Rada Legislacyjna

Rada Legislacyjna                                                                                                  2020-04-24

przy Prezesie Rady Ministrów

(Minister Sprawiedliwości)

Opinia Rady Legislacyjnej na temat rozwiązań legislacyjnych dotyczących przedsiębiorców w restrukturyzacji i upadłości w związku z pandemią COVID-19

 

1. Wprowadzenie

 

1. Uwagi wstępne

W związku z zagrożeniem rozprzestrzeniania się zakażeń wirusem SARS CoV-2[1] powstała konieczność wprowadzenia szczególnych rozwiązań, umożliwiających podejmowanie działań minimalizujących zagrożenie dla zdrowia publicznego stanowiących uzupełnienie podstawowych regulacji zawartych w szczególności w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi[2].

8 marca 2020 r. weszła w życie ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych[3]. Została ona zmieniona ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw[4] oraz ustawą z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2[5]. Regulacje zawarte w tych ustawach mają na celu zminimalizowanie negatywnych dla przedsiębiorców skutków pandemii COVID-19. Skutki te są bowiem niezwykle negatywne i, jak słusznie zauważono w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 31 marca 2020 r., występują nie tylko u przedsiębiorców, których zakład pracy został zamknięty w związku z przypadkami zakażenia pracowników COVID-19, czy objęcia ich kwarantanną. Dotyczą one również firm eksportujących albo importujących towary do/z regionów świata, gdzie występują utrudnienia w handlu spowodowane rozprzestrzenianiem się COVID-19. Utrudnienia w międzynarodowych relacjach biznesowych mają wieloraki charakter, występują również w sektorze usług. Ponadto środki zapobiegawcze podejmowane w celu zahamowania rozprzestrzeniania się COVID-19 wpływają na zachowania konsumentów, w szczególności w branżach takich jak: hotelarstwo, turystyka, transport, usługi rozrywkowe i kulturalne. Z dnia na dzień liczba zleceń ulega drastycznemu zmniejszeniu, a te, które zostały już podjęte, są często przerywane w trakcie ich wykonywania.

Proponowane we wskazanych wyżej ustawach działania i przygotowane wsparcie ma ograniczać problemy finansowe przedsiębiorców, a w konsekwencji chronić ich przez niewypłacalnością czy też zagrożeniem niewypłacalnością z powodu pandemii COVID-19. Należy jednak zauważyć, że w polskim systemie prawnym istnieją regulacje, które mają tożsame zadanie. Jest to z jednej strony ustawa z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne^[6], a z drugiej strony ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. -  Prawo upadłościowe^[7].

Prawo restrukturyzacyjne chroni dłużnika przed upadłością.  Zgodnie z art. 3 ust. 1 p.r. celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego - również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.

Prawo upadłościowe chroni wierzycieli dłużnika przed dalszymi relacjami z kontrahentem, który jest niewypłacalny. Prawo upadłościowe zawiera instrumenty, które mają zapobiegać zjawisku tzw. „domina upadłości” czyli sytuacji, w której niekontrolowane działanie niewypłacalnych przedsiębiorców w sposób lawinowy będzie powodować upadłość kolejnych przedsiębiorców tj. kontrahentów i współpracowników.

Niewątpliwie, relacje pomiędzy niewypłacalnym lub zagrożonym niewypłacalnością dłużnikiem a jego wierzycielami są relacjami opartymi na konflikcie interesów. Konflikt ten jest dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, jest to konflikt pomiędzy dłużnikiem, a wierzycielami w ogólności. W ramach tego konfliktu dłużnik dąży do ograniczenia swojej odpowiedzialności kosztem wierzycieli, co w odniesieniu do restrukturyzacji przedsiębiorstwa oznacza dążenie do jego zachowania bez uwzględnienia w tym zakresie interesu wierzycieli. Po drugie, jest to konflikt pomiędzy wierzycielami, z których każdy dąży do uzyskania maksymalnego zaspokojenia swojej wierzytelności niezależnie od stopnia zaspokojenia pozostałych wierzycieli. Prawo restrukturyzacyjne i prawo upadłościowe stanowią regulacje, które zakreślają ramy prawne dla optymalnego rozwiązania wskazanych wyżej konfliktów z uwzględnieniem zasad sprawiedliwości społecznej i przyjętego przez ustawodawcę systemu wartości[8]. Prawo upadłościowe rozwiązuje wskazane wyżej konflikty poprzez regulację sposobów spieniężenia majątku dłużnika i zaspokojenia z uzyskanych środków wierzycieli. Natomiast rozwiązania przyjęte w ramach Prawa restrukturyzacyjnego sprowadzają się do normatywnej regulacji:

1)   zasad zawierania przez dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością układu z wierzycielami, jak również skutków zawartego układu – art. 1 pkt 1 p.r. oraz

2)   zasad przeprowadzania działań sanacyjnych tj. czynności prawnych i faktycznych, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją – art. 1 pkt 2 p.r. w zw. z art. 3 ust. 6 p.r.

W obecnej sytuacji pandemii COVID-19 należy wyraźnie podkreślić oraz docenić to, że zadaniem Prawa restrukturyzacyjnego rozumianym jako rozwiązanie określonego problemu społecznego jest ochrona przedsiębiorcy znajdującego się w sytuacji kryzysowej wynikającej z jego niewypłacalności bądź z zagrożenia niewypłacalnością przed ogłoszeniem upadłości, poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.

 

2. Przedmiot opinii

Przedmiotem opinii jest analiza czy rozwiązania przyjęte we wskazanych wyżej ustawach w sposób wystarczający uwzględniają znaczenie postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Punktem wyjścia dalszych rozważań będzie przyjęcie założenia, że system prawny, który jest tworzony na czas stanu nadzwyczajnego, jakim jest stan epidemii lub stan zagrożenia epidemicznego, powinien być spójny i zapewniać przedsiębiorcom dostęp do różnych środków wsparcia z wykorzystaniem instrumentów już istniejących w tym systemie. W żaden sposób system ten nie może karać (np. poprzez wyłączenie z możliwości uzyskania określonego rodzaju wsparcia) przedsiębiorców, którzy zachowali się odpowiedzialnie i skorzystali z dedykowanych dla nich instrumentów prawnych.

Zadanie oceny obowiązującego prawa zostało powierzone Radzie Legislacyjnej przez ustawodawcę. Zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 23 grudnia 2010 r. w sprawie zadań Rady Legislacyjnej oraz szczegółowych zasad i trybu jej funkcjonowania[9] Rada Legislacyjna dokonuje ocen stosowania obowiązującego prawa pod względem jego spójności, skuteczności i właściwego regulowania zjawisk społecznych oraz prowadzi analizy potrzeby dokonania zmian prawa (§ 2 pkt 5 i 6 ww. rozporządzenia).

 

 

II.Uwagi ogólne

 

W postępowaniu upadłościowym i restrukturyzacyjnym najważniejsza jest sprawność działania, czyli realizacja przez sądy i uczestników postępowania zasady szybkości. Ustawodawca zasadę tę wspiera m.in. poprzez wprowadzenie krótkich terminów instrukcyjnych.

Z uwagi na to, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii co do zasady sądy restrukturyzacyjne i upadłościowe mogą działać i przeprowadzać określone czynności zdalnie, należy przewidzieć mechanizmy, które pozwolą uczestnikom postępowań realizować swoje prawa, a przede wszystkim ograniczą ich szkody wywołane ewentualnym brakiem decyzji sądu czy sędziego-komisarza lub brakiem możliwości uprawomocnienia się tych decyzji. Jest to szczególnie ważne w dobie negatywnych dla gospodarki skutków pandemii COVID-19, gdyż należy spodziewać się, że w najbliższych tygodniach zwiększy się zainteresowanie przedsiębiorców sądową restrukturyzacją, czyli poszukiwaniem ochrony prawnej przed negatywnymi skutkami, jakie niesie ze sobą utrata płynności finansowej. Konieczność wprowadzenia zmian jest uzasadniona zarówno krytyczną sytuacją przedsiębiorców, którzy dopiero będą składali wnioski o otwarcie postępowań restrukturyzacyjnych, jak i tych, którzy obecnie znajdują się w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Dla tych drugich podstawowe znaczenie ma utrzymanie działalności sądów, gdyż tylko to gwarantuje ochronę przed umorzeniem postępowania restrukturyzacyjnego, a w konsekwencji przed upadłością.

W konsekwencji, należy zaproponować rozwiązania, które:

1. zagwarantują niezakłócony bieg postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych bez wstrzymywania terminów procesowych i sądowych;
2. zagwarantują możliwość zatwierdzania planów podziału, przyjętych układów, prowadzenia przetargów w sposób zdalny oraz zdalnego głosowania na zgromadzeniach wierzycieli;
3. zapewnią możliwość uzyskiwania specjalnie dedykowanego wsparcia również dla przedsiębiorców w restrukturyzacji.

 

III Uwagi szczegółowe

 

1. Uwagi do ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o  szczególnych rozwiązaniach związanych  z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, 567 i 568)

 

1.1.Uwagi do art. 14a ust. 4

 

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 14a ust. 4 pkt 17 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o  szczególnych rozwiązaniach związanych  z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem  COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, 567 i 568) sprawami pilnymi są jedynie sprawy o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Dodatkowo, zgodnie z art. 14a ust. 5 sprawami pilnymi, o których mowa w ust. 3, są sprawy, w przypadku których ustawa  określa  termin  ich  rozpatrzenia  przez  sąd, co pozwala na zaliczenie do katalogu spraw pilnych spraw o ogłoszenie upadłości[10].W sprawach pilnych, zgodnie z art. 15zzs ust. 2 wskazanej ustawy nie stosuje się wstrzymania rozpoczęcia i zawieszenia biegu terminów. W pozostałych sprawach bieg terminów  procesowych i sądowych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Obecne rozwiązanie oznacza, że co do zasady w sprawach restrukturyzacyjnych (poza sprawami o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego) i upadłościowych (poza sprawami o rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości) nie biegną terminy. Rodzi to następujące zagrożenia:

1. brak możliwości uprawomocnienia się list wierzytelności czy też planów podziału oznacza, że wierzyciele (przedsiębiorcy, pracownicy) nie otrzymają należnych im środków. W skali kraju, według stanu na początek 2020 r. toczyło się ponad 3100 postępowań upadłościowych (dane z MS-S20UN sprawozdanie w sprawach upadłościowych i restrukturyzacyjnych (według właściwości rzeczowej)). W tych sprawach jest majątek i są zgromadzone pieniądze, które obecnie nie mogą być wypłacone wierzycielom. W obecnej sytuacji kryzysu gospodarczego „zamrożenie” środków pieniężnych jest nieuzasadnione. Środki te powinny być zgodnie z procedurą określoną w prawie upadłościowym wypłacone wierzycielom. Wypłata tych środków zasili nie tylko wierzycieli prywatnoprawnych, ale również Skarb Państwa, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który jest odpowiedzialny za dofinansowanie wynagrodzeń pracowników w związku z pandemią;
2. odsunięcie w czasie możliwości wykonania planów podziału spowoduje nie tylko to, że wierzyciele otrzymają należne im sumy o wiele później, ale być może będą to mniejsze

kwoty, niż zakładane w planie podziału z uwagi na konieczność pokrycia kosztów przedłużającego się postępowania upadłościowego;

3. zawieszenie biegu terminów spowodowało brak możliwości uprawomocnienia się postanowień o zatwierdzeniu układów[11]. To oznacza, że wierzyciele nie otrzymają w terminie przysługujących im środków, a panująca sytuacja może spowodować, że układ nie zostanie wykonany;
4. należy spodziewać się, że w najbliższych tygodniach zwiększy się zainteresowanie przedsiębiorców sądową restrukturyzacją, czyli poszukiwaniem ochrony prawnej przed negatywnymi skutkami, jakie niesie ze sobą utrata płynności finansowej. Konieczność wprowadzenia zmian jest uzasadniona zarówno krytyczną sytuacją przedsiębiorców, którzy dopiero będą składali wnioski o otwarcie postępowań restrukturyzacyjnych, jak i tych, którzy obecnie znajdują się w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Zawieszenie terminów skazuje postępowania restrukturyzacyjne na porażkę;
5. powstaje wątpliwość czy wskazanie określonej kategorii spraw jako pilnych w trybie art. 14a ust. 9 ustawy oznacza, że w sprawach tych biegną terminy czy też niezależnie od zarządzenia Prezesa skoro sprawy te nie są wymienione wprost w art. 14a ust. 4 i 5 to terminy nie biegną. Wątpliwość ta wynika z brzmienia art. 15zzs ust. 2, który jednoznacznie stanowi, że wstrzymanie  rozpoczęcia  i zawieszenie  biegu  terminów,  o których  mowa w ust. 1, nie dotyczy terminów w rozpoznawanych przez sądy w sprawach wskazanych w art. 14a  ust. 4  i 5 i nie wymienia spraw, o których mowa w art. 14a ust. 9. W niektórych sądach na podstawie zarządzenia prezesa wydanego w trybie art. 14a ust. 9 określono, że sprawy restrukturyzacyjne i upadłościowe są sprawami pilnymi. Jak wyżej wskazano, nie jest jednak jasne, jakie to ma znaczenie dla kwestii biegu terminów. Należy przy tym zauważyć, że nawet gdyby ustawodawca wprost wskazał, że wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów nie dotyczy terminów w sprawach wskazanych w art. 14a ust. 9 to i tak nie rozwiązałoby to problemu. Należy bowiem zauważyć, że katalog spraw określonych przez prezesów poszczególnych sądów jako pilne na podstawie art. 14a ust. 9 jest różny. Katalog ten wynika z zarządzeń prezesów sądów publikowanych na stronach internetowych sądów. Często na stronie głównej sądu jest tylko podany numer zarządzenia, ale nie ma jego tytułu. Obywatel musi więc niejako poszukiwać na stronie internetowej sądu tego właściwego zarządzenia, które określa, jakie sprawy są pilne. W przypadku niektórych zarządzeń nie jest jasno i precyzyjnie określone, jakich spraw dotyczy zarządzenie, a w innych przypadkach zarządzenie nie dotyczy katalogu spraw określonego typu, ale konkretnych, spersonalizowanych spraw. W konsekwencji, obywatel może mieć trudność w ustaleniu, czy w jego sprawie terminy procesowe i sądowe są zawieszone czy też dalej biegną. Ma to zasadnicze znaczenie dla zachowania praw strony lub uczestnika postępowania i może w przyszłości skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa. Typowym przykładem w tym zakresie są właśnie sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne, które w jednych sądach, na mocy zarządzeń prezesów tych sądów, zostały potraktowane jako sprawy pilne, a w innych sądach nie zostały tak określone. Oznacza to, że w niektórych sprawach przedsiębiorcy, pracownicy i Skarb Państwa być może[12] otrzymają należne im pieniądze z planów podziału czy też z zawartych układów, a w innych sprawach tych pieniędzy nie otrzymają, mimo że środki na wypłaty są, a dokonywanie wypłat jest jedynie zależne od możliwości uprawomocnienia się planów podziału czy też układów. Na podstawie informacji o konkretnych postępowaniach można ostrożnie szacować, że w skali kraju jest „zamrożone” kilkaset milionów, których nie można obecnie wypłacić wierzycielom, w tym Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Skarbowi Państwa. Ostatecznie należy postulować przyjęcie następujących rozwiązań:

1. co do zasady zniesienie wstrzymania biegu terminów procesowych i sądowych we wszystkich sprawach sądowych;
2. w przypadku nieprzychylenia się do propozycji wskazanej w pkt i) przyjęcie rozwiązania, zgodnie z którym wszystkie sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne powinny być traktowane jako pilne w rozumieniu art. 14a ust. 4;
3. w przypadku nieprzychylenia się do propozycji wskazanej w pkt i) oraz ii) przyjęcie rozwiązania, zgodnie z którym strona lub uczestnik postępowania powinna zostać poinformowana o tym, że jego sprawa należy do katalogu spraw uznanych jako pilne na podstawie zarządzenia wydanego w trybie art. 14a ust. 9. Należy jednak pamiętać, że w sprawach restrukturyzacyjnych i upadłościowych występują setki i tysiące uczestników, a więc wykonanie obowiązku zawiadomienia może okazać się niemożliwe i z cała pewnością będzie generowało znaczne koszty.

W takiej sytuacji najbardziej rekomendowanym rozwiązaniem jest uznanie, że wszystkie sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne powinny być traktowane jako pilne w rozumieniu art. 14a ust. 4. Wymagałoby to zmiany w art. 14a ust. 4. Pkt 17 tego ustępu powinien dotyczyć spraw o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego i spraw prowadzonych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Po punkcie 17 konieczne byłoby dodanie kolejnego punktu, który obejmowałby sprawy o ogłoszenie upadłości oraz sprawy prowadzone po ogłoszeniu upadłości.

 

1.2.Uwagi do art. 15zzra w brzmieniu nadanym ustawą z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r., poz. 695)

 

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe[13] dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, po spełnieniu określonych przesłanek,  może skutkować odpowiedzialnością członków zarządu za zobowiązania spółki, może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą oraz karną, a także orzeczeniem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Obecnie, dłużnik oraz członek zarządu spółki może się uwolnić od tej odpowiedzialności jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu (art. 299 § 2 k.s.h., art. 21 ust. 3 p.u., art. 116 § 1 pkt 1a) Ordynacji podatkowej). Czas pandemii rodzi więc poważne zagrożenie dla dłużników oraz dla członków zarządów spółek. Niewątpliwie może się bowiem zdarzyć tak, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie zostanie złożony w terminie, a jednocześnie sąd (z przyczyn niezależnych od dłużnika) nie wyda w terminie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Należy przy tym zauważyć, że przesłanką zwalniającą dłużnika z odpowiedzialnością jest brak winy. W takiej więc sytuacji dłużnik mógłby dowodzić, że wskutek pandemii nie ponosi winy za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Niemniej jednak okoliczność ewentualnego braku winy byłaby indywidualnie badana i analizowana w każdej sprawie, a takie rozwiązanie niosłoby za sobą określone ryzyko dla członka zarządu. Taka regulacja z pewnością wymagała korekty legislacyjnej w celu uchronienia przedsiębiorców i członków zarządu przed negatywnymi skutkami stanu epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego.

Korekty tej dokonano ustawą z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r., poz. 695) , która wprowadziła do ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o  szczególnych rozwiązaniach związanych  z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem  COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, 567 i 568) przepis art. 15zzra w brzmieniu:

„Art. 15zzra. 1. Jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o którym mowa w art. 21 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu. Po tym okresie termin ten biegnie na nowo. Jeżeli stan niewypłacalności powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 domniemywa się, że zaistniał z powodu COVID-19.

2. Jeżeli termin na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości ustalany jest z uwzględnieniem postanowień ust. 1 i wniosek o ogłoszenie upadłości zostanie złożony przez dłużnika w tym terminie, a brak jest wcześniejszego wniosku o ogłoszenie upadłości, określone przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe terminy, dla których obliczania znaczenie ma dzień zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydłuża się o liczbę dni pomiędzy dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a ostatnim dniem, w którym wniosek ten winien być złożony stosownie do art. 21 ust. 1, lub odpowiednio art. 21 ust. 2a, ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, bez uwzględniania postanowień ust. 1 niniejszego artykułu.”.

            Przyjęte rozwiązanie ograniczy zapewne odpowiedzialność dłużników i członków zarządu, ale dla gospodarki, obrotu rynkowego i interesów innych podmiotów działających na tym rynku może wywołać bardzo negatywne skutki. Z jednej stronynależy docenić działania ustawodawcy, który szuka określonych rozwiązań minimalizujących skutki pandemii dla przedsiębiorców. Takie rozwiązania przyjmują również inne państwa europejskie[14].  Z drugiej strony, nie można jednak całkowicie odrywać przyjmowanych regulacji normatywnych od całokształtu systemu prawnego i rozwiązań, które ten system proponuje dla niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością przedsiębiorców, ale należy poszukiwać rozwiązań optymalnych, które ochronią przedsiębiorców lepiej niż rozwiązanie polegające wyłącznie na przerwaniu biegu terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Od 1 stycznia 2016 r. obowiązuje w Polsce ustawa – Prawo restrukturyzacyjne, której rozwiązania w istotny sposób chronią zarówno niewypłacalnego bądź zagrożonego niewypłacalnością przedsiębiorcę jak i jego wierzycieli. Ustawa reguluje cztery niezależne i zróżnicowane postępowania restrukturyzacyjne:

a)         postępowania o zatwierdzenie układu,

b)         przyspieszone postępowanie układowe,

c)         postępowanie układowe,

d)        postępowanie sanacyjne.

Różnorodność postępowań ma zapewnić możliwość wyboru formy restrukturyzacji dostosowanej do potrzeb konkretnego przedsiębiorcy, w konkretnej sytuacji finansowej. Wspólną cechą wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych jest dokonywana, w ich ramach, restrukturyzacja w drodze zawarcia układu z wierzycielami.

            Jest absolutnie oczywiste, że o skuteczności postępowania restrukturyzacyjnego w dużej mierze decyduje to, na ile szybko dłużnik skorzysta z ochrony sądowej i podda się procesowi restrukturyzacji. Zbyt późne złożenie wniosku restrukturyzacyjnego niewątpliwie  może całkowicie przekreślić szanse przedsiębiorcy na odzyskanie płynności finansowej i ostatecznie doprowadzi do jego upadłości. Tymczasem, zgodnie z art. 3 ust. 1 p.r. celem postępowania restrukturyzacyjnego jest właśnie uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. Ustawodawca powinien więc przyjmować rozwiązania, które ograniczą ogłaszanie upadłości, zabezpieczą interesy dłużników i członków zarządów spółek, ale jednocześnie zachęcą przedsiębiorców do wchodzenia w proces restrukturyzacji sądowej. Należy wyraźnie podkreślić, że zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest wyłącznie dłużnik niewypłacalny, a więc taki, który utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 p.u.). Uchylenie obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez dłużnika niewypłacalnego bez żadnych dodatkowych obowiązków związanych z koniecznością poddania się restrukturyzacji oznacza przyzwolenie na funkcjonowanie i dalsze zaciąganie zobowiązań przez podmioty, które utraciły zdolność do wykonywania tych zobowiązań. Tym samym, oznacza to wprowadzenie poważnego zagrożenia dla innych przedsiębiorców, którzy nieświadomi sytuacji swojego kontrahenta będą z nim wchodzić w relacje gospodarcze. Docelowo, takie rozwiązanie może spowodować efekt „domina upadłości” i lawinę wniosków o ogłoszenie upadłości po ustaniu stanu epidemii.

            Należy przy tym zgodzić się z ustawodawcą, że konieczne jest złagodzenie obowiązku składania wniosku o ogłoszenie upadłości w sytuacji, gdy niewypłacalność powstała w czasie i w związku z epidemią COVID-19. W tym zakresie, w miejsce art. 15zzra, można zaproponować rozwiązanie, zgodnie z którym w czasie epidemii oraz w czasie zagrożenia epidemicznego zwolnienie z odpowiedzialności za niezłożenie wniosku w terminie powinno się wiązać nie tyle z otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, czy też z zatwierdzeniem układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, ale ze złożeniem wniosku restrukturyzacyjnego, a w postępowaniu o zatwierdzenie układu ewentualnie z zawarciem i złożeniem w sądzie umowy z doradcą restrukturyzacyjnym o pełnienie funkcji nadzorcy układu[15]. Takie rozwiązanie wywołałoby następujące skutki:

1. Pozwoliłoby na uniknięcie odpowiedzialności przez członków zarządów spółek i dłużników, którzy stali się niewypłacalni w czasie i na skutek epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego;
2. Skłoniłoby dłużników do  szybszego składania wniosków restrukturyzacyjnych, co z kolei zwiększyłoby szanse restrukturyzacji;
3. Zwiększyłoby transparentność, pewność i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, gdyż w miejsce rozwiązań, które niejako zezwalają na nieograniczone funkcjonowanie niezidentyfikowanych podmiotów w stanie niewypłacalności pojawiłyby się rozwiązania, które kierowałyby te podmioty do postępowania restrukturyzacyjnego, w którym niewypłacalny podmiot dalej może działać, ale jego bieżący kontrahenci uzyskują gwarancje pierwszeństwa zaspokojenia swoich należności;
4. Upowszechniłoby znajomość procedur restrukturyzacyjnych i ostatecznie mogłoby się przyczynić do ratowania większej liczby przedsiębiorstw również po ustaniu stanu epidemii;
5. Pozwoliłoby na uniknięcie lawiny wniosków o ogłoszenie upadłości, której przy obecnym rozwiązaniu można się spodziewać w terminie 30 dni po ustaniu stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego.

Podsumowując, niezależnie od regulacji przyjętych w innych porządkach prawnych należy szukać rozwiązań, które w sposób optymalny będą chroniły polskich przedsiębiorców oraz zapewnią bezpieczeństwo i transparentność obrotu gospodarczego.

 

2.Uwagi do ustawy z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r., poz. 695)

 

2.1.Uwagi do art. 2 ust 2

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 2 ust. 2 ustawy nie stosuje się do przedsiębiorców, których trudna sytuacja finansowa nie jest następstwem okoliczności, o których mowa w art. 1. Ponadto, zgodnie z ust. 3 ustawy nie stosuje się do przedsiębiorców, wobec których ogłoszono upadłość, oraz przedsiębiorców, wobec których otwarte zostało postępowanie restrukturyzacyjne. W przypadku przedsiębiorców, względem których złożono wnioski w postępowaniach, o których mowa w zdaniu pierwszym, do czasu ich prawomocnego rozpatrzenia procedura udzielenia wsparcia określona w ustawie ulega zawieszeniu.

Rozwiązanie takie wymaga korekty.

Postępowania restrukturyzacyjne chronią przed ogłoszeniem upadłości poprzez zastosowanie narzędzi przywracających zarówno płynność bieżącą, jak i długoterminową rentowność, w szczególności poprzez zawarcie i zatwierdzenie układu (zasada wynikająca z art. 3 ust. 1 ustawy Prawo restrukturyzacyjne). W efekcie przedsiębiorcy mają szansę na kontynuację działalności gospodarczej w warunkach konkurencji rynkowej. Działaniem pożądanym i odpowiedzialnym jest więc jak najszybsze składanie wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego w sytuacji pojawienia się zagrożenia niewypłacalnością przedsiębiorcy. Stąd też wykluczenie z zakresu podmiotowego obowiązywania ustawy przedsiębiorców, którzy zachowali się w sposób właściwy i przy pierwszych oznakach kryzysu spowodowanego pandemią COVID-19 złożyli wnioski o otwarcie postępowań restrukturyzacyjnych nie służy zapewnieniu bezpieczeństwa obrotu prawnego i w sposób nieuzasadniony stawia w trudniejszej sytuacji przedsiębiorców, którzy w prawidłowy sposób zareagowali na wywołany pandemią kryzys. Przedsiębiorcy ci powinni zatem mieć możliwość skorzystania z mechanizmów wsparcia ze strony państwa na takich samych zasadach, jak pozostali przedsiębiorcy, skoro przyczyna ich trudnej sytuacji finansowej jest tożsama. Zasada takiego samego (równego) traktowania podmiotów znajdujących się w analogicznej sytuacji jest uzasadniona konstytucyjnie (art. 32 Konstytucji).

Przedsiębiorca już objęty postępowaniem restrukturyzacyjnym lub taki, który dopiero złożył wniosek restrukturyzacyjny, jest poddany nadzorowi lub zarządowi właściwego organu postępowania restrukturyzacyjnego, tj. zarządcy, nadzorcy sądowego, tymczasowego zarządcy lub tymczasowego nadzorcy sądowego, którzy działają pod nadzorem sędziego-komisarza. Wskazane podmioty są ustanawiane przez sąd restrukturyzacyjny spośród osób posiadających licencję doradcy restrukturyzacyjnego. Z tych względów zasadne jest, by taki niezależny od przedsiębiorcy podmiot dla potrzeb oceny przesłanek uzyskania wsparcia ze strony państwa dokonał weryfikacji kondycji przedsiębiorcy i perspektyw poprawy jego sytuacji ekonomicznej. W oparciu o przygotowany dla potrzeb postępowania restrukturyzacyjnego wstępny plan restrukturyzacyjny lub plan restrukturyzacyjny podmioty te będą w stanie zweryfikować, czy obecna trudna sytuacja przedsiębiorcy jest spowodowana COVID-19 czy też innymi przyczynami. To zapewni zgodność z zaleceniami Komunikatu Komisji „Tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19” z dnia 19 marca 2020 roku[16]. W pkt. 22.c Komunikatu COVID wskazano, że pomoc może zostać przyznana przedsiębiorstwom, które nie znajdowały się w trudnej sytuacji (w rozumieniu ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych) w dniu 31 grudnia 2019 r.; może być ona przyznana przedsiębiorstwom, które nie znajdują się w trudnej sytuacji lub przedsiębiorstwom, które nie znajdowały się w trudnej sytuacji w dniu 31 grudnia 2019 r., ale które później napotkały trudności lub znalazły się w trudnej sytuacji z powodu epidemii COVID-19.

W związku z tym ze wsparcia powinni móc skorzystać ci przedsiębiorcy, którzy:

-  nie znajdowali się w trudnej sytuacji w dniu 31 grudnia 2019 r., co oznacza, że konieczne będzie wyłączenie przedsiębiorców, co do których wnioski o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego zostały złożone przed 31 grudnia 2019 r. gdyż to automatycznie oznacza, że już wówczas znajdowali się w trudnej sytuacji[17];

- znaleźli się w trudnej sytuacji z powodu epidemii COVID-19.

W przypadku przedsiębiorców, którzy są w postępowaniu restrukturyzacyjnym wsparcie powinno być udzielane wówczas, gdy jest niezbędne dla utrzymania prowadzonej działalności  gospodarczej oraz dla poprawy kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa dłużnika oraz gdy istnieje możliwość zawarcia i zatwierdzenia układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Spełnienie powyższych przesłanek powinien stwierdzać ustanowiony przez sąd zarządca, nadzorca sądowy, tymczasowy zarządca lub tymczasowy nadzorca sądowy.

Innymi słowy, udzielenie wsparcia przedsiębiorcy podlegającego ustawie Prawo restrukturyzacyjne powinno móc być udzielone, jeżeli jest to niezbędne wyłącznie do zniwelowania skutków stanu spowodowanego COVID-19. Wobec tego należy zaproponować przyjęcie regulacji wskazującej, że ustawę stosuje się do przedsiębiorców, wobec których zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne na skutek wniosku złożonego po 31 grudnia 2019 r., jeżeli do wniosku o udzielenie wsparcia zostanie załączone oświadczenie nadzorcy sądowego albo zarządcy ustanowionego w postępowaniu restrukturyzacyjnym o tym, że przedsiębiorca spełnia warunki udzielenia wsparcia, o których mowa w ustawie. Oświadczenie, to powinno zawierać oświadczenie o tym, że:

a) trudna sytuacja finansowa przedsiębiorcy jest następstwem okoliczności, o których mowa w art. 1;

b) wsparcie jest niezbędne dla poprawy kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa dłużnika oraz dla utrzymania prowadzonej działalności  gospodarczej;

c) istnieje możliwość zawarcia i zatwierdzenia układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Oświadczenie powinno być składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

Jednocześnie, w przypadku przedsiębiorców, względem których złożono wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, do czasu jego prawomocnego rozpatrzenia procedura udzielenia wsparcia powinna ulegać zawieszeniu, chyba że do wniosku o udzielenie wsparcia zostanie załączone oświadczenie tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy ustanowionego w postępowaniu o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonym na skutek wniosku złożonego po 31 grudnia 2019 r. o tym, że przedsiębiorca spełnia warunki udzielenia wsparcia, o których mowa w ustawie. Podobnie jak wyżej oświadczenie to powinno zawierać oświadczenie o tym, że:

a) trudna sytuacja finansowa przedsiębiorcy jest następstwem okoliczności, o których mowa w art. 1;

b) wsparcie jest niezbędne dla poprawy kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa dłużnika oraz dla utrzymania prowadzonej działalności  gospodarczej;

c) istnieje możliwość zawarcia i zatwierdzenia układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Oświadczenie powinno być składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

W przypadku składania wniosku o udzielenie wsparcia przez przedsiębiorcę, który złożył wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego albo wobec którego otwarto postępowanie restrukturyzacyjne nie ma uzasadnienia załączanie do wniosku informacji zawierającej opis planowanych przez przedsiębiorcę działań w celu ustabilizowania jego sytuacji ekonomicznej skoro te informacje wynikają ze wstępnego planu restrukturyzacyjnego albo z planu restrukturyzacyjnego sporządzonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne wstępny plan restrukturyzacyjny zawiera: analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika; wstępny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów; wstępny harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne plan restrukturyzacyjny zawiera m.in.: opis przedsiębiorstwa dłużnika wraz z informacją o aktualnym oraz przyszłym stanie podaży i popytu w sektorze rynku, na którym przedsiębiorstwo działa; analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika; prezentację proponowanej przyszłej strategii prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika oraz informację na temat poziomu i rodzaju ryzyka; pełny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów; harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych oraz ostateczny termin wdrożenia planu restrukturyzacyjnego; informację o zdolnościach produkcyjnych przedsiębiorstwa dłużnika, w szczególności o ich wykorzystaniu i redukcji; opis metod i źródeł finansowania, w tym wykorzystania dostępnego kapitału, sprzedaży aktywów w celu finansowania restrukturyzacji, finansowych zobowiązań udziałowców i osób trzecich, w szczególności banków lub innych kredytodawców, wielkości udzielonej i wnioskowanej pomocy publicznej oraz pomocy de minimis lub pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie i wykazania zapotrzebowania na nią; projektowane zyski i straty na kolejne pięć lat oparte na co najmniej dwóch prognozach. Zakres danych ujętych we wstępnym planie restrukturyzacyjnym oraz w planie restrukturyzacyjnym jest więc bardzo szeroki, a przez to jest całkowicie wystarczający do dokonania oceny zasadności przyznania wsparcia.

Niezależnie od powyższych rozważań należy zwrócić uwagę, że sformułowanie art. 3 ust. 3, zgodnie z którym ustawy nie stosuje się do przedsiębiorców, wobec których ogłoszono upadłość, oraz przedsiębiorców, wobec których otwarte zostało postępowanie restrukturyzacyjne jest o tyle niefortunne, że rodzi wątpliwości czy przedsiębiorcy ci są również wykluczeni z zakresu tych regulacji ustawy, które dotyczą innych kwestii (np. art. 91 – niestawiennictwo przed sądem, art. 97 i 98 – doręczanie przesyłek itd.).

 

2.2.Uwagi do art. 92

 

Zgodnie z art. 92 w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 wniosek o udzielenie lub zmianę zabezpieczenia w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.13), sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego. Wniosek podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, o ile na podstawie całokształtu okoliczności sprawy sąd nie uzna za konieczne rozpoznania wniosku na rozprawie. Nie wyłącza to wydania postanowienia przez referendarza sądowego w sprawach, w których ustawa to dopuszcza. Takie brzmienie tego przepisu budzi poważne wątpliwości, czy stosuje się go również do postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych. Sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne nie są bowiem rozpoznawane według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, ale według przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe oraz ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Jedynie w sprawach nieuregulowanych tymi ustawami do postępowania upadłościowego i restrukturyzacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, z wyjątkiem przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania. Wobec tego niezbędne jest uwzględnienie tej okoliczności w treści wszystkich projektowanych przy użyciu takiej konstrukcji przepisów (tj. z użyciem zwrotu: „w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.13)), i to najlepiej przez wyraźne i jednoznaczne wskazanie, że chodzi również o sprawy rozpoznawane według przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe oraz sprawy rozpoznawane według przepisów ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Nie ma bowiem żadnego uzasadnienia aby wskazana wyżej regulacja nie miała mieć zastosowania w sprawach restrukturyzacyjnych i upadłościowych.

 

3. Ułatwienia w zakresie złożenia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego oraz przyspieszenie rozpoznawania wniosku

 

W okresie epidemii oraz zagrożenia epidemicznego dłużnikowi jest zdecydowanie trudniej przygotować wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego zachowując wszystkie wymagane przez ustawę warunki formalne wniosku. Tym bardziej, że ustawodawca wprowadził cały szereg różnego rodzaju warunków formalnych, które musi spełnić taki wniosek[18]. Dla zapewnienia skutecznej i szybkiej ochrony przedsiębiorców przed negatywnymi skutkami pandemii celowe wydaje się znaczne uproszczenie warunków formalnych wniosków restrukturyzacyjnych składanych w okresie epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego. W szczególności, można rozważyć: brak konieczności załączenia wstępnego planu restrukturyzacyjnego, brak konieczności uprawdopodobniania zdolności do ponoszenia kosztów postępowania układowego i sanacyjnego, wyłączenie obowiązku załączania propozycji układowych wraz z wnioskiem o otwarcie przyspieszonego postepowania układowego oraz postępowania układowego, ograniczenie wykazu wierzycieli do danych adresowych oraz wysokości wierzytelności głównej lub salda należności wygenerowanego z systemu księgowego, wyłączenie obowiązku oznaczania zakresu objęcia układem wierzycieli

rzeczowych, obniżenie opłaty od wniosku do kwoty 100 zł (dla określonych kategorii przedsiębiorców np. tylko dla małych przedsiębiorców), wyłączenie obowiązku wpłaty zaliczki obligatoryjnej (art. 230 p.r.).

           

4. Uwagi do rozwiązań regulujących przebieg postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych

 

Należy podkreślić, że w okresie stanu epidemicznego albo stanu epidemii co do zasady sądy restrukturyzacyjne i upadłościowe mogą działać i przeprowadzać określone czynności zdalnie. Kluczowa dla sprawnego prowadzenia postępowania jest możliwości prowadzenia posiedzeń (w tym rozpraw)w sposób zdalny. Stan zagrożenia epidemicznego albo stan epidemii nie wyklucza możliwości pracy sądów, ale wyklucza możliwość pracy w bezpośrednim kontakcie z interesantami. Ten czas powinien być wykorzystany w taki sposób, aby po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii sprawy mogły się dalej sprawnie i bez niepotrzebnych przewlekłości toczyć. Zmiana w tym zakresie może i powinna dotyczyć również innych spraw rozpoznawanych przez sądy, przy czym należy pamiętać, że sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne nie są sprawami prowadzonymi na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. ale są prowadzone według przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe oraz ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Jedynie w sprawach nieuregulowanych tymi ustawami do postępowania upadłościowego i restrukturyzacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, z wyjątkiem przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania. Wobec tego niezbędne jest uwzględnienie tej okoliczności w treści projektowanych przepisów o charakterze ogólnym i to najlepiej przez wyraźne i jednoznaczne wskazanie, że chodzi również o sprawy rozpoznawane według przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe oraz sprawy rozpoznawane według przepisów ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne.

4.1. Posiedzenia

 

Niezbędne jest wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą w czasie stanu epidemicznego albo stanu epidemii sąd i sędzia-komisarz mogą orzekać na posiedzeniu niejawnym także w sprawach, w których wyznaczenie rozprawy jest obligatoryjne. Właściwe jest również, aby przewodniczący mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego z udziałem wezwanych stron, posiedzenia jawnego oraz rozprawy przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość. Niezbędne jest przy tym korzystanie z rozwiązań technicznych, które umożliwiają szyfrowanie komunikacji, możliwość zabezpieczenia dostępu dodatkowym hasłem lub zablokowanie możliwości dostępu do trwającego posiedzenia.

 

4.2.Pisma procesowe oraz doręczenia

 

W czasie stanu epidemicznego albo stanu epidemii sąd oraz sędzia-komisarz powinni móc wysyłać korespondencję również przez pocztę elektroniczną, jeżeli z pisma procesowego albo akt sprawy wynika adres poczty elektronicznej adresata

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 w sprawach restrukturyzacyjnych i upadłościowych należy dopuścić wnoszenie pism przez uczestników postępowania przy użyciu platformy ePUAP. Pisma procesowe i dokumenty wniesione w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii przez pocztę elektroniczną na adres elektronicznej skrzynki podawczej sądu w rozumieniu art. 3 pkt 17 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. U. z 2019 r. poz. 700, 730 i 848) powinny być uznawane za wniesione z chwilą ich zarejestrowania w skrzynce podawczej sądu, a nie jak jest obecnie z chwilą wydruku.[19]

 

4.3. Przetarg w postępowaniu upadłościowym

 

Niezbędne jest przyjęcie regulacji, zgodnie z którą sędzia-komisarz w postanowieniu o zatwierdzeniu warunków przetargu lub aukcji może postanowić, że przetarg lub aukcja zostaną przeprowadzone na posiedzeniu z wykorzystaniem urządzeń technicznych umożliwiających ich przeprowadzenie na odległość, w szczególności poprzez transmisję przetargu lub aukcji w czasie rzeczywistym, w ramach której osoby uczestniczące w przetargu lub aukcji mogą wypowiadać się, przebywając w miejscu innym niż sąd. Z przebiegu tak zorganizowanego przetargu lub aukcji powinno się sporządzać protokół posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. Jeżeli ze względów technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie będzie możliwe, protokół powinien być sporządzany wyłącznie pisemnie i zawierać co najmniej oznaczenie sądu, datę posiedzenia, nazwiska sędziów, protokolanta, uczestników, syndyka, zastępcy syndyka, jak również innych osób uczestniczących w aukcji lub przetargu. Ponadto protokół powinien zawierać wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy zostały ogłoszone, streszczenie przebiegu aukcji lub przetargu.

 

4.4.Bezskuteczność kar umownych w postępowaniu upadłościowym

 

Celowe jest wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą przepis art. 130a stosuje się odpowiednio do kar umownych zastrzeżonych na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli zobowiązanie nie zostało wykonane lub zostało wykonane nienależycie przez upadłego wskutek wprowadzenia stanu epidemicznego albo stanu epidemii.

 

4.5.Głosowanie nad układem w postępowaniu restrukturyzacyjnym

 

Zasadne jest dopuszczenie możliwości przeprowadzania głosowania w innym trybie niż tylko w ramach zgromadzenia wierzycieli. Obecnie, zgodnie z art. 110 ust. 7 w przypadku gdy z uwagi na znaczną liczbę wierzycieli odbycie zgromadzenia wierzycieli jest utrudnione, sędzia-komisarz może postanowić o przeprowadzeniu głosowania w innym trybie niż określony w ust. 1-6, w tym również z pominięciem zwoływania zgromadzenia wierzycieli. Postanowienie obwieszcza się. Na postanowienie, o którym mowa w ust. 7, przysługuje zażalenie.  Jest to bardzo dobre rozwiązanie, które, niestety, obecnie jest dostępne jedynie wówczas, gdy przemawia za nim przesłanka w postaci znacznej liczby wierzycieli. Wydaje się bardzo istotne przyjęcie regulacji, zgodnie z którą art. 110 ust. 6-8 stosowałoby się odpowiednio, jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia głosowania nad układem w czasie trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.”.

 

5. Uwagi co do funkcjonowania sądownictwa w sprawach restrukturyzacyjnych i upadłościowych

 

W celu zagwarantowania należytej ochrony interesów przedsiębiorców niezbędne wydaje się wzmocnienie administracyjne, organizacyjne oraz kadrowe wydziałów do spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych. Wzmocnienie kadrowe powinno jednak być powiązane ze zmianami organizacyjnymi w poszczególnych wydziałach i powinno w pierwszej kolejności być kierowane wyłącznie do sądów, które zdecydują się na wyodrębnienie w ramach wydziału do spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych sekcji do spraw upadłości osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Takie rozwiązanie pozwoli na organizacyjne wyodrębnienie spraw przedsiębiorców od spraw osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej i stworzy szansę na sprawne prowadzenie postępowań restrukturyzacyjnych przedsiębiorców, którzy z powodu pandemii COVID-19 staną się niewypłacalni albo zagrożeni niewypłacalnością. W przeciwnym wypadku sądy upadłościowe i restrukturyzacyjne nie będą w stanie podołać zwiększonej liczbie spraw. Tym bardziej, że 24 marca 2020 r. weszła w życie nowelizacja ustawy – Prawo upadłościowe dokonana ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw[20]. W Ocenie Skutków Regulacji projektu ustawy nowelizującej wskazano, że reforma upadłości konsumenckiej spowoduje znaczny wzrost tego typu spraw, który będzie zbliżony do poziomu ok. 30 000 tys. otwartych postępowań rocznie w perspektywie ok. 5 lat.

 

Zakończenie

 

            Stan epidemii oraz stan zagrożenia epidemicznego stanowi ogromne wyzwanie dla całego aparatu państwowego. Jest to również wyzwanie dla sądownictwa powszechnego, w tym sądownictwa w sprawach restrukturyzacyjnych i upadłościowych, które z uwagi na trudności, przed jakimi stają obecnie przedsiębiorcy jest, i niewątpliwie będzie również po ustaniu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, obciążone w sposób szczególny. Z uwagi na powyższe, rozwiązania legislacyjne powinny w jak największym stopniu usprawniać przebieg postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych. Taki właśnie jest cel rozwiązań zaproponowanych w treści Opinii. Należy przy tym podkreślić, że właściwe zadbanie o sprawność postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych oraz o funkcjonowanie wydziałów sądów właściwych do prowadzenia tych postępowań jest w istocie rzeczy formą udzielenia pomocy przedsiębiorcom, którzy z powodu pandemii COVID-19 znaleźli się w trudnej sytuacji finansowej.

 

 

 

Na podstawie projektu opinii przygotowanego przez dr hab. Annę Hrycaj, prof. UŁa, Rada Legislacyjna przyjęła na posiedzeniu w dniu 24 kwietnia 2020 r.