Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim

Barszcz Sosnowskiego i barszcz Mantegazziego to rośliny inwazyjne pochodzące z rejonu Kaukazu. Stąd nazwa zbiorcza dla tych gatunków barszcze kaukaskie. Barszcz Sosnowskiego naturalnie występują w rejonie Wielkiego Kaukazu. Pochodzi z jego centralnej i wschodniej części, jak również z zachodniego, centralnego, wschodniego i południowo-zachodniego Zakaukazia. Pierwotnym siedliskiem były najprawdopodobniej brzegi strumieni. Barszcz Mantegazziego do dziś występuje tam na przybrzeżnych żwirowiskach oraz w olszynach oraz w lukach w drzewostanie. Dziś oba te gatunki występują niemal na całym świecie.

Początki inwazji barszczu w Polsce

Problem inwazji kaukaskich barszczy w Polsce zaczęto dostrzegać w latach 90-tych XX wieku. W tym czasie prasa coraz częściej donosiła o doznawanych przez ludzi obrażeniach spowodowanych kontaktem z tymi roślinami.

Tuż po 2000 roku pojawiły się doniesienia, że barszcz Sosnowskiego występuje co prawda wciąż punktowo, ale już na terenie całej Polski. W kolejnych latach odnotowywano coraz większą liczbę miejsc, w których występowały barszcze kaukaskie. Badania z dużym prawdopodobieństwem stwierdzają postępujący szybki, wykładniczy wzrost liczby stanowisk okazów tych gatunków w Polsce.

Zarówno barszcz Sosnowskiego, jak i barszcz Mantegazziego są obecnie zaliczane do zadomowionych gatunków inwazyjnych. Są niezwykle trudne do zwalczania, łatwo zajmują nowe tereny i powodują degradację środowiska przyrodniczego, a przy tym są też niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Niebezpieczne właściwości i sposób rozpoznawania

Sok kaukaskich barszczy zawiera związki furokumarynowe, uwrażliwiające organizm, głównie skórę ludzi i zwierząt,  na działanie promieni słonecznych. W upalne dni olejki eteryczne mogą transpirować z powierzchni roślin i unosić się w powietrzu. Zachodzi zatem ryzyko, że do obrażeń może dojść nawet bez bezpośredniego kontaktu z barszczami. Jego skutkiem jest występowanie poparzeń na skórze. Objawiają się bolesnymi pęcherzami lub zaczerwienieniem, pojawiającymi się do 48 godzin po ekspozycji skóry, która miała kontakt z sokiem barszczy, na promieniowanie UVA. Objawy w postaci zaczerwienień, ciemnych plam lub blizn mogą utrzymywać się na skórze przez kilka miesięcy, a czasem nawet lat. W skrajnych przypadkach może dojść do rozległej martwicy skóry, wymagającej interwencji chirurgicznej. Na podobnego typy obrażenia narażone są także zwierzęta.

Najbardziej charakterystyczną cechą niebezpiecznych gatunków barszczu Sosnowskiego i barszczu Mantegazziego jest ich wielkość. Rośliny te zazwyczaj osiągają wysokość 3 metrów (czasem nawet 5 m). Dodatkowo cechują się także masywnością liści, łodyg i kwiatostanów. Baldachy białych, czasem różowawych kwiatów, złożone są na ogół z kilkudziesięciu baldaszków. Gatunki te  uznaje się za jedne z największych roślin zielnych na świecie.

Metody zwalczania barszczy

Występowanie barszczy kaukaskich jest także problemem na terenie województwa lubuskiego. W ostatnim czasie TVP Gorzów przygotowała materiał o tych gatunkach, w którym wypowiedziała się Pani Daria Jachimowska- Główny Specjalista z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim. Publikujemy link do tego nagrania: https://gorzow.tvp.pl/54729918/uwaga-na-barszcz-sosnowskiego-niebezpieczna-roslina-wlasnie-kwitnie. Gatunki inwazyjne były również tematem dyskusji w niedawnej audycji Radia Gorzów, której gościem był Józef Kruczkowski- Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim.

Kaukaskie barszcze z racji właściwości inwazyjnych i toksycznych są uznawane za gatunki wymagające zwalczania. Rośliny te są eliminowane głównie przy użyciu metod chemicznych lub mechanicznych. Obecnie najpopularniejszym sposobem zwalczania kaukaskich barszczy jest użycie herbicydów. Wykonywane są m.in. opryski roślin, ale bardziej skuteczne jest wstrzykiwanie preparatu do wnętrza rośliny, a dokładnie do szyjki korzeniowej. Należy podkreślić, że stosowanie środków chemicznych zawsze musi odbywać się zgodnie z przepisami, adekwatnie do uwarunkowań lokalnych.

Bardziej przyjazną dla środowiska metodą zwalczania barszczy kaukaskich jest ich mechaniczne usuwanie.  Działania te wiążą się ze znacznym nakładem pracy i wymagają dużej staranności, ale mogą przynieść bardzo dobre efekty w miejscach, gdzie omawiane gatunki występują nielicznie i łatwo do nich dotrzeć. Jednym z najczęściej stosowanych zabiegów zwalczania barszczy kaukaskich jest koszenie i utylizacja okazów gatunku. Ponadto wykonuje się również ścinanie kwiatostanów, przecinanie korzeni oraz wykopywanie i wymianę gleby.

Programy zwalczania inwazyjnych gatunków obcych

W Polsce były i są realizowane programy, których celem jest zwalczanie barszczy kaukaskich, a także innych gatunków obcych. Rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków obcych (IGO) to jeden z najmniej przewidywalnych, najbardziej dynamicznych i jednocześnie najbardziej szkodliwych procesów przyrodniczych naszych czasów. Jest on związany z postępem cywilizacyjnym i globalizacją. Zdiagnozowanie problemów związanych z ekspansją IGO i podjęcie skutecznych działań zaradczych to obecnie priorytet w walce o zachowanie bioróżnorodności.

Od 2017 roku Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska prowadzi projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko nr POIS.02.04.00-00-0100/16 pn. „Opracowanie zasad kontroli i zwalczania inwazyjnych gatunków obcych wraz z przeprowadzeniem pilotażowych działań i edukacją społeczną”- link do strony projektu: http://projekty.gdos.gov.pl/igo-o-projekcie.

Równocześnie w serwisie mapowym geoserwis.gdos.gov.pl zaprezentowano występowanie inwazyjnych gatunków obcych, które zostały dotychczas stwierdzone w środowisku przyrodniczym Polski, poza uprawą i hodowlą.

Obecnie w Polsce na końcowym etapie legislacyjnym są prace związane z wejściem w życie nowej ustawy o gatunkach inwazyjnych. Uchwalenie tej ustawy związane jest z dostosowaniem polskiego prawa do rozporządzenia Unii Europejskiej w sprawie inwazyjnych gatunków obcych. Jednym z zadań nowych regulacji prawnych będzie ułatwienie koordynacji działań między jednostkami zajmującymi się zwalczaniem gatunków inwazyjnych, m.in. GDOŚ, regionalne dyrekcje ochrony środowiska oraz Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

 

Zdjęcia: Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski opracowne na na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 2014 roku.