Komitet Do Spraw
Pożytku Publicznego

Podsumowanie dwóch lat funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, Program Operacyjny Społeczeństwo Obywatelskie oraz Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego – były głównymi tematami kolejnego posiedzenia Rady Działalności Pożytku Publicznego, które odbyło się w dniach 9-10 maja 2005 r. w Teresinie k. Warszawy.

W ciągu ostatnich dwóch lat udało się stworzyć ramy do działania społeczeństwa obywatelskiego, przede wszystkim poprzez wprowadzenie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz zawarte w niej mechanizmy, ale również poprzez takie formy wspierania aktywności obywatelskich jak Fundusz Inicjatyw Obywatelskich – powiedziała Izabela Jaruga-Nowacka, Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Polityki Społecznej, otwierając sesję wyjazdową Rady Działalności Pożytku Publicznego. Następnie zwróciła się do członków Rady o przedstawienie opinii nt. szans, jakie stworzyła ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, funkcjonowania Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, zmian ustawowych, zmian rozporządzeń, a także ocen pracy Rady.

Rafał Baniak, współprzewodniczący Rady, podsekretarz stanu w MPS, rozpoczynając dyskusję dotyczącą efektów działania ustawy, poinformował m.in. o wysokości kwoty wpłaconej przez obywateli ramach mechanizmu 1% za 2004 rok. Według szacunków Ministerstwa Finansów kwota ta może wynieść około 100 milionów złotych.

Tomasz Sadowski (Fundacja Pomocy Wzajemnej BARKA), zauważył, iż – otwarcie się państwa jest postrzegane przez obywateli ciągle jako otwarcie niepełne. Większość organizacji ma poczucie, że poza deklaracjami politycznymi niewiele się zmieniło. Czy możemy coś zrobić, żeby relacje między samorządem i organizacjami realizowały rzeczywiście zasadę otwarcia na obywatela? Podkreślał, że największą troską powinno być zwrócenie uwagi na możliwości, jakie mają indywidualni obywatele i wspieranie aktywności obywatelskiej.

Wicepremier Izabela Jaruga-Nowacka zwróciła uwagę, iż przedłożenie parlamentowi sprawozdania z ustawy będzie miało także znaczenie edukacyjne i informacyjne. – Ci, którzy do tej pory nie wiedzieli o mechanizmach zawartych w ustawie, będą mieli szansę ich poznania, co może przyczynić się do wzrostu aktywności obywateli.

Dagmir Długosz (Kancelaria Prezesa Rady Ministrów) rekonstruując proces tworzenia ustawy wskazywał, iż bardzo długo debatowano nad rozwiązaniami istotnymi dla trzeciego sektora, a po uchwaleniu ustawy szybko okazało się, że jest to dopiero pierwszy krok. – Trzeba pamiętać, że zmiana społeczna nie następuję wraz ze zmianą legislacyjną. Najważniejsze jest, aby poprawić to, co wypacza intencje ustawodawcy i nie utracić tempa. Podkreślał również, że dzięki m.in. RDPP, pożytek publiczny jest ciągle obecny w debacie publicznej. Zauważył także, iż kluczową kwestią pozostaje problem relacji samorząd – organizacje pozarządowe a szerzej kultura sektora publicznego. – Doszliśmy już do takiego punktu, w którym samą regulacją ustawową, kontrolą i nadzorem nie osiągnie się już wszystkiego. Być może zatem głównym tematem debaty m.in. z udziałem Rady Działalności Pożytku Publicznego należy uczynić kwestię jak zbudować relacje samorząd- organizacje pozarządowe.

Krystyna Mrugalska (Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym) zaznaczyła, iż niewątpliwie ustawa wprowadziła nową jakość, lecz nadzieje z całą pewnością były większe. – Ale taka jest kolej rzeczy, postęp to jest proces i nie da się go dokonać jednym aktem prawnym, jakkolwiek wolelibyśmy, aby w pewnych miejscach postęp mógł dokonywać się bez większych przeszkód. Podkreśliła również, iż można wyraĽnie dostrzec zmęczenie angażowaniem się w sprawy społeczne. Jednocześnie uznała za istotną także kwestię relacji i postaw pracowników samorządowych wobec współpracy z organizacjami pozarządowymi – Sposób planowania niektórych działań w samorządzie nie uwzględnia partnerstwa organizacji pozarządowych.

Ks. Stanisław Słowik (Caritas Polska) – wyraził odczucie, iż często organizacje pozarządowe są przez samorządy traktowane instrumentalnie. Jako przykład podał problem bezdomności, który pozostaje poza zainteresowaniem samorządów. Inną poruszoną przez niego kwestią były ułatwienia w pozyskiwaniu funduszy przez małe organizacje. – Nieodzowne staje się podzielenie tego obszaru na dwie kategorie: projekty prowadzone przez duże organizacje oraz przez małe inicjatywy obywatelskie. Zaproponował, aby do pewnej kwoty można przyznawać środki na projekty z tzw. wolnej ręki, bez organizowania skomplikowanego konkursu.

Jakub Wygnański (Stowarzyszenie na Rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych) – przedstawił wnioski z raportu, który po roku funkcjonowania ustawy przygotowały organizacje pozarządowe. – Zobaczyliśmy wszyscy, że nie uda się wszystkiego zmienić tylko za pomocą zapisów ustawy. Pozostaje jeszcze kwestia nawyków i kultury organizacyjnej, która jest bardzo trwała i trzeba lat, żeby ją zmienić. Podkreślił także potrzebę modyfikacji ustawy z uwzględnieniem m. in. następujących aspektów: regulacja przyznawania małych kwot, kwestie związane z przygotowywaniem programów współpracy, zmiana niektórych elementów mechanizmu 1%, a także system powoływania RDPP.

Ewa Kulik-Bielińska (Fundacja im. Stefana Batorego) przyznała, że na poziomie centralnym udało się osiągnąć wiele rzeczy np. FIO, PO SO, Strategia Rozwoju Trzeciego Sektora, mechanizm 1%. – Jednak nadal pozostają szczegółowe kwestie, które powinny stać się przedmiotem analiz i ewentualnych zmian. Jako elementy ustawy, które wymagają ponownego przemyślenia wymieniła m.in. problemy z finansowaniem przez FIO działań potrzebnych a mało popularnych, na które trudno zdobyć pieniądze z innych Ľródeł oraz trudności z pozyskiwaniem środków na projekty wieloletnie. Zmian wymaga także mechanizm 1% w odniesieniu do osób płacących 19% podatek, które obecnie nie mogą skorzystać z możliwości odliczenia 1%. Zaznaczyła, że niektóre sprawy można załatwić zmieniając ustawę, jednak część wymaga pracy u podstaw.

Andrzej Kościelny (Unia Miasteczek Polskich) przedstawił kwestie ustawy z perspektywy małego samorządu. W tym ujęciu pojawiają się olbrzymie problemy dot. małych przedsięwzięć i inicjatyw obywatelskich, których nie można bezpośrednio dofinansować. – Małe gminy, małe samorządy próbują obchodzić ustawę, aby nie hamować rozwoju małych inicjatyw obywatelskich. Pod tym względem ustawa wymaga zmiany.

Podsumowując tę część dyskusji, zarówno Wicepremier Izabela Jaruga-Nowacka, jak i prowadzący obrady RDPP Rafał Baniak, przypomnieli o harmonogramie prac nad sprawozdaniem z realizacji ustawy i obowiązujących terminach związanych z trybem prac RM.

W drugiej części posiedzenia Rada zapoznała się informacją nt. realizacji Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, przedstawionej przez Rafała Baniaka, podsekretarza stanu w MPS, współprzewodniczącego RDPP. Poinformował on, że na konkurs wpłynęło ok. 1000 wniosków. Pierwsze wnioski zostały już ocenione pod względem formalnym i w najbliższym czasie będzie mógł się rozpocząć równolegle proces oceny merytorycznej.

W dalszej części obrad Rada wysłuchała informacji nt. współpracy Ministerstwa Kultury z organizacjami pozarządowymi, w tym propozycji modyfikacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, przedstawionej przez Agnieszkę Odorowicz, sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury.

Następnie Krzysztof Więckiewicz, dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego w MPS, przedstawił informację nt. Programu Operacyjnego Społeczeństwo Obywatelskie i będącej jego integralną częścią Strategii Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego oraz sprawozdania z realizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Na koniec pierwszego dnia obrad omówiono dotychczasowy przebieg kontroli nad organizacjami pożytku publicznego.

Drugi dzień obrad Rady rozpoczął się dyskusją nt. propozycji zmian w ustawie o działalności pożytku publicznego.

Krystyna Mrugalska (Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym) poruszyła kwestie odpłatnej działalności pożytku publicznego. Ks. Stanisław Słowik (Caritas Polska) nawiązał do doświadczeń krajów zachodnich zakresie idei spółdzielni socjalnych, uznając omówione doświadczenia jako kierunek godny naśladowania oraz poddając propozycję korekty ustawy w tym zakresie.

Ewa Kulik-Bielińska (Fundacja im. Stefana Batorego) przedstawiła katalog zmian w odniesieniu do konkretnych artykułów ustawy. Między innymi poruszyła kwestie wyboru strony pozarządowej RDPP i zaproponowała wolny, bezpośredni wybór członków. Poruszyła również problem podatników 19% i wskazała na konieczność podjęcia działań zmierzających do umożliwienia im skorzystania z mechanizmu 1%.

Dagmir Długosz (Kancelaria Prezesa Rady Ministrów), zwrócił uwagę, iż warto rozpatrzyć ideę RDPP jako organu doradczego Rady Ministrów, co spowodowałoby, wykroczenie sfery pożytku publicznego poza zakres zabezpieczenia społecznego. Wskazał również na potrzebę zmian w części ustawy dotyczącej współpracy organów administracji publicznej, poprzez np. stworzenie odrębnego rozdziału w ustawie, uregulowania zagadnień związanych z małymi projektami.

Jakub Wygnański (Stowarzyszenie na Rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych) w kontekście proponowanych zmian w ustawie omówił m.in. następujące kwestie: w zakresie 1% (sposób przekazywania 1%, problem tzw. ryczałtowców, relacje z ustawą o zbiórkach publicznych), w zakresie sprawozdawczości (zróżnicowanie zakresu np. ze względu na wielkość organizacji, termin składania sprawozdań, miejsce publikacji), w zakresie programów współpracy (stworzenie sankcji za brak programu, stworzenie minimalnych standardów tworzenia programów współpracy), a także kwestie usytuowania RDPP oraz jej kompetencji, a być może nawet stworzeni odrębnej instytucji, która mogłaby wspierać aktywność obywatelską.

Urszula Burkot (Polski Klub Ekologiczny) podjęła kwestię usytuowania ustawy, na płaszczyźnie wszystkich ustaw, które w tej chwili funkcjonują i dotyczą beneficjentów tej ustawy np. w kontekście ustawy o finansach publicznych. Postulowała, by ustawę o pożytku uprościć, uczynić czytelną, przejrzystą i zrozumiałą.

Henryk Gołębiewski, podsekretarz stanu w MENiS, wskazywał, że rozważając zagadnienie zmian w ustawie, być może nie warto iść w stronę sankcji dla samorządu w przypadku braku programów współpracy, lecz raczej w kierunku promowania dobrych przykładów oraz wskazywania pomysłów i inspiracji.

Następnie Rada wysłuchała informacji związanych z zastrzeżonym serwisem internetowym, przeznaczonym tylko dla członków RDPP.
W punkcie sprawy różne ustalono następujący harmonogram spotkań:

16.05.2005 godz. 8:30, MPS – spotkanie roboczego zespołu RDPP ds. nowelizacji ustawy,

16.05.2005 godz.11:00-15:00, NOT ul. Czackiego 3/5 – konferencja nt. Wstępnego projektu Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013,

16.05.2005 godz. 16:00, MPS – spotkanie roboczego zespołu RDPP ds. Programu Operacyjnego Społeczeństwo Obywatelskie (zagadnienia integracji społecznej w PO SO),

30.05.2005, MPS – posiedzenie Rady Działalności Pożytku Publicznego poświęcone sprawozdaniu z realizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

15.06.2005, MPS – konferencja pt. ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w świetle badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, Instytut Spraw Publicznych oraz Instytut Pracy i Spraw Socjalnych na zlecenie Ministerstwa Polityki Społecznej,

czerwiec – spotkanie osób rekomendowanych przez RDPP do komitetów monitorujących i sterujących oraz rad NFZ.

Rada upoważniła również Rafała Baniaka, współprzewodniczącego RDPP do wystąpienia do ministra finansów oraz RIO w sprawie możliwości zawierania wieloletnich umów na realizację zadań publicznych.

Ostatnim punktem posiedzenia było spotkanie z prof. Jerzym Hausnerem, który przedstawił informacje nt. aktualnego stanu prac nad NPR 2007 – 2013. Członkowie Rady wyrazili wdzięczność prof. J. Hausnerowi za jego wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.