utrzymującego się od 2-4 tygodni. Ataki kaszlu następują jeden po drugim, zwykle kończą się wymiotami z powodu krztuszenia się lepką wydzieliną. Najostrzejszą formą kaszlu jest tak zwane „pianie”, w wyniku którego na skutek ogromnego wysiłku dziecka, pojawiają się wylewy i wybroczyny do spojówek oraz krwawienie z nosa.
U niemowląt napady kaszlu mogą zakończyć się całkowitym bezdechem lub drgawkami. Okres ustępowania choroby charakteryzuje się zmniejszeniem nasilenia kaszlu i częstości jego występowania i trwa około 2 tygodnie, jednak kaszel może się jeszcze utrzymywać przez wiele tygodni. Tak dynamiczny przebieg choroby jak u niemowląt i dzieci nie występuje u młodzieży i dorosłych. W tych grupach wiekowych choroba przebiega pod postacią przewlekłego, męczącego kaszlu, utrzymującego się wiele tygodni. Okresowo kaszel może przybierać charakter napadowy. Kaszlowi towarzyszy nadmierna potliwość, zaczerwienienie twarzy, omdlenia, spłycenie oddechu, a ponadto gorączka, drętwienie tylnej części gardła, zaburzenia snu, bóle głowy i mięśni, kichanie oraz osłabienie.

 

Diagnostyka

Największą swoistością charakteryzuje się hodowla B. pertussis na podłożu Regan-Lowe z aspiratu z nosogardła lub wymazu z tylnej ściany nosogardła. Należy stosować wymazówki wykonane z dakronu lub alginianu wapnia. Materiału nie należy natomiast pobierać wymazówkami z bawełny lub sztucznego jedwabiu, ponieważ są one toksyczne dla pałeczek krztuśca. Czułość badania zależy od metody pobrania, transportu próbki, przebytych szczepień, czasu utrzymywania się objawów w porównaniu z momentem pobrania materiału, aktualnie lub wcześniej stosowanych antybiotyków oraz wieku chorego. Ważne jest wykonanie posiewu w odpowiednim czasie, ponieważ czułość tej metody istotnie się zmniejsza w ciągu 1-4 tygodnia utrzymywania się objawów (od 55% do mniej niż 10%).

PCR jest najczulszą i coraz częściej stosowaną metodą w szybkim wykrywaniu krztuśca ze względu na możliwość identyfikacji DNA bakterii nawet po wcześniejszej antybiotykoterapii. Czułość PCR w 3 i 4 tygodniu utrzymywania się objawów wynosi odpowiednio 64% i 56%.

Dostępną, standaryzowaną metodą diagnostyki krztuśca jest natomiast badanie serologiczne wykrywające swoiste przeciwciała klasy IgG, IgA oraz IgM. Potwierdzeniem serokonwersji jest 2-krotne zwiększenie miana przeciwciał w próbkach surowicy pobranych w fazie ostrej i w fazie zdrowienia. U osób dorosłych, zaszczepionych, za wynik dodatni uznaje się zwiększenie ponad normę miana IgG lub IgA w pojedynczej próbce surowicy, gdy nie jest dostępna próbka pobrana w fazie ostrej.

 

Leczenie

Leczenie krztuśca polega na antybiotykoterapii połączonej z leczeniem objawowym łagodzącym kaszel, zmniejszającym wymioty oraz uspokajającym dziecko. W zwalczaniu bakterii Bordetella pertussis najskuteczniejsze są antybiotyki makrolidowe do których zaliczamy: Azytromycynę, Klarytromycynę, Erytromycynę, Roksytromycynę oraz Rowamycynę. Ponadto, pokój chorego powinien być często wietrzony i nawilżany, gdyż chłodne i wilgotne powietrze prowokuje mniej ataków kaszlu, niż powietrze cieple i suche.

Wrażliwość na zakażenia osób nieuodpornionych jest powszechna. Noworodek nie posiada biernej odporności od matki i możne zachorować nawet w pierwszych dniach po urodzeniu. Przebycie krztuśca pozostawia zaledwie kilkuletnią odporność, więc powtórne zachorowanie jest możliwe. Przebycie krztuśca rzekomego może pozostawić słabą odporność krzyżową, wpływającą na złagodzenie krztuśca.

 

Szczepienia przeciwko krztuścowi

Zwiększenie odporności populacji przez czynne uodpornienie szczepionką przeciwkrztuścową jest najlepszą metodą zapobiegania rozprzestrzenianiu się tej choroby. Szczepienia ochronne przeciwko krztuścowi, pierwszy raz wprowadzone zostały na świecie w 1931 r. przez angielskiego bakteriologa Artura Gardnera i amerykańskiego biologa Lawrence`a D. Leslie`ego, a do powszechnego stosowania weszły w 1950 r. Od 1960 r. dzieci w Polsce szczepione są przeciwko krztuścowi szczepionką skojarzoną z anatoksyną błoniczą i tężcową (tzw. DiTePer lub inaczej DTPw) w ramach obowiązkowych szczepień ochronnych, dzięki czemu zachorowalność na tę chorobę na przestrzeni lat zdecydowanie zmniejszyła się.

Szczepienia obowiązkowe wykonuje się szczepionką DTP podawaną domięśniowo w schemacie obejmującym szczepienie:

podstawowe:

• pierwsza dawka: w 2 miesiącu życia,
• druga dawka: w 3-4 miesiąca życia,
• trzecia dawka: w 5-6 miesiącu życia,
• czwarta dawka: w 16-18 miesiącu życia.

uzupełniające:

• w 6 roku życia (szczepionką DTaP zawierającą bezkomórkowy składnik krztuścowy),
• w 14 roku życia (szczepionką dTap ze zmniejszoną zawartością komponentu krztuścowego zawierającą bezkomórkowy komponent krztuśca),

 

Szczepienia zalecane wykonuje się podając dawkę przypominającą szczepionki ze zmniejszoną zawartością komponentu krztuścowego zawierającą bezkomórkowy komponent krztuśca dTpa:

• osobom dorosłym powyżej 19 roku życia (szczepionym podstawowo w dzieciństwie) pojedyncze dawki przypominające, co 10 lat,
• osobom w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie,
• osobom zatrudnionym na oddziałach neonatologicznych i pediatrycznych.

 

Źródło: Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Red. Bauman-Popczyk Anna

Liczba zachorowań na krztusiec w Wielkopolsce w latach 2008-2022

 

 

Liczba zachorowań na krztusiec w Polsce w latach 2008-2022

 

Zapadalność na krztusiec w Polsce i Wielkopolsce w latach 2008-2022