Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie

W jednym z olsztyńskich kanałów burzowych, o długości około 2 kilometrów, zimują: nocek Natterera, nocek rudy, gacek brunatny, a nawet mopek zachodni, znajdujący się na polskiej Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych.

W 2024 r. w obiekcie tym stwierdzono zimowanie (hibernację) ponad 4,0 tys. tych chronionych ssaków. Populacja nietoperzy zimujących w tym miejscu jest stabilna i waha się między około 3500 a 4500 osobników.

W miejscu hibernacji tych ssaków panuje stała temperatura, a wilgotność powietrza jest wysoka. Dzięki temu, przesypiające okres zimowy nietoperze, mają zapewniony komfort termiczny. Obiekt ten stanowi jedno z najliczniejszych, stwierdzonych zimowisk w Polsce i zarazem największe na terenie Warmii i Mazur.

Kolejne duże zimowisko nietoperzy znajduje się w tunelu znajdującym się pod Olsztynem. Stwierdzono tam zimowanie prawie 550 nietoperzy, w tym ponad 300 osobników mopka zachodniego. Jest to gatunek umieszczony między innymi na Czerwonej Liście IUCN, jako gatunek bliski zagrożenia. Poza tym gatunkiem stwierdzono także:  nocki Natterera, nocki rude, gacki brunatne.

Trzecie, bardzo liczne, zimowisko nietoperzy zlokalizowane jest w jednym z obiektów dawnej kwatery wojskowej w okolicach Gołdapi. Zimuje tam ponad 300 nietoperzy, głównie mopków zachodnich. Stwierdzono tam także hibernację: mroczków pozłocistych, nocków Natterera, nocków rudych.

W celu zachowania tych unikatowych zimowych kryjówek nietoperzy Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie ustanowił w tych miejscach strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt. Oznacza to, że bez zgody RDOŚ w Olsztynie zabronione jest między innymi wejście do tego miejsca. Obszary takie wyznacza się wokół pomieszczeń i kryjówek zajmowanych przez wszystkie gatunki nietoperzy występujące na terenie zimowisk, w których w ciągu 3 ostatnich lat choć raz stwierdzono ponad 200 osobników. Są to jedyne w Polsce strefy ustanowione dla ochrony zimowisk nietoperzy.

Chiropterolodzy przeprowadzili liczenia także w innych znanych hibernakulach nietoperzy na terenie Warmii i Mazur. Są to jednak mniejsze obiekty, w których zimuje od kilku do kilkudziesięciu nietoperzy z gatunków: gacek brunatny, mroczek pozłocisty, mopek zachodni, nocek Natterera, nocek rudy, nocek wąsatek/nocek Brandta, mroczek późny a nawet nocek duży – największy przedstawiciel nietoperzy w Polsce.

Największym zagrożeniem dla zimujących nietoperzy jest przede wszystkim obecność człowieka. Hibernujący ssak znacznie obniża temperaturę ciała, a tempo procesów życiowych spada wielokrotnie. W okresie zimowego snu korzysta jedynie z podskórnych zapasów tłuszczu, zgromadzonych podczas jesiennego żerowania. Przebudzony i spłoszony nietoperz musi podnieść temperaturę ciała, co jest bardzo dużym wydatkiem energetycznym.

Jeśli wielokrotne przebudzenia spowodują wyczerpanie się zapasów tłuszczu przed nastaniem wiosny, kończy się to śmiercią zwierzęcia. Ograniczenie do minimum penetracji obiektów, w których hibernują nietoperze jest kluczowe dla bezpiecznego przetrwania przez te ssaki okresu zimy.

Nietoperze to wyjątkowe zwierzęta. Przede wszystkim są to jedyne latające ssaki. Lot umożliwiają im kończymy przednie, przekształcone w skrzydła. Natomiast tylne, zaopatrzone w pazurki, pozwalają im zawieszać się na spoczynek głową w dół. Prowadzą nocny tryb życia, mogą w ciemności polować i wiedzieć co się wokół nich dzieje. Wykorzystują do tego zjawisko echolokacji, czyli wysyłają ultradźwięki, niesłyszalne dla człowieka, które odbite od przeszkód lub zdobyczy, wracają jako echo do ucha i informują o świecie zewnętrznym.

Wszystkie gatunki nietoperzy są w Polsce objęte ścisłą ochroną gatunkową. Prawo zabrania – bez zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska - ich płoszenia, przetrzymywania, zabijania oraz niszczenia ich siedlisk i kryjówek. Zabroniona jest także obserwacja, fotografowanie czy filmowanie tych ssaków, które może spowodować ich niepokojenie, co jest kluczowe zwłaszcza w okresie hibernacji. Złamanie tych zakazów skutkuje pociągnięciem do odpowiedzialności karnej.

W celu ochrony nietoperzy oraz ich siedlisk i zimowisk na Warmii i Mazurach, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie planuje realizację w latach 2025-2027 projektu pn. „Ochrona nietoperzy na terenie województwa warmińsko-mazurskiego”. Zadanie obejmować ma m.in. zabezpieczenie i poprawę warunków termicznych w wybranych obiektach, stanowiących zimowiska tych ssaków, montaż skrzynek rozrodczych oraz inwentaryzację nietoperzy na wybranych obszarach Natura 2000.

Fot. Paweł Janczyk