Narodowy Fundusz
Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej

Instytut Badawczy Leśnictwa powody i okoliczności klęsk żywiołowych w środowisku leśnym przybliży głównie dzieciom i młodzieży, ale także dorosłym. Jednocześnie, w celach profilaktycznych, edukatorzy nauczą odbiorców, jak zachowywać się w lesie wobec czterech żywiołów naturalnych. Zwiększeniu skuteczności działań edukacyjnych będzie służył pakiet materiałów multimedialnych.

To, że lasy i ich ekosystemy odgrywają bardzo ważną rolę w zmaganiach z siłami żywiołów potwierdzają ostatnie doniesienia medialne, dotyczące starań o zbudowanie w Afryce zielonej bariery leśnej (o szerokości 15 km i długości aż 8 tys. km wszerz całego Czarnego Lądu), która ma być ratunkiem przed pustynnieniem, a zwłaszcza rozszerzaniem się pustyni Sahara. Na międzynarodowej konferencji klimatycznej COP24, zorganizowanej w grudniu 2018 r. w Katowicach, polska prezydencja przedstawiła z kolei specjalną deklarację „Lasy dla klimatu”, w której pokazano możliwości wykorzystywania lasów do pochłaniania emisji dwutlenku węgla. Badania wykazują, że drzewostany w znacznym stopniu równoważą ilość tego gazu cieplarnianego w atmosferze. Trzeba jednak pamiętać, że  dla tak potrzebnych lasów niszczące bywają żywioły naturalne. Dlatego cenne są wszelkie działania edukacyjne zmierzające do ochrony obszarów leśnych.

Dofinansowane przez NFOŚiGW przedsięwzięcie Instytutu Badawczego Leśnictwa pn. Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie potrwa do końca czerwca 2022 r. i przyniesie liczne korzyści środowiskowe. Jego całkowity koszt (ponad 1,9 mln zł) niemal w całości pokryje dotacja z NFOŚiGW (ponad 1,8 mln zł), która udzielona została dzięki programowi priorytetowemu NFOŚiGW Edukacja ekologiczna. Umowę potwierdzającą przekazanie środków finansowych podpisali w siedzibie Narodowego Funduszu p.o. Dyrektora Departamentu Ochrony Przyrody i Edukacji Ekologicznej NFOŚiGW Katarzyna Zaczek oraz Dyrektor IBL prof. dr hab. Jacek Hilszczański.

Inicjatywa będzie miała charakter ogólnopolski, ale zaplanowano utworzenie czterech rejonów wiodących, związanych z każdym z czterech rodzajów żywiołów i klęsk. Działania o największym nasileniu mają być prowadzone w województwach: łódzkim (ogień – klęski pożarów lasu), podlaskim i warmińsko-mazurskim (ziemia – gradacje szkodliwych owadów, zanieczyszczenia antropogeniczne), kujawsko-pomorskim (powietrze – klęski huraganów, zanieczyszczenia powietrza) oraz mazowieckim (woda – klęski susz, powodzi, okiści i szadzi).

Najważniejszym działaniem, realizowanym w ramach tego przedsięwzięcia będzie szkolenie liderów (trenerów) w dziedzinie wzajemnej zależności ekosystemów leśnych i żywiołów. Zostanie ono zaproponowane osobom zawodowo związanym z edukacją, zwłaszcza metodykom, nauczycielom przedmiotów przyrodniczych, pracownikom miejskich i gminnych ośrodków kultury oraz leśnikom zajmującym się edukacją przyrodniczo-leśną. Na zajęcia zostaną również zaproszeni urzędnicy gmin i powiatów ds. edukacji, ochrony przyrody i lasów oraz przedstawiciele OSP.

Przeszkoleni liderzy zostaną wyposażeni w pakiety edukacyjne i pomoce dydaktyczne, umożliwiające samodzielne prowadzenie zajęć związanych z tematyką projektu, w wariantach dostosowanych do wieku odbiorców i różnych grup docelowych. Będzie to m.in. poradnik merytoryczno-metodyczny zawierający definicje podstawowych pojęć związanych z ekosystemem leśnym i typami siedliskowymi lasu oraz rodzajami klęsk. Znajdą się w nim także przepisy prawne, wzorce praktycznych działań w obliczu żywiołu, w tym usuwania szkód, odnawiania lasu, przebudowy drzewostanów, zachowania się w lesie na obszarach występowania klęski.

Dodatkowo szkoleniowcy otrzymają specjalne pakiety edukacyjne. Do każdego z nich dołączone zostaną gry, foldery, broszury, płyty z filmem i diaporamą. Będą też mogli skorzystać z broszury pt. „Klęski żywiołowe w lasach”, zestawu dziesięciu scenariuszy różnego rodzaju działań wobec zagrożeń powodowanych przez żywioły oraz plansz tematycznych przedstawiających klęski ekologiczne na dużych powierzchniach leśnych (gradacje szkodliwych owadów, pożary, powodzie, susze, okiść, nawałnice, huragany, trąby powietrzne itp.).

Prowadzenie części zajęć przewidziano w obiektach Instytutu Badawczego Leśnictwa w Sękocinie Starym niedaleko Warszawy. Zaplanowano przeprowadzenie w Izbie Edukacji Leśnej IBL 54 trzygodzinnych zajęć dla dwóch grup docelowych: uczniów klas III-VIII szkoły podstawowej oraz uczniów szkół średnich. Zajęcia składać się będą z trzech części: merytorycznej, warsztatowej i terenowej. W programie dla młodszych dzieci przewiduje się film, prezentację multimedialną ukazującą klęski żywiołowe w lasach oraz terenowe gry i zabawy edukacyjne. Dla młodzieży, oprócz filmu, prezentacji i pogadanki, przewidziano warsztaty z eksperymentami i doświadczeniami, zadaniami do rozwiązania oraz zajęcia terenowe z wykorzystaniem sprzętu pomiarowego, w tym skanera laserowego i dronów.

Dzieci, ucząc się, będą mogły także twórczo się bawić, np. z pomocą planszowej gry „Lasy pełne żywiołów”, wyposażonej w pionki, kostki do gry oraz (wariantowo) karty z pytaniami typu prawda/fałsz. Na planszy przedstawiającej kontury Polski naniesione będą miejsca największych klęsk ekologicznych w Polsce. Gracze, wyruszając z domów w czterech krańcach kraju, mają przemieszczać się przez obszary objęte zasięgiem klęsk żywiołowych w lasach, aby dotrzeć do punktu końcowego, zlokalizowanego w siedzibie IBL w Sękocinie Starym. Poprzez zabawę ma uczyć również gra karciana typu „Czarny Piotruś”, która – odnosząc się do żywiołów naturalnych – będzie zapoznawać graczy z tematyką projektu, rozwijać umiejętność nazywania i rozpoznania emocji i uczuć, radzenia sobie z przegraną, ćwiczyć koncentrację uwagi, spostrzegawczość i współpracę w grupie. Dostępne będą ponadto puzzle kartonowe „Cztery żywioły, wykonane w czterech wariantach: ogień (pożar lasu), ziemia (szkody górnicze, wylesienie, hałda kopalni odkrywkowej), powietrze (wiatrowały i wiatrołomy po przejściu huraganu/trąby powietrznej) oraz woda (śniegołamy i śniegowały).

Kolejnym elementem przedsięwzięcia IBL będzie organizacja trzech konkursów: fotograficznego pt. „Cztery żywioły w lasach” (bez podziału na kategorie wiekowe), plastycznego pt. „Klęski żywiołowe w lasach” (dzieci młodzież ze szkół podstawowych i młodzieżowych domów kultury przy podziale na cztery grupy wiekowe) oraz konkursu wiedzy pt. „Leśni poskramiacze żywiołów”, dotyczącego znajomości przyczyn powstawania zjawisk o charakterze klęsk ekologicznych w lasach, rozmiaru szkód i sposobów ich ograniczania. Ten konkurs, skierowany zostanie do uczniów szkół średnich o profilu przyrodniczym i leśnym, będzie miał charakter dwuetapowy (eliminacje szkolne i finał centralny), na który zostaną zaproszone media. Wszystkie trzy konkursy mają być podsumowane na wystawie fotograficznej, która pokazana zostanie w 28 miejscach w Polsce.

Ponadto beneficjent zaplanował organizację sześciu pikników rodzinnych pod hasłem „Ekosystemy leśne i żywioły – przyjaciele czy wrogowie?” W trakcie imprez, na terenie Instytutu Badawczego Leśnictwa, przeprowadzone zostaną działania edukacyjne dotyczące klęsk żywiołowych i ich wpływu na ekosystemy leśne.

Warto także wspomnieć o multimedialnych elementach projektu IBL. Będzie to produkcja filmu oraz stworzenie strony internetowej. Film o długości ok. 25 minut pt. „Cztery żywioły” ma popularyzować wiedzę na temat zjawisk klęskowych w lasach. Strona internetowa posłuży z kolei do szybkiego komunikowania się uczestników projektu i przekazywania bieżących informacji. Zamieszczane będą na niej również informacje dotyczące poszczególnych zadań oraz materiały dydaktyczne i promocyjne. Ponadto uruchomione zostanie moderowane forum dyskusyjnego na temat klęsk ekologicznych występujących w lasach, z podziałem na działy tematyczne. Moderator będzie zamieszczał kolejne wątki dyskusji nie rzadziej niż raz w tygodniu.

Całość przedsięwzięcia IBL ma być prezentowana i podsumowywana na specjalnych seminariach problemowych i konferencjach.