Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie

Na świecie żyje 10 tysięcy gatunków ptaków – w tym 222 gatunki sów. 13 gatunków sów regularnie przystępuje do lęgów w Europie, a 4 inne są tu obserwowane sporadycznie. Te, które rozmnażają się w Europie, należą także do polskiej fauny. Regularnie lęgowe są puszczyk , puszczyk uralski, płomykówka, pójdźka, uszatka, uszatka błotna, włochatka, sóweczka i największa z naszych sów puchacz. Puszczyk mszarny i syczek są sporadycznie lęgowe a sowa śnieżna i sowa jarzębata nie przystępują u nas do lęgów i pojawiają się tylko w okresie wędrówek.

Najliczniejszymi sowami są puszczyki i uszatki. Inne rzadziej występujące gatunki to: płomykówka, pójdźka, włochatka i puszczyk uralski. Do najrzadszych lęgowych gatunków należą: sóweczka (300-500 par), puchacz (230 - ­280 par) i uszatka błotna (20-100 par).

Sowy można spotkać prawie we wszystkich środowiskach. Żyją wszędzie tam, gdzie mogą znaleźć bezpieczne miejsce do odbycia lęgu i teren do polowań. Ich rozmieszczenie i środowiska życia są bardzo zróżnicowane. Część z sów ogranicza swoje występowanie jedynie do ściśle określonych siedlisk. Przykładem takiego gatunku może być włochatka, którą można spotkać w zasadzie tylko w borach iglastych. Większość sów to gatunki żyjące w różnych typach środowisk: w lasach, zadrzewieniach śródpolnych, parkach, krajobrazie rolniczym i miastach. Najlepszym przykładem takiego plastycznego ekologicznie gatunku jest puszczyk, którego możemy spotkać praktycznie wszędzie, nawet w centrach dużych miast.

Ciekawostki:

• Chociaż typową cechą sów jest aktywność nocna, to niektóre gatunki wtórnie przystosowały się do życia w ciągu dnia. Ptakiem aktywnym w dzień, choć przede wszystkim o świcie i o zmie­rzchu jest sóweczka, a jej zdolność widzenia w nocy jest jeszcze gorsza niż człowieka.
• W przypadku innych sów - choć zasad­niczo nocnych - także zdarzają się obserwacje dzienne. Powodem może być okres lęgowy - karmienie i wy­chowywanie piskląt, które głosami żebrania stymulują rodziców do większego zaangażowania w zdobywanie pożywienia. Możemy wów­czas obserwować sowy polujące w dzień - jeszcze przed zachodem słońca lub rankiem długo po wchodzie.
• Słuch sów wielokrotnie przewyższa czułością słuch człowieka i pozwala tym ptakom usłyszeć szmery oraz ciche głosy dobiegające nawet z gęstych roślin czy spod grubej warstwy śniegu. Sowy słyszą także dźwięki w znacznie szerszym zakresie częstotliwości niż człowiek.
• Sowy mają duże oczy, stanowiące od jednego aż do pięciu procent masy ich ciała. U sów gałki oczne są wydłużone i przypominają teleskop. Pomiędzy gałką oczną a oczodołem nie ma mięśni, a oczy utrzymywane są w oczodole przez specjalne kostne wyrostki czaszki. Cechy te powodują, że oczy sów są nieruchome. Ta niedogodność jest rekompensowana bardzo elastyczną szyją, umożliwiającą znaczne obroty głową. Dzięki temu kąt widzenia tych nocnych drapieżników może obejmować obszar do 270 stopni. Innym usprawnieniem jest też obecność aż czternastu kręgów szyjnych – to dwa razy więcej niż posiada człowiek. Dodatkowy skręt ciałem powoduje zwiększenie pola widzenia nawet do 360 stopni, co pozwala sowom widzieć praktycznie wszystko „dookoła głowy”. Imponujący obrót głowy rekompensuje wąski kąt widzenia, obejmujący zaledwie około 110 stopni, przy widzeniu jednoocznym. Natomiast obszar widzenia dwuocznego jest mniejszy prawie o połowę i wynosi zaledwie około 60-70 stopni. Widzenie dwuoczne pozwala sowom widzieć - podobnie jak inne zwierzęta i ludzie - przedmioty w trzech wymiarach.
• Sowy maja zdolność do bezszelestnego lotu, co jest możliwe dzięki specjalnej budowie piór. Lotki i sterówki oraz pióra okrywowe - poza ich typowymi właściwościami umożliwiającymi latanie czy izolację cieplną - u sów pokryte są delikatnym, krótkim puchem, przypominającym aksamit.
• Ze względu na specjalną budowę oka i widzenie jedynie w odcieniach szarości, barwy nie odgrywają istotnej roli w kontaktach między osobnikami. Natomiast samo ubarwienie piór ma duże znaczenie przy maskowaniu za dnia i ukrywaniu się przed drapieżnikami lub napastliwymi drobnymi ptakami. Dlatego też szatę sów stanowią najczęściej pióra w odcieniach bieli, szarości i brązu. Barwa upierzenia zwykle przypomina korę drzew, na których sowy często przesiadują w ciągu dnia. Takie zjawisko dostosowania się gatunku swym wyglądem zewnętrznym do otaczającego środowiska nosi nazwę mimetyzmu. Dla sów leśnych, takich jak puszczyk, puszczyk uralski, puchacz, włochatka, uszatka czy sóweczka, dominującymi kolorami piór są barwy brązowo-szare, poprzecinane prążkami i paskami czarnych oraz białych plam. U puszczyka mszarnego i sowy jarzębatej, sów lasotundry - gdzie śnieg utrzymuje się dosyć długo - dominują jasne odcienie szarości. U sowy śnieżnej, gniazdującej na północy, pióra mogą być zupełnie białe.
• W obliczu zagrożenia, sowa przez półprzymknięte oczy obserwuje otoczenie, stroszy pióra i podnosi ich kępki na głowie. Stroszenie piór ukazuje zatem stan emocjonalny sowy - zwykle zaniepokojenie lub agresję.
• Technika polowania sów jest odmienna u poszczególnych gatunków i stosowana w zależności od środowiska życia oraz rodzaju zdobywanego pokarmu. Większość z nich poluje z czatowni. Czatownią może być każde wyniesione miejsce, z którego da się obserwować otoczenie. Czatownią może być płot, budynek, słup, linia elektryczna, kopa siana, drzewo czy pniak. Podczas czatowania sowa pozostaje nieruchoma, nasłuchuje i wypatruje przebywających w zasięgu ataku gryzoni, przelatujących ptaków czy owadów. Inną techniką polowania jest lot patrolowy. Sowa leci nad ziemią na niewielkiej wysokości nasłuchując poruszających się ofiar. Jeśli tylko usłyszy głos gryzonia przystępuje do ataku. Do bardzo widow­iskowych należą ataki puszczyka uralskiego czy sowy śnieżnej, kiedy to ptaki z wyciągniętymi szponami „nurkują” w śnieg, pod którym znajdują się gryzonie. Nie­które gatunki sów mogą stosować zamien­nie obie opisane wyżej techniki.
• Sowy żywią się ofiarami, które wielkością i ciężarem nie przewyższają polującego drapieżnika. Generalną zasadą jest, że im mniejsza sowa, tym więcej musi skonsumować pokarmu w stosunku do masy swojego ciała.
• Sóweczka, która ma szybką przemianę materii, jest zmuszona w ciągu doby pochłonąć ilość pokarmu równą prawie połowie swojej wagi.
• Sowy odżywiają się ssakami, ptakami, płazami i gadami oraz bezkregowcami. Bezkręgowce to przede wszystkim owady (głównie chrząszcze), a także dżdżownice, ślimaki i pajęczaki. Spośród ssaków ofiarami są głównie gryzo­nie: myszy, norniki, szczury, a także owadożerne: ryjówki, rzęsorki, zębiełki, krety, a nawet jeże, poza tym nietoperze, łasicowate,   popielicowate i inne. Ssaki są najłatwiej dostępnym pożywieniem dla sów. Ptaki w pokarmie sów to zwykle zdobycz nie większa od kosa, choć puchacz może upolować kaczkę krzyżówkę czy nawet myszołowa. Do wyjątków należy sóweczka, która poluje głównie na ptaki - czasem nawet tej samej wielkości co ona sama. Część pokarmu sów mogą stanowić także martwe zwierzęta, zwłaszcza te, które giną pod kołami pojazdów. Puszczyki potrafią zbierać martwe płazy ginące na drogach podczas wiosennej wędrówki. Na gryzonie polują wszystkie sowy, ale specjal­istami w ich poszukiwaniu są: uszatka, uszatka błotna oraz płomykówka. Udział gryzoni w ich diecie może stanowić nawet 95 pro­cent!
• Drugą ważną grupą ofiar sów są ptaki, chociaż ich udział nie jest tak duży jak gryzoni. Owady to niewielkie zwierzęta i trzeba się sporo natrudzić, żeby upolować odpowiednią ich ilość. Z drugiej strony, dzięki dużej liczebności i powszechnemu występowaniu, stanowią one najważniejsze pożywienie na przykład dla pójdźki. Dla tej sowy dość ważną grupę ofiar stanowią też dżdżownice zbierane z powierzchni gruntu, gdy wychodzą a ziemi po obfitych deszczach lub są dostępne np. orce gruntów rolnych.
• Warto pamiętać, że skład pokarmu sów nie jest identyczny przez cały rok i zmienia się sezo­nowo. Wiosną i latem sowy zjadają gryzonie i owady, w okresie zimowym częściej polują na ptaki. Nawet w obrębie tego samego gatunku można dostrzec znaczne różnice w wykorzysty­waniu różnorodnych źródeł pokarmu, co związane jest z rodzajem dostępnych w danym środowisku ofiar.
• Poszczególne gatunki sów mogą polować na siebie nawzajem. I tak, w pokarmie puchacza stwierd­zono większość europejskich ga­tunków sów. Również puszczyk przy nadarzającej się okazji chętnie upoluje pójdźkę, włochatkę czy sóweczkę.

Źródło: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska