Komitet Do Spraw
Pożytku Publicznego

Wydarzenie to było kolejnym z cyklu debat dotyczących współczesnej kondycji oraz poszukiwania właściwych kierunków rozwoju sektora obywatelskiego. Brało w nim udział około 100 osób z całej Polski, głownie przedstawiciele organizacji obywatelskich, ale byli również przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej oraz świata akademickiego.

Seminarium prowadzone przez dr Agnieszkę Rymszę, Zastępcę Dyrektora Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego otworzył Wojciech Kaczmarczyk, Sekretarz Komitetu do spraw Pożytku Publicznego i Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności − Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Wspomniał on, że od momentu powołania Pełnomocnika Rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego w sformułowanych założeniach rządowego programu działań na rzecz rozwoju sektora obywatelskiego wyznaczony został cel podniesienia na wyższy poziom instytucji dialogu obywatelskiego i już w roku 2016 powołany został przy KPRM zespół ekspercki do spraw budowy instytucji dialogu obywatelskiego, którego efektem prac jest między innymi powstanie materiału roboczego będącego przedmiotem dzisiejszego seminarium.

Doświadczenia z toczącej się już od wielu lat debaty społecznej, naukowej, politycznej i wewnątrzsektorowej o dialogu obywatelskim przedstawił Wicepremier Piotr Gliński, Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Zwrócił on uwagę, że oczekiwania artykułowane w debacie stawiają wysokie wymagania dla instytucji, która miałaby realizować dialog, a sam dialog jest trudny do zinstytucjonalizowania, niemniej jest konieczny by poprawić funkcjonowanie demokracji. Wprowadzając pojęcie mandatu obywatelskiego, jaki stoi za reprezentantami środowiska organizacji pozarządowych Piotr Gliński za ważny dylemat do rozstrzygnięcia uznał zestawienie siły mandatu obywatelskiego z mandatem politycznym posiadanym przez reprezentantów wybranych w wyborach samorządowych i parlamentarnych. Mandat obywatelski według niego jest istotny, gdyż zorganizowani obywatele stanowią nowy poziom obywatelskości. Mandat ten racjonalizuje demokrację i zwiększa jej operatywność, podnosi poziom realizacji dobra wspólnego, ale równocześnie przynosi ze sobą problem reprezentatywności wymagający dopracowania optymalnych kryteriów i metod realizacji.

Kolejnym prelegentem wprowadzającym w tematykę seminarium był Krzysztof Balon, współprzewodniczący Rady Działalności Pożytku Publicznego (RDPP). Z uwagi na to, że dyskusja o Radzie Dialogu Obywatelskiego z reguły wiązana jest z zagadnieniem RDPP przedstawił on silne i słabe strony RDPP. Zwrócił on uwagę na to, że ze względu na swój skład i funkcje RDPP jest zalążkiem dialogu obywatelskiego i udało się w niej osiągnąć zadawalającą reprezentatywność „branżową” wśród 26 członków RDPP pochodzących z organizacji pozarządowych. Stąd też Rada działa zadawalająco w zakresie funkcji doradczych i eksperckich. O skuteczności RDPP według jej współprzewodniczącego świadczy fakt, że w latach 2012 – 2015 RDPP wydała ok. 80 uchwał opiniujących akty prawne, z czego około 2/3 było skuteczne w postaci spowodowania zmian w projektowanych zapisach prawnych. Jako słabość Rady K. Balon wskazał kwestie budżetowo-administracyjne, gdyż brak środków choćby na uzyskiwanie niezależnych ekspertyz, czy też niedostateczna obsługa administracyjna Rady bardzo ograniczają jej możliwości. Z uwagi na to zasadniczą kwestią w koncepcji nowego ciała dialogu jest jego niezależność budżetowa i organizacyjna.

Dr Agnieszka Rymsza rozpoczęła panel dyskusyjny przedstawieniem przebiegu i dorobku prac zespołu eksperckiego przy Departamencie Społeczeństwa Obywatelskiego. W roku 2016 Pełnomocnik Rządu ds. Społeczeństwa Obywatelskiego powołał Zespół ds. rozwoju instytucji dialogu (ok. 25 osób). Spotkania Zespołu w roku 2016 i w roku 2017 zaowocowały decyzją o utworzeniu grupy roboczej ds. opracowania wstępnej koncepcji RDO, w której udział zadeklarowało 9 osób. Grupa ta spotkała się trzykrotnie i na podstawie dyskusji oraz indywidualnie przygotowanych zarysów koncepcji został opracowany materiał roboczy z założeniami do koncepcji RDO, zawierający wstępną charakterystykę zgodności i rozbieżności oraz wyodrębnione warianty kierunkowe. Jak zaznaczyła dr A. Rymsza, z uwagi na powstanie wersji wariantowej przyjęto pomysł zorganizowania seminarium, by poddać wersję wariantową koncepcji RDO szerszej dyskusji umożliwiającej podjęcie właściwych decyzji kierunkowych, szczególnie w kwestiach istniejących rozbieżności. Po modyfikacji uwzględniającej wniesione w dyskusji uwagi materiał roboczy zostanie przekazany Przewodniczącemu Komitetu ds. Pożytku Publicznego dla podjęcia tychże decyzji kierunkowych. Relacja dr A. Rymszy przedstawiająca wyniki prac grupy zawierała następujące elementy:

1. Słabości obecnego systemu/ciał dialogu w Polsce
2. Cele dialogu obywatelskiego
3. Przedmiotowy zakres działania RDO (propozycja trzech różnych rozwiązań modelowych)
4. Funkcje i uprawnienia RDO
5. Struktura stron dialogu (propozycja trzech różnych rozwiązań modelowych)
6. Umiejscowienie RDO (propozycja trzech różnych rozwiązań modelowych)
7. Struktury RDO na poziomie regionalnym

Na zakończenie swojej prezentacji dr Rymsza postawiła panelistom i uczestnikom seminarium pytania otwierające dyskusję nad istotnymi kierunkowymi rozbieżnościami jakie wyrosły w trakcie dotychczasowych prac nad koncepcją RDO:

1. Która z przedstawionych koncepcji jest właściwa?

• Utworzenie nowego ciała dialogu obywatelskiego – Rady Dialogu Obywatelskiego.
•  Zreformowanie RDPP poprzez np. poszerzenie jej kompetencji.
•  Pozostawienie obecnego status quo.

2. Jaki zakres przedmiotowy działania (RDO) byłby właściwy?

• RDO jako ciało dialogu tylko w sprawach mających bezpośredni wpływ na funkcjonowanie III sektora.
• RDO jako ciało dialogu o szerszym zakresie przedmiotowym.

Ewolucyjny (RDO początkowo ciałem dialogu III sektora i ewoluowałoby w kierunku instytucjonalnego połączenia dialogu obywatelskiego z dialogiem społecznym, czy ewentualnie z innymi ciałami dialogu).

3. Jakie powinny być strony dialogu prowadzonego w RDO?

• Rząd – Reprezentanci Społeczeństwa Obywatelskiego (SO).
• Rząd – Reprezentanci SO – Samorządy.

4. Jakie powinno być umiejscowienie RDO?

• RDO jako element w strukturze Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (KPRM).
• RDO jako ciało samodzielne, instytucjonalnie umocowane przy KPRM.
• RDO jako ciało samodzielne, instytucjonalnie umocowane przy Kancelarii Prezydenta.

5. Czy powinny powstać regionalne RDO?

• Tak
• Tak, ale dopiero po pewnym okresie.
• Nie

Jako pierwszy spośród panelistów przedstawionych przez dr A. Rymszę głos zabrał Filip Gołębiewski, Prezes Instytutu Dyskursu i Dialogu. Zwrócił on uwagę na niewielką rozpoznawalność RDPP w regionie kujawsko-pomorskim, co skutkuje niską reprezentatywnością środowiska w Radzie i jest argumentem za zmianami w budowaniu dialogu obywatelskiego. Jego zdaniem, choć potrzeba tworzenia nowej instytucji dialogu jest oczywista, to najważniejszą sprawą jest sposób jej tworzenia by zapewnić jak najszersze włączenie obywateli i ich organizacji. W odniesieniu do postawionych pytań do dyskusji F. Gołębiewski za słuszne uznał tworzenie nowego ciała dialogu z ewolucyjnym zakresem przedmiotowym działania, włączenie samorządów jako strony dialogu, zapewnienie niezależności finansowej i administracyjnej oraz możliwość utworzenia z biegiem czasu struktur regionalnych RDO. Za zagadnienie otwarte uznał on rozwiązanie trudnego problemu pogodzenia potrzeby silnej struktury instytucjonalnej RDO z bardzo delikatnym i nieformalnym celem jakim jest dialog.

Agnieszka Olender, koordynator partnerstwa tematycznego Strategicznej Mapy Drogowej zajmującego się kwestią dialogu, w swoim wystąpieniu przedstawiła koncepcję wypracowaną przez organizacje skupione w tym partnerstwie. Według tej koncepcji powinno się zachować RDPP z jej kompetencjami doradczymi w zakresie działań pożytku publicznego, natomiast RDO powinna być odrębnym ciałem dialogu, analogicznym do RDS, z dużą niezależnością i silnym zapleczem administracyjnym do obsługi zadań merytorycznych, pozwalających współtworzyć ważne polityki publiczne, współdecydować o kierunkach rozwoju państwa. Jak podkreśliła A. Olender, w takim ciele dialogu powinni zasiadać jedynie przedstawiciele rządu i reprezentanci społeczeństwa obywatelskiego, których reprezentatywność jest co prawda trudnym zagadnieniem, ale są pewne doświadczenia choćby z tworzenia Komitetu Sterująco-Monitorującego FIO.

Kolejnym panelistą był dr Tymoteusz Zych, Wiceprezes Konfederacji Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej. Zaznaczył on na wstępie, że w dyskusjach nad RDO najważniejsi powinni być obywatele i pracom musi towarzyszyć szeroka debata publiczna z udziałem organizacji, które stanowią wielką wartość społeczną wspierającą obywatela i państwo. Z uznaniem przyjął on nazwę RDO jako odejście od sektorowości traktującej działanie organizacji pozarządowych w bardzo wąskim wymiarze i jako podniesienie rangi oraz wzmocnienie instytucjonalne zagadnienia dialogu. Zauważył, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego będące stroną w RDO niezależnie od zmieniających się koniunktur politycznych, zmieniających się sytuacji w parlamencie czy w urzędach, mogą stanowić trwałe merytoryczne zaplecze funkcjonowania państwa. T. Zych uznał za słuszny kierunek poszerzenia zakresu przedmiotowego działania RDO w stosunku do zadań istniejącej RDPP. Dodał też, że zagadnienie tworzenia RDO powinno być dyskutowane w szerszym kontekście problematyki współpracy sektora pozarządowego z administracją publiczną i tworzenia ciał dialogu przy instytucjach państwa, dlatego jako pierwszy krok widziałby on porządkowanie współpracy na tym szczeblu, a dopiero później tworzenie centralnego ciała dialogu. Centralne ciało dialogu powinno zaś być organem dwustronnym. Przy tworzeniu odpowiedników regionalnych nastąpiłoby włączenie do dialogu strony samorządowej. Odnosząc się do kwestii reprezentatywności T. Zych stwierdził, że ze względu na zróżnicowanie środowiska trudnym będzie zaproponowanie jakiegoś całkowicie zadawalającego rozstrzygnięcia lub mechanizmu wyborczego.

Agnieszka Lenartowicz-Łysik, Przedstawiciel Prezydenta RP w Radzie Dialogu Społecznego przedstawiła historię tworzenia Rady Dialogu Społecznego, zaznaczając że jeśli jest wola polityczna do większego zinstytucjonalizowania dialogu obywatelskiego to należy ją wykorzystać i podjąć trud tworzenia RDO, a model ewolucyjny będzie najłatwiejszy do zrealizowania. Z doświadczenia RDS wskazała, że reprezentatywność jest bardziej możliwa do uzyskania na poziomie regionalnym i dlatego dwustopniowa struktura jest rozwiązaniem efektywniejszym, daje też możliwość lepszego zaangażowania samorządu. A. Lenartowicz-Łysik zwróciła też uwagę, że kwestia finansowania i usytuowania RDO będzie sprawą trudną i każda z opcji, jak np. przy Prezydencie RP, przy KPRM, przy RPO, czy przy MRPiPS ma swoje za i przeciw. Kwestia reprezentatywności powinna być na tyle rozwiązana by strona rządowa miała poczucie, że za przedstawicielami strony pozarządowej stoi środowisko obywatelskie. Nie jest istotne kto będzie zasiadał w Radzie, ala jaka siła obywatelska za tymi osobami stoi. Według Doradcy Prezydenta RP najlepszym kierunkiem tworzenia RDO jest model ewolucyjny na bazie RDPP. Cennym w pracach na koncepcją RDO byłoby wykorzystanie szansy jaką daje przygotowywane przez Prezydenta referendum konstytucyjne. W ramach tego referendum mogłoby znaleźć się pytanie o możliwość wpisania dialogu obywatelskiego do Konstytucji RP.

Po wystąpieniach zaproszonych panelistów prowadząca seminarium dr A. Rymsza zaprosiła do dyskusji uczestników seminarium, zaznaczając, że jeśli ktoś nie zdąży lub będzie chciał w formie pisemnej wnieść swój głos, to przygotowane zostały ankiety, które po wypełnieniu można przekazać organizatorom.

W dyskusji uczestnicy odnieśli się do przedstawionych przez moderatora na seminarium pytań, a także podkreślili między innymi.:

• konieczność refleksji nad powielaniem/bądź nie rozwiązań funkcjonujących w RDS w nowo tworzonej RDO;
• konieczność skupienia dyskusji na kompetencjach RDO, na tym czym powinna się zajmować, jaką powinna mieć pozycję w państwie, jakie powinny być efekty jej działania;
• konieczność wykorzystania doświadczeń ze strategicznej mapy drogowej trzeciego sektora;
• konieczność zapewnienia zróżnicowanej reprezentacji organizacji III sektora w dialogu obywatelskim;
• możliwość uwzględnienia przy tworzeniu RDO instytucji rad pracowników, które nie mają swoich przedstawicieli w RDS, a zajmują się również mobilizacją pracowników do aktywności obywatelskiej;
• rolę dialogu wewnątrzsektorowego między organizacjami;
• potrzebę dyskusji o wzmocnieniu III sektora;
• możliwość wykorzystania w tworzeniu prawa doświadczeń organizacji pozarządowych;

 

Dr A. Rymsza dziękując wszystkim za wystąpienia zwróciła się do panelistów z prośbą o wypowiedzi podsumowujące dyskusję. Agnieszka Lenartowicz-Łysik podkreśliła w swym podsumowaniu, że decyzja o tym czy tworzyć nową RDO, czy zreformować RDPP wiąże się z kwestią wygospodarowania odpowiedniego budżetu. Odniosła się również do problematyki reprezentatywności, która nie polega w jej opinii na tym kto będzie w składzie RDO, ale na tym jak wewnętrznie w ramach III sektora będzie prowadzony dialog, czy będzie on skonsolidowany i czy będą możliwe do przeprowadzenia konsultacje wewnętrzne prowadzące do przedstawienia wspólnej opinii partnerowi dialogu.

Zdaniem dr Tymoteusza Zycha, z dyskusji wyłonił się wniosek, że w polskim społeczeństwie drzemie olbrzymi potencjał, który dotychczas nie został w pełni wykorzystany. Utworzeniu RDO na poziomie centralnym przy KPRM z całą pewnością powinien towarzyszyć rozwój realnego dialogu polegającego na wykorzystaniu wiedzy, doświadczenia i umiejętności organizacji pozarządowych przez samorządy, ministerstwa i inne instytucje państwowe. Dialog jest potrzebny na tych wszystkich płaszczyznach. Co do reprezentatywności RDO, to należy wziąć pod uwagę również inne grupy interesariuszy niż NGO.

W opinii Agnieszki Olender RDO powinno powstać jako nowe ciało, które zajmie się sprawami dotyczącymi praw i obowiązków obywateli, przy pozostawieniu RDPP jako ciała pełniącego zadania w ramach pożytku publicznego. Pomysł wzorowania RDO na RDS jest skrótem myślowym i odnosi się do konieczności ustawowego umocowania RDO, stworzeniu zaplecza instytucjonalno-budżetowego (na wzór RDS).

Według Filipa Gołębiewskiego potrzebna jest szeroka dyskusja, w której głos będą mogli zabrać przedstawiciele różnych, również małych organizacji.

Krzysztof Balon podkreślił, że podstawą jest silna reprezentacja III sektora. Potrzebna jest najpierw zdolność uzgadniania stanowisk wewnętrznie, które potem można prezentować na zewnątrz, nawet jeśli będzie to jedynie „najmniejszy wspólny mianownik”. Jedynie taki rodzaj uczestnictwa w strukturach dialogu obywatelskiego może umocnić reprezentację III sektora. O udziale strony samorządowej w RDO nie można dyskutować natomiast „nad jej głową”; należy raczej zapytać stronę samorządową czy chce i jest w stanie stać się stroną RDO, zwłaszcza w kontekście stosunkowo słabej aktywności strony samorządowej w RDPP. W każdym razie dialog ze stroną samorządową powinien być prowadzony, bo coraz więcej spraw jest załatwianych na poziomie samorządu. „Równouprawnienie” dialogu obywatelskiego z dialogiem społecznym powinno być również dyskutowane w kontekście proponowanej przez Prezydenta RP reformy konstytucyjnej.

Na zakończenie seminarium głos zabrał Wojciech Kaczmarczyk, Sekretarz Komitetu do spraw Pożytku Publicznego i Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, który wskazał, że dialog obywatelski jest elementem narodowego programu wspierania społeczeństwa obywatelskiego i należy do tego dialogu włączyć jak największą liczbę organizacji oraz nowych środowisk. Zaprezentowany na spotkaniu materiał zawierający wariantowe rozwiązania zostanie wzbogacony o głosy zaprezentowane w dyskusji i przedstawiony Przewodniczącemu Komitetu ds. Pożytku Publicznego, który podejmie kierunkowe decyzje dotyczące koncepcji Rady Dialogu Obywatelskiego. Następnie powstałe propozycje legislacyjne zostaną poddane kolejnym konsultacjom.